مبارزه بی‌خشونت پیروز است
نظرات جین شارپ خشم دیکتاتوری‌ها را برمی‌انگیزد
جین شارپ متفکر برجسته جهان که سال‌هاست درباره روش‌های عاری از خشونت در مقابله با دیکتاتوری‌ها مطالعه کرده، در گفت‌وگو با دویچه‌وله از امکان‌پذیر بودن پیروزی مبارزه بی‌خشونت می‌گوید.
جین شارپ، یکی از مشهورترین نظریه‌پردازان “مبارزه بدون خشونت” که روز پنجشنبه (۲۷ سپتامبر/۷ مهر) جایزه “آلترناتیو نوبل” ۲۰۱۲ را با سه نفر دیگر دریافت کرد، در گفتگو با بخش انگلیسی دویچه وله از افزایش تشخیص ضرورت مقاومت مدنی در دو سال گذشته یاد کرده است.
جایزه “نوبل آلترناتیو” از سال ۱۹۸۰ تا کنون به برجسته‌ترین چهره‌های فعال در عرصه “ضروری‌ترین چالش‌های زمان ما” از جمله حقوق بشر، محیط زیست، بهداشت و صلح اعطا می‌شود. جین شارپ این جایزه را همراه با سیما سمر، پزشک و رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، یک نهاد بریتانیایی که علیه تجارت اسلحه مبارزه می‌کند و یک مدافع محیط زیست از کشور ترکیه دریافت کرده است.
جین شارپ با تاکید بر این‌که در دو سال گذشته “قدرت مردم” بیش‌از همیشه مشخص شده، می‌گوید: «مردم دارند تشخیص می‌دهند که کاری برای انجام داشته و نیاز ندارند منفعلانه تسلیم شخص دیگری شوند. آنها متوجه شده‌اند که دیگر نیازی به پذیرش خشونت و دیکتاتوری نیست و می‌توانند کار دیگری انجام دهند، می‌توانند پیروز شوند.»
نظریات جین شارپ همواره خشم رژیم‌هایی نظیر رژیم حاکم در ایران را برانگیخته است. جمهوری اسلامی به شارپ به عنوان دشمنی نگریسته که در پی پیاده‌سازی “انقلاب مخملی” از طریق فعالان داخلی است. در جریان دادگاه‌های روزهای بحرانی پس از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ متهمان که در دادگاه‌های “استالینستی” محاکمه می‌شدند با اتهام خط گرفتن از اندیشه‌های “براندازانه” جین شارپ محلاکمه شدند.
درخشندگی نظریات شارپ در سادگی آنهاست. او می‌گوید که بدون حمایت مردم هیچ رژیمی قادر به ادامه حیات نیست. پس این حمایت را سلب کن تا همه سیستم فرو بریزد.
راهکارهای ارائه شده از طرف شارپ نیز آسان است. در «۱۹۸ روش برای کنش غیرخشونت‌آمیز» او از «نمایش پرچم‌ها یا رنگ‌های سمبلیک» به عنوان یکی از راه‌های موجود در سقوط رژیم‌های دیتاتوری سخن به میان می‌آورد. چنین امری نظام حاکم ایران را در برهه‌ای با بحران مواجه کرد: وقتی رنگ سبز نماد اعتراض مردم در سال ۱۳۸۸ شد.
در سال ۲۰۰۴ و طی انقلاب نارنجی اوکراین نیز معترضان میدان‌های شهر را به دریای پرچم‌ها و پارچه‌های نارنجی تبدیل کرده بودند. رنگی که به نماد این انقلاب تبدیل شد.
از دیگر راه‌های پیشنهاد شده از سوی شارپ می‌توان به استفاده از شعارها، نمادها، عبادت یا آواز اشاره کرد. در انقلاب سال گذشته مصر، معترضان مصری نماز جمعه هر هفته را به محلی برای اعتراضات خود تبدیل کردند.
آموزه شارپ، عبور از ترس
اگر بپذیریم که کتاب سال ۱۹۷۳ جین شارپ با عنوان “سیاست‌های کنش غیر خشونت‌آمیز” برای بسیاری الهام‌بخش بود، کتاب دیگر وی در سال ۱۹۹۳ با عنوان ” از دیکتاتوری تا دموکراسی: چهارچوبی مفهومی برای آزادی” جهان را لرزاند. این کتاب که راهنمایی برای براندازی نظام‌های ظالم از طریق روش‌های خشونت‌گریز است، بارها تجدید چاپ و به بیش‌از ۳۰ زبان ترجمه شده است. این کتاب فعالان اجتماعی و سیاسی جهان، از صربستان تا اوکراین و مصر و میانمار را به خود جذب کرد. گفته می‌شود که بخشی از فعالان “بهار عربی” نیز تحت تاثیر نظرات وی بوده‌اند. درباره فعالان جنبش اشغال وال استریت نیز چنین گفته می‌شود.
رژیم‌های دیکتاتوری به علت نظریات شارپ او را به اتهاماتی نظیر کار برای سیستم‌امنیتی آمریکا (CIA) متهم کرده‌اند. با این‌همه شارپ همچنان به پیش می‌رود. وی درسال ۲۰۰۵ کتاب‌های «کاربرد مبارزه بدون خشونت: تمرین قرن بیستم و پتانسیل قرن بیست و یکم» و در سال ۲۰۱۱ “فرهنگ‌نامه قدرت و مبارزه شارپ” را منتشر کرده است.
جین شارپ به مردم می‌آموزد که از ترس‌های خود که رژیم‌های دیکتاتوری از آن برای حکم‌رانی سود می‌برند، عبور کنند. جین شارپ می‌گوید: «در گذشته درباره دیکتاتوری نازی‌ها یا استفاده از سلا‌ح‌های اتمی علیه ژاپن این احساس را داشته‌ایم که مردم، ضعیف یا سرسپرده رژیم‌های وحشتناک جهان هستند. ولی افراد زیادی هم بوده‌اند که مقاومت کرده‌اند. چیزی که در سال‌های اخیر در شمال آفریقا و بقیه جاها دیده‌ایم ادامه همان روند است.»
فیلسوف، متفکر، مبارز
شارپ استاد بازنشسته علوم سیاسی دانشگاه ماساچوست، در سال ۱۹۸۳ موسسه آلبرت انیشتین را در بوستون پایه گذاشت. این سازمان به مطالعه و تحلیل کاربرد استراتژیک کنش غیرخشونت‌آمیز در موقعیت‌های بحرانی در سراسر جهان می‌پردازد.
شارپ در سال ۱۹۲۸ در اوهایو متولد شد. وی دکترای فلسفه خود را از دانشگاه آکسفورد در ۱۹۶۸ دریافت کرده و سپس در بخش تحقیقات مرکز امور بین‌الملل دانشگاه هاروارد به کار پرداخته است.
وی نامزد جایزه نوبل صلح نیز بوده است. جین شارپ که سال‌ها در زمینه مبارزات عاری از خشونت مطالعه کرده به دویچه وله می‌گوید که “لحظه سرنوشت‌سازی” برای آن که تصمیم به مطالعه در زمینه مبارزات غیرخشونت‌آمیز بگیرد وجود نداشته است. وی می‌گوید که “بیش‌تر یک‌سری برداشت‌ها از وضعیت جهان و تکه‌های مختلف پازل” او را به این سمت کشانده است.
شارپ می‌گوید: «مبارزه برای انقلابی عاری از خشونت امری جدید نیست. این به نهاد بشر برمی‌گردد. مردم قادرند که بسیار سرسخت باشند و دولت‌ها با همین مشکل دارند.»
شارپ سابقه زندانی ۹ ماهه را نیز به علت اعتراض علیه خدمت اجباری در جنگ کره دارد.
رژیم نازی تاثیرگذار در اندیشه شارپ
با این که شارپ به عنوان یک آمریکایی هیچ گاه به طور مستقیم تحت تاثیر رژیم نازی قرار نگرفت، اما همین رژیم بوده که به افکار وی در راستای تحلیل ماهیت دیکتاتوری و چگونگی مبارزه بی خشونت علیه آن شکل داده است. او در خلال مطالعات خود به مواردی برخورد که در همان زمان هم به مبارزه بی خشونت علیه رژیم حاکم مبادرت کرده و نتایجی نیز گرفته‌اند. از همین رو شارپ متقاعد شد که این نوع مبارزه ممکن و راهی به پیش است.
با وجود اعتراضات خشونت‌آمیزی که هر چه بیش‌تر در جهان عرب روی می‌دهد، شارپ معتقد است که نگاه روشنگرانه به مکانیسم‌های سیاسی در پیوند با مبارزات بی‌خشونت، در درازمدت دست بالا را در بحران‌ها خواهند گرفت. وی می‌گوید که خشونت بهترین سلاح دشمن است: «اگر شما واقعا می‌خواهید به هدف خود برسید، مجبور هستید به چگونگی آن فکر کنید و آن را ماهرانه به انجام رسانید. »
شارپ می‌گوید: «این برداشتی جدید از چیزی‌ست که انسان‌ها قادر به انجام آن هستند. ما می‌توانیم برای برون‌رفت از مشکلات فعلی از ذهن خود استفاده کنیم.» مشکلاتی که شارپ به آن اشاره دارد دیکتاتوری، کودتا، تروریسم و احساس ناتوانی مردم در مناطق مختلف جهان است.
[دویچه وله]
