توضیح مترجم

در خبرها بود که سوریه یک هواپیمای نظامی «فانتوم» F-4 ترکیه را سرنگون کرد. سوای این سؤال که می‌بایست پرسیده می‌شد «اصلاً جت جنگندهٔ ترکیه آنجا چه می‌کرد؟»، سؤال مهم‌تر این است که این حرکت در عرصهٔ حساس شطرنج منطقه و سوریه، به چه هدفی صورت گرفت و حرکت‌های بعدی آنهایی که در این عرصه با زندگی مردم قمار می‌کنند، چه ممکن است باشد؟ این اقدام‌های تحریک کننده برای چه منظوری است؟ و در این میان، چه بر سر جنبش راستین مردم سوریه برای دموکراسی و عدالت اجتماعی آمد که آغازگر رخدادهای یک سال و اندی پیش سوریه در حال و هوای بهار عربی بود؟ این روزها همهٔ خبرها مربوط به مخالفان مسلح به‌اصطلاح «ارتش آزاد سوریه» و فشار «غرب» برای تغییر رژیم سوریه به ضرب مداخلهٔ خارجی است، و خواست‌های اصیل مردمی برای دموکراسی و عدالت اجتماعی در سوریه در پس پردهٔ فراموشی رسانه‌های «غرب» قرار گرفته است. در کنار همهٔ ترفندهای دیگر «غرب» برای تأمین سلطه‌اش بر منابع طبیعی غنی و باارزش خاورمیانه، آیا سرنگون کردن جت جنگندهٔ ترکیهٔ عضو «ناتو» زمینه‌یی برای تهاجم آمریکا و متحدانش به سوریه (مشابه تهاجم خودسرانه و قلدرانه به عراق و لیبی) و جرقه‌یی برای آتش‌افروزی فاجعه‌بار دیگری نخواهد بود که احتمال دارد شعله‌های آن دامن کشورهای دیگر منطقه و از جمله ایران را هم بگیرد؟

آنچه در ادامه می‌خوانید، ترجمهٔ فشردهٔ مطلبی در همین زمینه، نوشتهٔ کان هالی‌نان، تحلیلگر آمریکایی است که روز ۲۹ ژوئن در نشریهٔ اینترنتی «دنیای مردم»[*] منتشر شده است.

سوریه و فانتوم ترکیه

فانتوم. (عکس از تیم اوبرایان)

وقتی سوریه به جت جنگندهٔ فانتوم F-4 ترکیه حمله و آن را سرنگون کرد، اصلاً این هواپیمای نظامی ترکیه آنجا چه می‌کرد؟ به گفتهٔ دولت ترکیه، جت جنگندهٔ مذکور به اشتباه وارد حریم فضایی سوریه شده بود ولی خیلی زود آنجا را ترک کرد و وقتی مورد حمله قرار گرفت، بر روی آب‌های بین‌المللی پرواز می‌کرد، و این فقط یک اشتباه و بی‌دقتی محض از جانب خلبان ترکیه بود که به علت «بدگمانی» سوریه، به فاجعه‌یی مرگبار منجر شد.

اما بعید به نظر می‌آید که این فانتوم ترکیه برای یک گشت و گردش تفریحی در یک روز تعطیل از آشیانه بیرون آمده بوده! به گزارش «فایننشیال تایمز» به نقل از احمد داووداوغلو وزیر امور خارجهٔ ترکیه، «این جت در حال انجام یک پرواز تمرینی و آزمایشی برای آزمایش کردن سامانهٔ دفاع راداری ترکیه- و نه سوریه- بوده است.» به عبارت دیگر، ترکیه ادعا می‌کند که هدف پرواز این جت جنگندهٔ F-4، «برانگیزش» شبکهٔ راداری و آزمایش کردن واکنش آن بوده است. در سال ۲۰۰۱ هم که یک هواپیمای شناسایی (جاسوسی) نیروی هوایی آمریکا در نزدیکی جزیرهٔ «هاینان» چین با یک جت جنگندهٔ ارتش چین برخورد کرد که منجر به سقوط جت چینی و کشته شدن خلبان آن شد، آمریکا ادعا کرد که در حال آزمایش و «برانگیزش» رادارها بوده. روشن است که هر کشوری نسبت به پرواز هواپیماهای جنگی در حریم فضایی خود بسیار حساس است، به‌ویژه آنکه روابط میان دو کشور متشنج باشد.

از لحاظ تکنیکی باید گفت کهF-4 یک جت نظامی بمب‌افکن بسیار قدیمی است که در سال ۱۹۶۰ ساخت شد، و برخلاف انواع پیشرفتهٔ کنونی آن نسبتاً ارزان بود. بعید است که سوریه هم دقیقاً توانسته باشد هواپیمای ترکیه را شناسایی کرده باشد. احتمالاً متوجه پرواز یک هواپیمای ناشناس شده است که در حریم هوایی آن کشور در حال پرواز بوده است، آن هم در ارتفاعی پایین که معمولاً برای پنهان ماندن از دید رادارها صورت می‌گیرد. آیا حمله به این هواپیما را می‌توان به صرف «بدگمانی» سوریه مردود شمرد؟ یادمان باشد که در سال ۲۰۰۷ هم جت‌های جنگندهٔ F-16 اسرائیل- و نه فانتوم‌های قدیمی- دزدانه و به دور از دید شبکهٔ راداری سوریه وارد آن کشور شدند و یک رآکتور هسته‌یی مظنون را بمباران کردند. نکتهٔ دیگر اینکه حتی اگر رادارهای سوریه هواپیمای ترکیه را به عنوان فانتوم F-4 هم شناسایی کرده بودند، باز هم آن را به عنوان یک جنگندهٔ اسرائیلی مورد حمله قرار می‌دادند، چرا که اسرائیل بزرگترین استفاده کنندهٔ این فانتوم‌ها بود، اگرچه در سال ۲۰۰۴ آن را بازنشسته کرد. بعید هم نیست که فانتوم مذکور ترکی یکی از همان فانتوم بازنشستهٔ اسرائیلی باشد.

به این ترتیب، اگر سوریه به دلیل تجاوزهای قبلی همیشه گوش به زنگ و مراقب باشد، نمی‌شود آن را سرزنش کرد، به‌ویژه اینکه آمریکا، اتحادیهٔ اروپا و «ناتو» همه آشکارا اعلام کرده‌اند که در صدد سرنگون کردن رژیم اسد هستند. ترکیه هم نه‌تنها فعالانه به «ارتش آزاد سوریه» در سازمان‌دهی و حمله به سوریه از مرز ترکیه کمک می‌کند، بلکه به عربستان سعودی و قطر هم در تأمین اسلحه و مهمات برای این شورشیان یاری می‌رساند.

با توجه به همهٔ این واقعیت‌ها، اقدام ترکیه را در فرستادن یک هواپیمای نظامی به حریم فضایی سوریه یا حتی نزدیک مرز سوریه برای انجام مأموریت آزمایش سامانه‌های راداری، آن هم در این لحظه‌های حساس، باید یا خیلی تحریک‌آمیز دانست یا خیلی احمقانه. گفتنی است که «ناتو» یک مرکز فرماندهی و کنترل در شهر اسکندرون ترکیه در جنوب شرقی آن کشور و در ساحل مدیترانه، نزدیک مرز سوریه، مستقر کرده است که سرگرم آموزش و سازمان‌دهی به‌اصطلاح «ارتش آزاد سوریه» است. تردیدی نیست که این مرکز دارای امکانات شنود الکترونیکی و جاسوسی، از جمله در شبکهٔ راداری سوریه است. اگر روزی «ناتو» تصمیم به مداخلهٔ مستقیم به سوریه بگیرد، به نقشه‌های الکترونیکی حاصل این جاسوسی نیاز خواهد داشت. درست است که جنگنده‌های «ناتو» خیلی آسان توانستند بر سامانه‌های ضدهوایی لیبی غلبه کنند، اما سامانه‌های سوری بسیار پیچیده‌تر و خطرناک‌ترند.

و اما در مسئلهٔ حمله به هواپیمای نظامی ترکیه، نکتهٔ مورد توجه دیگر این است که ترکیه ادعا می‌کند که یکی از هواپیماهای گشت آن کشور نیز مورد حملهٔ سوریه قرار گرفته است (که سوریه انکار می‌کند) و خواستار یک نشست و مذاکره با متحدان «ناتو»یی خود شده است. (یادمان نرود که ترکیه عضو «ناتو» است.) فعلاً ترکیه در صدد استفاده از «مادهٔ ۴» پیمان «ناتو» در مورد «مشورت» است نه «مادهٔ ۵» که راه را برای واکنش مسلحانه باز می‌کند. داووداغلو می‌گوید: «سرانجام داستان سرنگونی جت ترکیه هرچه که باشد، ما تا برقراری یک رژیم دموکراتیک در سوریه همیشه در کنار مردم آن خواهیم ماند.» لب مطلب اینکه به‌رغم آنچه رخ داد، ترکیه به تلاش برای تغییر رژیم در دمشق ادامه خواهد داد.

نباید نادیده گرفت که رویکرد سرکوبگرانهٔ رژیم اسد در برابر مخالفانش نقش عمده‌یی در برانگیختن خیزش اعتراضی داشت، اما موضع اتحادیهٔ اروپا و «ناتو» (و آمریکا) برای دخالت مستقیم، این وضع را به یک جنگ مرگ و زندگی تبدیل کرده است. اگرچه در سوریه بسیاری از مردم از اسد بیزارند، اما این بیزاری کاملاً همگانی نیست، و حمایت از رژیم محدود به گروه و دستهٔ اسلامی خود اسد- یعنی علوی‌ها- نیست، بلکه اقلیت‌های دیگری مثل مسیحی‌ها نیز در میان حامیان رژیم دیده می‌شوند.

از سوی دیگر، همهٔ اپوزیسیون هم آزاداندیشان دموکراتیک نیستند. نقش عمده‌یی که رژیم‌های عربستان سعودی و قطر در رساندن اسلحه و پول به شورشیان بازی می‌کنند، موجب نفوذ و حضور چشمگیر گروه‌های به‌شدت محافظه‌کار «سَلفی» مسلمان در میان شورشیان شده است. دگردیسی «مجاهدین افغان» به طالبان و القاعده (در زمان مبارزه با جمهوری افغانستان و بعد از آن) نیز روال مشابهی را طی کرد.

خواست آمریکا و اتحادیهٔ اروپا و ناتو برای تغییر رژیم سوریه، سازمان ملل را به‌سرعت واداشت که هرچه زودتر دست به راهکردهای دیپلماتیک بزند. رژیم بشار اسد هیچ بختی برای خود در یک راه‌حل صلح‌آمیز نمی‌دید چرا که به هر صورت منتهی به «رفتن» او می‌شد (روسیه حتی پیشنهاد پناهندگی به اسد داده بود). و مخالفان هم می‌دانستند که نیازی به رعایت آتش‌بس ندارند، چرا که در هر حال، همهٔ آنهایی که از مخالفان مسلح طرفداری می‌کنند، طرفدار تغییر رژیم‌اند.

در چنین شرایط پیچیده‌یی بود که فانتوم F-4 ترکیه بر فراز سوریه به پرواز در آمد. ترکیه دقیقاً انتظار چه واکنشی از سوی ترکیه داشت؟ یا شاید بهتر است بگوییم، شاید وقتی ترکیه دست به این اقدام زد، دقیقاً می‌دانست سوریه چه واکنشی نشان خواهد داد!

[*] http://www.peoplesworld.org/syria-and-the-phantom