تجاوز ترکیه به‌حق حاکمیت عراق
اردشیر زارعی قنواتی
هم‌زمان با اوج گرفتن اختلافات بین روسیه و ترکیه به‌خصوص بعد از سرنگونی جنگنده سوخو ۲۴ این کشور توسط جنگنده‌های ترکیه به بهانه نقض حریم هوایی (به گفته مقامات سیاسی – نظامی آنکارا هواپیمای روس به مدت ۱۷ ثانیه در حریم هوایی این کشور بوده است) خبرهای مستندی از حضور نیروهای نظامی ترکیه در عراق منتشرشده است. این در حالی است که در روز چهارشنبه دوم دسامبر “حیدر العبادی” نخست‌وزیر عراق در واکنش به سخنان “اشتون کارتر” وزیر دفاع آمریکا که گفته بود “واشینگتن نیروهای ویژه‌ای را برای اجرای عملیات یک‌جانبه علیه داعش به عراق اعزام کرده است” به‌صراحت ضمن تأکید بر عدم نیاز این کشور به نیروی زمینی خارجی تأکید کرد “هر عملیات یا استقرار نیروی بیگانه در عراق، خواه ویژه باشد یا غیره، بدون موافقت دولت عراق و هماهنگی با آن ممکن نیست”. تنها سه روز بعدازاین اظهارات نخست‌وزیر عراق آقای العبادی در بیانیه‌ای که در وب‌سایت شخصی وی در روز شنبه ۵ دسامبر منتشرشده است به‌صراحت ضمن تأکید بر حضور نظامیان ترکیه بدون درخواست و کسب مجوز از دولت فدرال عراق، از آنکارا خواسته‌شده فوراً نیروهایش را از خاک عراق خارج کند. در این بیانیه با اشاره به حضور هنگ زرهی از نیروهای نظامی ترکیه به همراه ادوات نظامی و توپخانه در حومه شهر “بعشیقه” در نزدیکی موصل از این کشور خواسته‌شده است تا با خروج این نیروها از خاک عراق به‌حق حاکمیت این کشور احترام گذاشته شود. در بیانیه العبادی با تأکید بر حق حاکمیت عراق بر حوزه سرزمینی خود این اقدام آنکارا را کاملاً خلاف اصل “حسن هم‌جواری” بین دو کشور همسایه به‌حساب آورده است. ظاهراً بهانه ترکیه برای این نقض حاکمیت ملی عراق در چارچوب کمک به نیروهای پیشمرگه کرد و با دعوت رهبران اقلیم کردستان عراق برای مبارزه با داعش عنوان‌شده است.
طبق قانون اساسی عراق، دولت خودمختار اقلیم کردستان عراق بخشی از حوزه سرزمینی عراق تلقی می‌شود و هرگونه تصمیم رهبران این منطقه در عرصه سیاست خارجی تابع محض اجازه و تصمیم نهایی دولت مرکزی بغداد خواهد بود. به همین دلیل هیچ دولت خارجی صرفاً به بهانه دعوت یک‌سویه اقلیم خودمختار کردستان عراق حق مداخله در هیچ بخش از سرزمین ملی عراق را بدون اجازه دولت مرکزی نخواهد داشت. این موضوع در آنجا ابعاد گسترده‌تری پیدا می‌کند که استان “نینوا” به مرکزیت موصل که هم‌اکنون نیروهای نظامی ترکیه در مناطق آن مستقر شده‌اند جزیی از قلمرو “اقلیم کردستان عراق” هم نبوده و دولت “مسعود بارزانی” حتی صلاحیت کوچک‌ترین تصمیم‌گیری در مورد آن را نخواهد داشت. دولت آنکارا در طی سال‌های اخیر هر زمان که لازم دانسته است به بهانه مبارزه با تروریسم و حزب کارگران کردستان ترکیه (پ ک ک) بارها به حریم سرزمینی عراق تجاوز کرده است و بنا به گفته رهبران این کشور و گزارشات مستند تنها در طی ماه‌های اخیر بعد از حادثه تروریستی “سوروج” که حامیان احزاب کردی و چپ ترکیه موردحمله هم دستانه داعش – اردوغان قرارگرفته و بیش از ۳۴ تن قربانی دادند، نیروی هوایی ترکیه بیش از هزار بار به مواضع پ ک ک در کوه‌های قندیل عراق حمله کرده است. هرچند که در طی این حملات بهانه دولت آنکارا همواره حول نقش اعمال تروریستی و نقض امنیت ملی خود توسط پ ک ک عنوان‌شده است و تاکنون دولت مرکزی عراق حساسیت چندانی نسبت به این‌گونه اقدامات نشان نداده است اما این بار با توجه به ورود نیروی زمینی ترکیه به مناطق مرکزی عراق بدون اجازه و دعوت بغداد می‌تواند ابعاد بسیار فراتری در حد “تهاجم نظامی” را دربر بگیرد.
با توجه به حساسیت‌های منطقه‌ای – بین‌المللی و هم‌چنین اختلافات عمده‌ای که بین دولت مرکزی عراق با سیاست‌های آنکارا در خصوص نقش این کشور در گسترش بی‌ثباتی در حوزه سرزمینی عراق – سوریه وجود دارد، حضور بدون اجازه نیروی زمینی ترکیه در حوالی موصل نقض حاکمیت ملی عراق و نقض تمامی کنوانسیون‌های بین‌المللی خواهد بود. بر طبق قواعد و حقوق بین‌الملل در شرایط وجود یک دولت مرکزی به رسمیت شناخته توسط سازمان ملل متحد هر اقدام خارجی توسط یک کشور دیگر بدون اجازه این دولت تنها در شرایط صدور قطعنامه‌های شورای امنیت و تجاوز علنی به حاکمیت ارضی توسط دولت مذکور زیر لواح “دفاع از خود” قابل توجیه است. این در حالی است که دولت مرکزی عراق هیچ دعوت رسمی از ترکیه برای اعزام نیروی نظامی نکرده، هیچ تجاوزی هم از سوی عراق نسبت به حوزه سرزمینی ترکیه انجام نگرفته و هم‌چنین تاکنون هیچ قطعنامه‌ای از سوی شورای امنیت علیه عراق صادر نشده است. در چنین وضعیتی در خوش‌بینانه‌ترین حالت اگر فرض بر “حسن اقدام” در شرایط اضطراری و آنارشی موجود گرفته شود از زمانی که بیانیه رسمی نخست‌وزیر عراق برای خروج این نیروهای متجاوز صادر گردیده دیگر هیچ بهانه قانونی جهت حضور آنان وجود نخواهد داشت. روابط دوستانه بارزانی با اردوغان که نه مورد تأیید دولت مرکزی عراق است و نه موردحمایت اکثریت کردهای عراقی و ترکیه تحت هیچ شرایطی این اجازه را به رهبران اقلیم و آنکارا جهت دور زدن دولت العبادی نخواهد داد. حتی در اوج حملات داعش به سرزمین‌های عراقی قدرت‌های اتحادیه اروپایی و غربی برای کمک و اعزام مستشاران نظامی یا ادوات جنگی به اقلیم کردستان تا زمانی که تأیید دولت مرکزی بغداد را به دست نیاوردند، مبادرت به اقدام نکردند. متأسفانه ترکیه و شخص “رجب طیب اردوغان” در طی ماه‌های گذشته به‌واسطه مشکلات داخلی و هم‌چنین بعد از ورود نظامی روسیه به عرصه میدانی بحران سوریه که بسیاری از معادلات موجود را دچار تغییر کرد گرایش مفرطی به‌سوی سرکوب درونی اپوزیسیون و ماجراجویی در عرصه سیاست منطقه‌ای و بین‌المللی دارد که می‌تواند ثبات همسایگان درگیر بحران را بیش‌ازپیش افزایش دهد. العبادی که به‌خوبی به اهداف و نیات واقعی اردوغان آگاه است در چنین وضعیتی حضور نظامی ترکیه در خاک عراق را یک تهدید واقعی برای حاکمیت ملی و گسترش بحران در کشور عراق دانسته و بیانه وی نیز دقیقاً در همین راستا صادرشده است.
۱۴/۹/۹۴
آرشیو نوشته‌ها و شناسایی نویسنده:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
