روزی که رویای نوعثمانی اردوغان به بایگانی تاریخ سپرده شد
شهرگان: روز تاریخی برای ترکیه فرا رسید و یکشنبه هفتم ژوئن در طی انتخابات پارلمانی این کشور نتایجی رقم خورد که شاید برای همیشه رویای نوعثمانی “رجب طیب اردوغان” را به بایگانی تاریخ سپرد. بر اساس آخرین نتایج آرای انتخابات ترکیه حزب “عدالت و توسعه” با کسب حدود ۴۱ درصد و ۲۵۸ کرسی، حزب “جمهوریخواه خلق” با کسب حدود ۲۵ درصد و ۱۳۲ کرسی، حزب “حرکت ملی” با کسب حدود ۱۶ درصد و ۸۰ کرسی و “حزب دمکراتیک خلق ها” با کسب حدود ۱۳ درصد و ۸۰ کرسی پارلمانی، آرایشی را در مجلس این کشور رقم زدند که حتی دولت اکثریت از سوی اسلامگرایان عدالت و توسعه را هم ناممکن می کند. حساسیت این دور از انتخابات به اندازه یی برای تاریخ و مردم این کشور اهمیت داشت که بیش از ۸۶.۶ درصد واجدین شرایط رای دادن را به پای صندوق‌های رای کشاند. آنچه که بیش از همه توانست معادلات سنتی و رویای اردوغان را به کابوس تبدیل کند، بدون شک پیروزی بزرگ حزب چپ کردی دمکراتیک خلق‌ها بود که با گذشتن از حدنصاب ده درصدی توانست وارد پارلمان کشور شود. وضعیت آرای این حزب از آنجا اهمیت بیشتری پیدا می کند که به خلاف دفعات پیش، این حزب بیشترین آراء و کرسی های پارلمانی خود را از سبد حزب حاکم عدالت و توسعه ربود و تقریبا اردوغان را از معادلات و پایگاه رای کردی خود بیرون راند. عبور کردها از اسلامگرایی اردوغان یک واقعه تاریخی در حیات سیاسی این کشور تلقی می شود که از یک طرف استان های با اکثریت ساکنین کرد را از نفوذ حزب عدالت و توسعه خارج کرده و از طرف دیگر به پراکندگی کردها و استفاده احزاب بزرگ ترکیه به خصوص حزب عدالت و توسعه از این اهرم را برای همیشه پایان داد. وحدت بین کردها حول حمایت قاطع از حزب دمکراتیک خلق ها موجب می شود تا در آینده این اقلیت بزرگ به یک قطب اصلی در معادلات سیاسی کشور تبدیل شده و یکدستی نظام حکومتی ترکیه را از نادیده گرفتن حقوق اقلیت های قومی زیر پوشش دروغین “ملت ترک” منتفی کند. پیروزی حزب دمکراتیک خلق ها جدا از دستاوردی که برای کردهای این کشور دارد به دلیل سیاست سنجیده این حزب در اتحاد با دیگر اقلیت های قومی و جریانات چپ ترک، از این پس حقوق تمام اقلیت ها و جناح های محذوف و پراکنده چپ در زیر یک چتر واحد محفوظ و تثبیت می شود.
از آنجا که پارلمان ترکیه شامل ۵۵۰ کرسی می باشد برای تشکیل دولت نیاز به کسب حداقل ۲۷۶ کرسی است که با دلیل نتایج انتخابات اخیر هیچ حزبی از مرز اکثریت مطلق عبور نکرده است. این برای حزب عدالت و توسعه که در طول ۱۳ سال گذشته همواره اکثریت مطلق پارلمانی را در اختیار داشته و احتیاجی به ائتلاف با دیگر احزاب نداشت، یک شکست تلخ است. چرا که درست در زمانی اتفاق می افتد که رجب طیب اردوغان به عنوان رهبر این حزب این بار عزم خود را جزم کرده بود تا با کسب اکثریت بالای ۳۶۷ رای بتواند تغییرات اساسی در قانون اساسی برای تبدیل نظام پارلمانی به نظام ریاستی را با تصویب مجلس عملی کرده یا در صورت عدم این امکان با کسب ۳۳۰ کرسی حداقل به لحاظ قانونی بتواند تغییر در قانون اساسی را به همه پرسی بگذارد. با ورود حزب دمکراتیک خلق ها به پارلمان به خلاف دوره قبل که به دلیل عدم عبور احزاب کوچک از مرز حدنصاب ده درصدی حدود ۲۱ درصد آرای حزبی از گردونه پارلمانی خارج شدند و بیشترین سهم آن به حزب عدالت و توسعه رسید، این بار تنها حدود ۴ درصد از آراء از این گردونه خارج شد و تقریبا همه احزاب وارد شده به پارلمان آرای کامل رای دهندگان را به صورت اکتیو کسب کردند. از طرف دیگر به دلیل مانورهای این سال های اردوغان برای کسب رای بخش مهمی از کردها همواره یک بخش عمده از سبد رای حزب عدالت و توسعه از مناطق کردی تامین می شد که در این دوره این امکان از اردوغان به کلی سلب گردید. به نوعی می توان ادعا کرد که در انتخابات اخیر ترکیه اقلیت کرد توانست با همبستگی خود و اتحاد با چپگرایان ترک، مسیر تاریخ سیاسی ترکیه را عوض کرده و کاری که احزاب سنتی این کشور در طول ۱۳ سال گذشته از آن عاجز بودند را به بهترین نحو ممکن عملی کند.
هم اکنون با لحاظ نتایج به دست آمده چند سناریو می تواند مطرح باشد که در دوگانه “عدم امکان” و “احتمال امکان” خود را تجلی می بخشد. هر چند در حوزه سیاست از قبل نمی توان هیچ حکم قطعی صادر کرد اما به لحاظ شرایط، فاصله منافع، ایدئولوژی و هژمونی رقابت بین احزاب موجود در پارلمان جدید ترکیه، می توان سناریوهایی را در حوزه منطق سیاسی پیش بینی کرد.
۱ – هیچ حزبی به غیر از حزب عدالت و توسعه امکان تشکیل دولت را به دلیل چیدمان موجود نخواهد داشت چرا که هر سه حزب اپوزیسیون در یک اتحاد مثلثی به دلیل منافع کاملا متضاد و غیرقابل عبور بین حزب راستگرای ناسیونالیست حرکت ملی با حزب چپگرای کردی دمکراتیک خلق ها هیچ اتحاد سه جانبه یی به رهبری حزب جمهوریخواه خلق نمی تواند شکل بگیرد.
۲ – حزب عدالت و توسعه با کسب ۲۵۸ کرسی که برای تشکیل دولت تک حزبی تنها ۱۸ کرسی کم خواهد بود این امکان را دارد تا در صورت عدم توافق با تشکیل دولت ائتلافی (به جهت اجتناب همگانی از تجدید انتخابات) البته به شرط عدم مخالفت دیگر احزاب بتواند یک دولت اقلیت تشکیل دهد.
۳ – حزب جمهوریخواه خلق به عنوان بدیل آلترناتیوی حزب عدالت و توسعه تحت هیچ شرایطی در موقعیت فعلی که اردوغان در سراشیب سقوط افتاده است وارد ائتلاف با این حزب نخواهد شد.
۴ – هر چند که “صلاح الدین دمیرتاش” رهبر حزب دمکراتیک خلق ها بلافاصله بعد از اعلان نتایج به صراحت گفته است که وی با اردوغان وارد ائتلاف نمی شود ولی در صورت اعطای امتیازات قابل توجه در مورد حقوق کردها و مطالبات جنبش های مدنی و چپ امکان اتحاد وجود دارد.
۵ – از آنجا که حزب حرکت ملی یک حزب به شدت راستگرا و ناسیونالیست است در صورت چراغ سبز اردوغان برای فشار بر کردها و دست کشیدن از تغییر قانون اساسی می تواند کاندید اتحاد باشد.
جدا از تاثیرات مثبت داخلی که انتخابات اخیر پارلمانی ترکیه می گذارد و راه برای برخورد با فسادهای باند اردوغان بازتر و رسانه ها نیز از زیر فشار حکومتی تا حدودی خارج می شوند، در حوزه سیاست خارجی نیز یکه تازی اردوغان در امور منطقه به خصوص سوریه کاهش یافته و حمایت های این کشور از گروه های اسلامگرای ستیزه جو همچون داعش و جبهه النصره کاهش قابل ملاحظه یی می یابد.
۱۸/۳/۹۴
آرشیو نوشته‌ها و شناسایی نویسنده:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
