روز خبرنگار و میراث شوم رانت‌خواری رسانه‌ای
هفدهم مردادماه هر سال بعنوان روزخبرنگار شناخته شده و در این روز از خبرنگارانی که به مسئولیت‌های حرفه‌ای و اجتماعی پای‌بند بوده‌اند، قدردانی میشود . با تبریک روز خبرنگار به همه اهالی خبر شامل خبرنگاران و روزنامه‌ها و رسانه‌هایی که رسالت حرفه‌ای خود را انجام داده و می‌دهند، باید به مقابله با روزنامه‌ها و رسانه‌هائیی بپردازیم که نقش مخرب‌شان در سیاه‌کاری‌های سیاسی – اقتصادی هویدا شده است . کجاست شهید حسن باقری افشره‌ای، که خبرنگاری را در سنگرهای جبهه‌های جنگ برپاکرد تا مشاهده کند نوکیسه‌گانی خبرنگاری را به سکویی برای پرتاب خود یا دیگران به منابع قدرت و پول تبدیل و عملاً بر علیه مردم قلم‌فرسائی می‌کنند.
افشای ماجرای موسسه اعتباری ثامن‌الحج و نقش مخرب برخی رسانه‌ها و سلبریتی‌ها در ایجاد شهرت کاذب برای این موسسه بر کسی پوشیده نیست. نگاهی به صفحات برخی روزی‌نامه‌ها نشان می‌دهد که همه روزه برخی افراد به عناوین مختلف در این روزی‌نامه‌ها به‌عنوان کارآفرین، مرد برتر صادرات، مدیر مشکل‌گشا و … معرفی و جالب آنکه در یک صفحه چند بانک و موسسه هم‌زمان به‌عنوان برتر و برترین معرفی می‌شوند در حالیکه صنعت بانکداری کشور ورشکسته و قاعدتاً مدیران این صنعت باید پاسخگوی این ورشکستگی هم باشند!! اما امان از درآمد تبلیغات که چه‌ها می‌کند.
روزنامه‌ای که خود را در جایگاه Financial times می‌بیند به رنگین نامه‌های تبلیغاتی تبدیل و بنظر می‌رسد گردانندگان و پشت پرده این روزنامه‌ها حتی یکبار روزنامه Financial times را تورق نکرده‌اند تا مشاهده کنند در این روزنامه حتی برجسته‌ترین مدیران بنگاه‌های اقتصادی به‌عنوان برتر و برترین معرفی نمی‌شود. اگر مراجع قضایی بتوانند اعترافات بنگاه‌های ورشکسته‌ای که سالیان دراز به‌عنوان موسسه برتر و مدیر برتر معرفی شده بودند، به‌صورت علنی انتشار دهند، آنوقت می‌توان فهمید که پشت پردهٔ رسانه‌ای این موسسات کدام نشریات بوده‌اند؟
خبرنگاری که روزگاری بعنوان حرفه‌ای مستقل و صدای مردم تلقی میشود به ابزاری برای رسیدن به منافع اقتصادی و زد و بند سیاسی- اقتصادی تبدیل و برخی کسانی که نام خود را به انگلیسی نمی‌توانند بنویسند، مقاله ترجمه می‌کنند!!
فراموش نکرده‌ایم که در سال‌های ۱۳۷۵ به بعد پدیده ناپاکی در روزنامه‌های اقتصادی به‌صورت “باج افزاز رسانه‌ای” شکل گرفت که رسماً از شرکت‌ها باج‌خواهی کرده و سرانجام برخی از آنها نیز به تباهی کشیده شد. تاریخ سیاسی- اقتصادی کشور حضور برجسته‌گانی همچون تورج فرامرزمند، علی‌اکبر دهخدا (دخو)- بهمن احمدی امویی و منتقدین همچون محمدعلی افراشته، عمران صالحی، علی دهباشی، ایرج گرگین، مرتضی مردیها، اردشیر محصص، محمود عنایت، مصطفی ایزدی، هوشنگ وزیری ، کیومرث صابری (گل آقا) و ده‌ها تن دیگر بوده‌اند که جای آنان را جوجه وردست‌هائی که عملاً نقش عصا برای چلاق‌های سیاسی- اقتصادی را بازی می‌کنند. شیوه کار این عصابه‌دستان در همه حوزه‌های خبرنگاری آن است که با برپایی جنجال رسانه‌ای بر علیه این و آن شخص و نهاد سرانجام به ترک مخاصمه با دریافت انعام و … خاتمه دهند.
خبرنگاران به‌عنوان سفیران آگاهی همچنان که نیاز به حمایت مردمی دارند، در قبال مردم و افکار عامه مسئولیت نیز دارند. در واقع خبرنگاری یکی از دشوارترین مسئولیت‌ها است. خصوصیات فردی و شخصیتی خبرنگاران شامل کنجکاوی، پرسشگری، تیزبینی و نکته‌سنجی، سریع‌الانتقال بودن، ضریب هوشی بالاتر از سطح جامعه (شامل هوش ژنتیک یا IQ) و هوش هیجانی یا EQ )، خلاقیت، مسئولیت‌پذیری، فروتنی و پایبندی به اخلاق حرفه‌ای بوده که تاثیر آن در اخبار مشاهده میشود. مهمترین ویژگی «خبر» آنست که معنایی پردامنه داشته و خبرنگار نیز حامل مفاهیم و مسئولیت‌های سنگینى در قبال جامعه، تاریخ و وجدان خویش باشد. مهمترین ویژگی خبرنگار آنست که بتواند در چارچوب قوانین یا محدودیت‌های احتمالی باید بتواند حرف خویش و صدای مردمش را بیان کند. به‌همین علت نتیجه‌ی کار یک خبرنگار می‌تواند تاثیر مستقیم بر اذهان عامه و سرنوشت یک جامعه داشته‌باشد. مردم بر اساس اطلاعاتی که توسط خبرنگار تهیه میشود، از اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشورشان آگاه شده و تحت تاثیر قرار می‌گیرند، به‌همین علت چنانچه خبرنگاری کارش را با دقت و مسئولیت پذیری انجام ندهد، می‌تواند افکار عامه را به بیراهه بکشاند. لذا جامعه خبرنگار را چشم همیشه بیدار خود می‌داند زیرا خبرنگاران سنجش‌گر بسیاری از وقایع و رویدادها هستند که بر اساس آن علاوه بر ارزیابی فعالیت‌های دولتمردان و مسئولین، جامعه از ضعف‌ها و قوت‌های خود و کشور آگاهی پیدا می‌کند. برخی از جامعه‌شناسان سیاسی بر این باورند که میزان آزادی‌های فردی و اجتماعی را می‌توان با ضرایب آزادی خبرنگاران و خبررسانی به‌موقع، دقیق و روشن سنجید.
با وجود دست آوردهای مهم رسانه‌های کشور، اما کار خبرنگاری در ایران کمتر به‌صورت حرفه‌ای انجام میشود و اصول اولیه خبرنگاری توسط بسیاری از رسانه‌های چاپی، صوتی، تصویری و دیجیتالی رعایت نمی‌گردد. دقت و بی‌طرفی یکی از اصول مهم در کار خبرنگاری است، اما متاسفانه دیده شده است که بسیاری از رسانه‌ها دقت و بی‌طرفی لازم را در نشر خبرها ندارن که این موضوع اساساً به مدیران و گردانندگان این رسانه‌ها باز می‌گردد که مهمترین بازتاب اینگونه اخبار در نشریات سیاسی، افتصادی و ورزشی کشور صورت گرفته و می‌گیرد. از سو‌ی دیگر، خبرنگاران با چالش‌های جدی مواجه هستند. عدم دسترسی به اطلاعات دقیق و موثق یکی از عمده‌ترین چالش در برابر کار خبرنگاران و بخصوص ژورنالیزم تحقیقی است. با اجرای قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، امیدواری‌ها برای دسترسی به اطلاعات دقیق و فراهم شدن زمینه مناسب برای تهیه گزارش‌های تحقیقی، افزایش یافته بود، اما متاسفانه هنوز این قانون به‌صورت درست عملی نمی‌گردد. اگر چه تصویب قانون دسترسی به اطلاعات، یک گام مهم در تاریخ رسانه‌های کشور بود و تطبیق دقیق و درست آن، می‌تواند کار خبرنگاران را در راستای اطلاع رسانی دقیق و موثق، کمک فراوان بکند. از مهمترین چالش‌های حرفه خبرنگاری امنیت است بطوری‌که جامعه موظف است امنیت جانی خبرنگاران را تامین تا آنان بدون ترس و واهمه در هنگام تهیه خبر در معرض خطر قرار نگیرند. این موضوع حتی در دوران جنگ نیز به‌عنوان یک اصل اساسی پذیرفته شده است ولی متاسفانه عموماً طرف‌های درگیر جنگ خود را متعهد به حفظ جان خبرنگاران و مصون بودن آنها ندانسته و به‌همین خاطر خبرنگاری یکی از خطرناک‌ترین شغل‌ها تعریف شده است . این در حالی است که در نظام‌های مردم سالار، حفظ و حراست از امنیت سیاسی- جانی خبرنگاران از مهمترین ارکان حکمرانی تلقی میشود.
از دیگر معضلات حرفه خبرنگاری، عدم مصونیت و ثبات شغلی است بطوری‌که وقتی یک خبرنگار کار را در یک رسانه شروع می‌کند، هیچ اطمینانی وجود ندارد که بتواند بصورت دایمی و یا دراز مدت شغلش را در آن رسانه ادامه دهد. صاحبان رسانه در اکثر اوقات با خبرنگاران به صورت غیر‌حرفه‌ای برخورد و هیچ‌گونه اعتباری برای آنان قایل نبوده و آنان را صرفا ابزار خبری دانسته که هر وقت لازم بدانند، می‌توانند یک خبرنگار را از کار برکنار کنند. لذا بسیاری از خبرنگاران از ترس بیکاری به سیاست‌های نادرست آن رسانه‌ها و خرده فرمایشات مدیران رسانه‌ها تمکین می‌کنند تا حداقل منبع معیشتی خود را از دست ندهند. این عدم ثبات و امنیت شغلی، آینده‌ی خبرنگار را در حالت ابهام قرار داده و عملا مانع خلاقیت و کار حرفه‌ای خبرنگار میشود.
اگر رسانه‌ها به‌عنوان رکن چهارم یک نظام دموکراتیک تلقی شوند حکومت‌ها و دولت‌ها موظفند آزادی رسانه‌ها و زمینه را برای رشد و فعالیت آنها فراهم سازد و مصونیت شغلی و جانی خبرنگاران را تضمین کنند. زیرا آگاهی‌دهی دقیق و شفاف درباره وضعیت کشور و مشکلات آن به شهروندان، یکی از وظایف اصلی هر حکمرانی خوب است و این زمینه را تنها رسانه‌ها می‌توانند فراهم کنند. درصورتی که رسانه‌ها نتوانند به اطلاعات دقیق و شفاف دسترسی داشته باشند، شهروندان نیز از وضعیت کشور آگاه نخواهند شد. عدم آگاهی شهروندان از کارکردهای حکومت می‌تواند زمینه را برای فساد بیشتر در ارکان حکومت مهیا سازد؛ زیرا افکار عمومی به‌عنوان یک عامل فشار می‌تواند حکومت را وادار سازد که شفافیت را در عملکردش رعایت کند و از فساد دوری کند؛ در صورت غیاب این عامل، هیچ گزینه‌ی دیگری برای فشار بر دولت‌ها و دولتمردان وجود نداشته و ارابه‌ی فساد همچنان رو به جلو خواهد چرخید.
در پایان بار دیگر از رسانه‌ها و خبرنگارانی که علیرغم همه سختی‌ها و محدودیت‌ها سر به آستان قدرت‌های فساد نگذاشته و در چارچوب مسئولیت‌های اجتماعی در تنویر افکار عمومی کوشا بوده‌اند، درود فرستاده و آرزو داریم رکن چهارم دمکراسی بقیه ارکان را به جایگاه واقعی بازگرداند.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
غلامحسین دوانی؛ پژوهش‌گر اقتصادی و عضو انجمن اقتصاددانان حرفه‌ای بریتیش کلمبیا و از اعضای حسابداران خبره آمریکای شمالی
