در باب استرس (۳)
در نوشته های گذشته از استرس و عوامل ایجاد کننده آن، یا همان عوامل تنش زا یا stressor ها، صحبت کردیم. بیولوژی استرس ، یعنی تغییرات عصبی ، هورمونی و مولکولی که در جریان استرس رخ می دهد ، شاهد غیر قابل انکاری است بر تاثیر روان روی تن و این که ذهن چگونه می تواند جسم را تغییر دهد. همان گونه که ذکر شد اکثر عوامل ایجاد کننده استرس به خودی خود و لزوما خطرناک و تهدید کننده نیستند. ما آنها را ابتدا در ذهن خود ارزیابی می کنیم. اگر ذهن ما آنها را خطرناک تشخیص بدهد آنگاه پاسخ استرس در بدن ما آغاز می شود. به عبارت دیگر هر استرس در ابتدا ، یک تجربه ذهنی و روانشناختی است ؛ سپس از طریق دستگاههای عصبی و هورمونی تبدیل می شود به پدیده های جسمانی مثل انقباض ماهیچه ها یا ترشح هورمونها. این پدیده های جسمانی نیز به نوبه خود می توانند تغییرات ذهنی مثل اضطراب و خشم ایجاد کنند. به این ترتیب می بینیم که چگونه هر تعامل ما با جهان ، چه جهان بیرونی و چه جهان درون بدنمان، در واقع یک مجموعه واکنش پیچیده ذهنی و بدنی است است. واقعیت آن است که وجود ما در این جهان ماهیتی روان – تنی دارد.
استرس یک واکنش منتشر است که بر تمام بدن تاثیر می گذارد. چنان که پیش از این دیدیم هدف این واکنش حفظ و نگهداری ما است. استرس ما را به حالت برانگیخته و مراقب در می آورد تا بتوانیم به خوبی در برابر شرایط تنش زا واکنش نشان بدهیم. بنابراین استرس موقت و کوتاه مدت و با شدت متناسب «استرس خوب» است. بدون استرس خوب ، سخت است که بتوانیم از عهده مشکلات محیط ناسازگار بر آییم. اما اگر واکنش استرس بسیار شدید یا بسیار طولانی باشد آنگاه با «استرس بد» مواجه هستیم. حالت برانگیختگی طولانی ناشی از استرس بسیار ناخوشایند و بالقوه بیماری زا است.
استرس مزمن خود را به صورت تنفس های سریع و کوتاه ، درد مزمن در گردن و شانه ، فشار و انقباض آرواره ها ، درد پشت ، اختلال خواب ، احساس تپش قلب ، بی قراری ، سوء هاضمه ، بی اشتهایی یا پرخوری ، عصبانیت ، کسالت، اضطراب و افسردگی و انواع علایم دیگر می تواند نشان دهد. لیست علایم بسیار طولانی است و تقریبا هیچ نقطه ای در بدن نیست که از تاثیر آن در امان باشد.
درباره نقش عوامل ذهنی و روانشناختی در ایجاد بیماری ها بیش از یک قرن است که می دانیم. کشف تغییرات مولکولی استرس در واقع مکانیسم ایجاد این نوع بیماری ها را به ما نشان داده است. استرس می تواند سبب شروع ، ادامه یا تشدید بیماری های متعددی در بدن ما شود که تعدادی از آنها را با هم بررسی می کنیم.
بیماری های قلبی – عروقی: شایع ترین بیماری های این گروه یعنی تصلب شرایین ، سکته قلبی و افزایش فشار خون با استرس مزمن بسیار مرتبط هستند. علاوه بر اینها استرس می تواند باعث تپش قلب و انواع اختلالات در ریتم قلب شود. تنش زاهای مختلف ، استرس های مرتبط با ازدواج ، شرایط اقتصادی – اجتماعی نابسامان ، خشم و خصومت همه می توانند در بروز بیماری های قلبی نقش داشته باشند. هر یک از این عوامل به تنهایی می تواند خطر بیماری های قلبی و عروقی را افزایش دهد و هرگاه با هم عمل کنند این خطر به شدت افزایش می یابد. امروزه شواهد کافی در دست است که روش های مدیریت استرس می توانند از بیماری های قلبی و عروقی پیشگیری کنند. چنین روش هایی حتی پس از ابتلا به این بیماری ها نیز می توانند ، در کنار درمان های طبی ، تاثیر قابل ملاحظه ای در کنترل بیماری داشته باشد.
فشار خون نیز از آن نوع بیماری های قلبی – عروقی است که با استرس ارتباط واضحی دارد. این بیماری به عروق در سرتاسر بدن آسیب می زند و می تواند باعث دردسر و گرفتاری فراوان گردد. خوشبختانه فشار خون از گروه بیماری‌هایی است که با مدیریت استرس می توان آن را به خوبی کنترل کرد.
بیماری های دستگاه گوارش: استرس می تواند بر ترشح اسید معده ، حرکت روده ها و عملکرد مخاط دستگاه گوارش موثر باشد. استرس های شدید ممکن است زخم های گوارشی ایجاد کنند. حتی زخم های پپتیک شایع که توسط باکتری H.pylori ایجاد می شوند ممکن است در اثر استرس سیر شدیدتری بگیرند ( احتمالا به این دلیل که استرس ترمیم زخم را به تاخیر می اندازد.) بیماری IBS یا سندروم روده تحریک پذیر نیز ارتباط واضح و روشنی با استرس دارد.
کارکرد دستگاه ایمنی: استرس بر دستگاه ایمنی تاثیر نامطلوب دارد. برخی بیماری ها که با عملکرد دستگاه ایمنی در ارتباط هستند ، مانند آسم و آرتریت روماتوئید ، به وضوح با استرس مرتبط هستند.
دردهای مزمن: بسیاری از موارد دردهای مزمن با استرس ارتباط دارد یا در اثر استرس تشدید می شوند. استرس می تواند اسپاسم مزمن در ماهیچه ها ایجاد کند. از طرف دیگر ، خود درد مزمن معمولا به عنوان یک عامل تنش زا عمل می کند. به این ترتیب دردهای مزمن، می توانند حلقه معیوبی ایجاد کنند که در آن استرس درد و درد به نوبه خود استرس ایجاد می کند.
بیماری های پوستی: بسیاری از بیماری های پوستی مثل انواع اگزماها و برخی عفونت های ویروسی مانند تب خال ارتباط انکار ناپذیری با استرس مزمن دارند.
سرطان و استرس: سرطان در واقع یک بیماری نیست. بلکه سرطان های مختلف در واقع بیماری های متفاوتی هستند که وجه مشترک آنها تقسیم و تزاید غیر قابل کنترل سلولهای بدن است. سرطانی شدن سلول ها به عوامل مختلفی بستگی دارد که بسیاری از آنها ناشناخته اند. هنوز شواهد کافی به دست نیاورده ایم که نقش استرس را در ایجاد سرطان نشان دهد. به همین ترتیب هنوز به خوبی نمی دانیم که آیا کنترل استرس می تواند در درمان سرطان مفید باشد یا نه. اما با توجه به آثار روانی و عاطفی فراوانی که تشخیص سرطان برای افراد دارد می توان گفت که مدیریت استرس حداقل در بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به سرطان می تواند مفید باشد.
می بینیم که استرس مزمن می تواند بسیار آزار رسان و ناراحت کننده باشد. با توجه به این که در زندگی مدرن امروزی دوری جستن از عوامل استرس زا عملا امکان پذیر نیست ، لازم است برای جلوگیری از آثار نامطلوب استرس روش هایی را به کار ببندیم. در شماره بعد درباره مدیریت استرس صحبت خواهیم کرد.
آرشیو نوشته‌ها و شناسایی نویسنده:
دکتر صبا هدا پزشک و متخصص پاتولوژی در ایران و هیپنوتراپیست در کانادا است که در نورت ونکوور مشغول فعالیت است. برای آشنایی بیشتر می‌توانید به وبسایت او www.hodawellness.com یا وبلاگ www.cherishbeing.com و یا کانال تلگرامی https://t.me/hypnosisandhealth مراجعه بفرمایید.
