پولشوئی چیست؟
آنجا که سوابق نشان می‌دهد اولین مقاله مستند پولشوئی در ایران در مجله ترجمان اقتصادی شماره (۷) مورخ ۱۰/۴/۱۳۷۸ چاپ شد و مقاله مستند تحقیقی بعدی توسط سازمان بورس اوراق بهادار در همان سال به چاپ رسید.. بررسی‌های بعمل آمده توسط مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که مقوله پولشوئی در ایران از واپسین سالهای پایان جنگ تحمیلی شروع شده و تاکنون تداوم دارد. به طوری که کشور ما در جهان در زمره کشورهای مشکوک به پولشوئی نام برده شده است.
پولشوئی در کلی‌ترین تعریف خود عبارت از «هر نوع عمل یا اقدام به عمل برای مخفی کردن یا تغییر ظاهر عواید نامشروع حاصل از فعالیتهای مجرمانه به طوری که چنان وانمود شود که این عواید از منابع قانونی سرچشمه گرفته‌اند. واژه پولشوئی برای تبیین و تعریف فرآیندی بکار می‌رود که در آن پول غیرقانونی یا پول کثیف یا پول سیاه که از فعالیتهای مجرمانه نظیر قاچاق مواد مخدر، قاچاق اسلحه، قاچاق انسان و فحشا، رشوه و اخاذی و کلاهبرداری و هرگونه فساد مالی حاصل می‌شود در چرخه‌ای از فعالیتها و معاملات با وارد شدن در یک یا چند مرحله شسته شده و به پول قانونی و تمیز تبدیل می‌شوند. در واقع با این عمل پولشویان و منابع کثیف درآمدی آنها تطهیر می‌شوند.» با چنین تعریفی باید توجه نمود که در بسیاری موارد افرادی متهم به پولشوئی و فساد می‌شوند که بطور غیر مستقیم مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند. بطور خلاصه رآمد ها و پول‌هایی که مردم از طریق کار و تلاش بدست می‌آورند به آن پول تمیز ودرآمدها و پول‌هایی که از راههای نامشروع و غیر قانونی کسب می‌شود به آن پول کثیف (Dirty Money) گفته می‌شود. وقتی یک نفر پول کثیف را صرف کار مشروع و قانونی کند. در اینصورت این فرد پول کثیف را به پول تمیز تبدیل کرده است. به این اقدام پولشوئی گفته می‌شود.
هر چند لغت پول شوئی اخیراً وارد ادبیات اقتصادی شده است ولی فساد مالی، اقتصادی و جنایت پدیده اجتماعی می‌باشد، که عمر آن به قدمت بشر می‌رسد. در آثار بسیاری از مورخین می‌توان سابقه تطهیر پول را از گذشته‌های دور برداشت نمود. مخفی کردن دارایی‌ها، جا به جایی ثروت از طرف بازرگانان بصورت غیر قانونی، انتقال مالکیت یک قطعه زمین تحت عنوان هبه از طرف فروشنده و پرداخت هدایا از طرف خریدار برای زمین‌هایی که حق خرید و فروش از آنان سلب شده باشد، از جمله سوابقی است که در تاریخ ثبت شده است.
گفته می‌شود این اصطلاح از مالکیت مافیا بر دستگاههای لباسشویی سکه‌ای در آمریکا گرفته شده است در دهه ۱۹۲۰ گانگسترها مبالغ هنگفتی به صورت نقد از راه اخاذی، فحشا، قمار، قاچاق، مشروبات الکلی و … به دست می‌آوردند. برای خرج این مبالغ و تبدیل آن به خانه، اتومبیل یا هر وسیله‌ای دیگر، ناچار بودند منبعی برای وجوه غیر قانونی خود معرفی کنند. یکی از راههای رسیدن به این هدف، این بود که آنها ابتدا یک دستگاه رختشوئی سکه‌ای می‌خریدند و خود را رختشور و متصدی دستگاه عنوان می‌کردند. آنها درآمدهای نامشروع و پولهای نقدی که از طریق دستگاههای رختشوئی سکه‌ای کسب می‌کردند، با هم مخلوط می‌کردند. با این کار آنها عایدات غیرقانونی خود با عایدات قانونی مخلوط می‌کردند و سپس آنرا قانونی و مشروع جلوه می‌دادند. لذا کل درآمد کسب شده آنها بعد از پرداخت مالیات بعنوان دارایی مشروع و قانونی قلمداد می‌کردند و می‌توانستند، کالا یا دارائیهای مورد نظر خود را بصورت قانونی خریداری کنند. دستگاههای رختشویی سکه‌ای به این دلیل انتخاب شدند که از طریق این دستگاهها روزانه وجوه نقد زیادی کسب می‌شد و حساسیتی هم ایجاد نمی‌کرد. اما برای نخستین بار واژه پولشوئی در قضیه واترگیت در سال ۱۹۷۳ در آمریکا در مورد انتخابات و تلاش جمهوریخواهان برای نفوذ در مرکز انتخاباتی دمکراتها و دخالت چولهای نامشروع در انتخابات مطرح و وارد مطبوعات شد بطوریکه بعدها در سال ۱۹۸۲ واژه پولشوئی بعنوان یک جرم وارد متون قضایی و حقوقی آمریکا شد.
مراحل و فرایند پول شویی
۱- مرحله جای گذاری یا مکان یابی و استقرار – (placement stage) که عبارت است از تزریق پول آلوده به سیستم مالی رسمی و تبدیل وجوه نقد به ابزارهای پولی مانند چک مسافرتی، حواله‌های پولی و… یعنی وجوه کلان از طریق سپرده گذاری در مؤسسات مالی رسمی و غیررسمی یا ارسال پول به خارج از مرز با خرید کالاهای ارزشمند به وجوه خرد تبدیل می‌شود.
۲ – مرحله پنهان سازی یا لایه چینی layering stage ) (- که عبارت است از جداسازی پول آلوده از منشاء خود به منظور مخفی کردن، جلوگیری از تعقیب و امکان بازگرداندن مجدد آن به چرخه جرم بدون امکان یافتن محل جغرافیایی و منشاء آن، یکی از روش‌های این کار انتقال موجودی از حساب‌های اولیه به سایر حساب‌ها در همان موسسه یا مؤسسات دیگر است.
۳- مرحله ادغام و یکپارچه سازی و بازگرداندن integration stage ) (که عبارت از ایجاد پوشش ظاهری مشروع در قالب ایجاد موسسه‌های اقتصادی یا خریدهای کلان و بازگرداندن دوباره منابع اولیه به فعالیت در موارد غیرقانونی است.
مثال‌های متداول از پولشوئی:
ساده‌ترین راه آن این است که دو نفر، در یک کازینو با هم قمار بازی کنند و یک نفرتا می‌تواند به دیگری ببازدو یا فردی کالای بی ارزشی و یا یک مستغلات رات را برای فروش یا حراج ارائه کند و فرد دیگری برای آن چندین برابر ارزش واقعی‌اش پول بپردازد (دقیقاً مشابه خرید برخی مستغلات در همین ونکوور به قیمتی بیش از قیمت عرضه شده توسط فروشنده) و یا شخصی ملکی را از شخص دیگری می‌خرد و در قرار داد ذکر می‌کنند که هر کس قرارداد را فسخ کنند موظف است فلان مبلغ را به عنوان خسارت بپردازد..
از دیگر راهای پولشوئی می‌توان از انتقال مالکیت ، خرید و فروش سهام ، انتقال درآمد و پول به خارج ، تبدیل درآمد به پول خارجی ، چند مسیری کردن عملیات بانکی ، استفاده از بنگاه‌های صوری خیریه‌ای ، مشارکت صنعتی ، همکاری با مأموران خائن ، خرید و فروش چندباره مستغلات و زمین شهری ، پنهان‌کاری و جاسازی پول و درآمد و خرید طلا و جواهرات نام برد. در حال حاضر، جرم پولشویی یک پدیده جهانی است که از طریق جامعه مالی بین المللی صورت می‌گیرد. برای بیان اهمیت میزان پولشویی در جهان، به برخی از آمارهای ارائه شده به شرح ذیل اشاره می‌گردد. براساس گزارش مندرج در وب سایت (FINTRAC) کانادا حجم پولشوئی در جهان بین ۵۹۰ میلیرد تا ۱۸۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است. براساس تحقیق صندوق بین المللی پول، حجم فعالیتهای پولشویی برای تطهیر درآمدهای حاصل از جنایت‌های سازمان یافته رقمی بین ۲ تا ۵ درصد درآمد ناخالص داخلی دنیا را تشکیل می‌دهد. طبق آمار دیگر در اروپا و آمریکا، قاچاقچیان در دقیقه ۲۳۱۵۵ دلار درآمد دارند و از طریق ارتطاتات وسیع و بین المللی قادر هستند بیش از ۹۹ درصد آن را به حساب‌های امن بانکی بسپارند بطوریکه سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی در سال (۱۹۹۳) از تطهیر سالانه دست کم ۸۵ میلیارد دلار سود حاصله از قاچاق مواد مخدر خبر می‌دهد. پولشویی به عنوان یک جرم سازمان یافته و یک عمل مجرمانه نظر بسیاری از تحلیلگران اقتصادی و جامعه شناسی را به خود جلب نموده و آن را از اعمال جنایتکارانه به حساب می‌آورند. پولشوئی عملکرد بسیار وسیعی دارد بطور مثال بسیاری ما ایرانیان یا بخانواده های خود در ایران کمک مالی می‌کنیم و یا برعکس برخی دارائیهای خودرا در ایران فروخته و وجه انرا از طریق صرافی یا بهر طریق دیگر وارد کانادا می‌کنیم. در سالیان گذشته قبل از تحریم ما قادر بودیم منابع مالی خودرا از طریق شبکه قانونی بانکی یا صراقیهای مجاز وارد کانادا کنیم اما بعد از تحریم و ایجاد موانع قانونی ناچاریم از طرق مختلف اینکاررا انجام دهم و عملاً درگیر مسائلی خواهیم شد که ممکنست ما را با خطر پولشوئی و مالیات مواجه سازد. آقای شاهین خانه خودرا که قانونا متعلق بوی بوده فروخته و وجه آنرا که پاک و هیجگونه مشکل خاصی نداشته بیک صرافی در تهرانپرداخته تا آنرا بحساب بانکیش در ونکوور واریز نماید. از آنجا که بسیاری صرافیها در ایران وحتی در کانادا دارای حساب بانکی مجاز نقل و انتقال ارز نیستند انها این وجه را از طریق واسطه به کانادا ارسال می‌کنند. بدین معنی که یکنفر واسطه که او دارای منابع ارزی در کانادا یا دوبی و یا سایر کشورها است واین منابع هم بعضاً کثیف و آلوده در مظان پولشوئی هستند را بحساب ما منتقل و مارا که دارای حساب بانکی پاک بوده‌ایم را آلوده معامله کثیف (Dirty Money) و یا (Money laundry) می‌کنند. آنها در واغع با این عمل پول خودرا پاک و مارا در معرض خطر قرار می‌دهند. بنابراین هموطنان گرامی باید توجه نمایند که با صرافی هائی کار کنند که دارای حساب بانکی مجاز نقل و انتقال ارز باشند زیرا بدون شک کلیه صرافی هائی که تابلو فعایت دارند دارای مجوز کسب و کار هستند اما ممکنست دارای حساب بانکی نقل و انتقال ارز نباشند ومشتریان خودرا دچار مشکلات امنیتی و مالیاتی نمایند.
ارتباط بین فساد مالی و پولشوئی
بدون شک این دو مقوله مکمل یکدیگرند یعنی اول فساد صورت می‌گیرد بعد پولشوئی و تقدم پولشوئی بر فساد تاکنون به اثبات نرسیده است. بطور مثال در کشورهای فساد خیز پولهای حاصل از ارتشاء، قاچاق و معاملات غیرقانونی در قالب پولشوئی یا ازکشور خارج و یا بعداً بصور مختلف مجدداً وارد کشور میشوندوبستر مناسبپولشوئی معاملات مسکن در کشورهائی نظیر کاناد، انگلستان، امریکا و مناطق خاصی از اروپا می‌باشد. ما بارها شنیده‌ایم که برخی مهاجران کشورهای آسیائی بیش از قیمت عرضه شده یک خانه در همین ونکوور، قیمت پیشنهادی ارائه کرده اندو بهای معامله را هم عموماً نقدی عمل می‌کنند.
چه اقداماتی بر علیه پولشوئی و فساد در کاندا انجام می‌شود؟
واقعیت آن است که به موجب مقررات کانادا انتقال پول بیشاز ده هزار دلار باید به مراگز خاصی گزارش و مسافران ورودی بکانادا موضفند وجوه بیش از ده هزار دلار را ابراز نمایند. از طرف دیگر ثروت‌های ناشی از رشوه، اختلاس، سرقت، قمار، سوءاستفاده از متاضب دولتی ودائرکردن اماکن فساد و سایر موارد غیر مشروع در صورت اثبات مصادره خواند شد که این حکم کلی می‌توانسته بر علیه پولشوئی و فساد بکار رود اما متاسفانه حجم انتقالات پول مهاجران آنچنان زیادست و شیوه‌های خاصی بکار برده می‌شوند تا دولت نتواند مجریان این عمل را متهم یا دستگیر نماید. کیم مارش از متخصصان مبارزه با جرائم مالی در دنیا که برای سخنرانی در کنفرانسی پیرامون پول شویی به ونکوور سفر کرده در این زمینه می‌گوید: «در این شهر بدون در نظر گرفتن بازار مسکن نمی‌توان از پولشویی صحبت کرد. هر چقدر قیمتها بدون دلیل بالا باشند، موقعیت برای پولشویی فراهم‌تر است. اتفاقاتی که در حال حاضر در بازار مسکن ونکوور رخ می‌دهد، کاملاً قابل توجه است. سهم عمده‌ای از خریدها از سوی خارجی‌ها صورت می‌گیرد و آنها با وجود سرمایه فراوان برای کارهای بازرگانی و تجاری، فقط به واحدهای مسکونی علاقه دارند. قطعاً بخشی از این ماجرا به حساب موفقیت ونکوور در جذب سرمایه‌ها برای بخش مسکن برمی گردد. اما در عین حال مقادیر هنگفتی پول سیاه از این طریق شسته شده و در بخش مسکن سرمایه گذاری می‌شود. در عین حال مارش از نبود عزم جدی برای مبارزه با موارد شاخص پولشویی در بریتیش کلمبیا را یک نقص بزرگ می‌داند و اشاره می‌کند دستگاه قضایی در حال حاضر چنین موضوعی را در اولویت نمی‌داند. کریستی دوهیم وکیل وتحلیل گر مسائل جرائم مالی هم با نظر مارش موافق است و می‌افزاید: «بنا به گزارشهای رسمی وزارت امور خارجه آمریکا، کانادا یکی از کشورهای مقصد برای تبهکاران در سرتاسر دنیا به منظور پولشویی است و در این میان استان بریتیش کلمبیا نقشی عمده را ایفا می‌کند چرا که یکی از تولید کنندگان اصلی اکسازی و ماری جوانا در دنیاست (نقل از وب سایت ایرونیها – http://iroonia.ca/).برای اطلاعات بیشتر در این مورد به وب سایت ( http://www.fintrac-canafe.gc.ca/fintrac-canafe )مراجعه نمائید
کدامین نهادها و مؤسسات در تیررس پولشوئی قرار دارند؟
تحقیقات بخش اقتصادی سازمان ملل متحد و مرکز مبارزه بر علیه پولشوئی نشان می‌دهد که بخشهای غیرپاسخگو به ویژه در کشورهای دارای اقتصاد بسته، مؤسسات و نهادهای غیرمجاز و به ویژه مراکز مذهبی دارای فعالیتهای اقتصادی، هتل‌ها و کازینوها و قمارخانه‌ها وبازار مسکن و سهام در تیررس فساد و پولشوئی قرار دارند. مثلاً واتیکان به عنوان یکی از مراکز اصلی فساد و پولشوئی که ارتباط خاصی با مافیای ایتالیا دارد شناخته شده که بدون شک می‌توان سایر مراکز مذهبی شبیه گونه آن را نیز به نوعی در چارچوب این بررسی قرار داد (برای درک بیشتر این موضوع فیلم پدرخوانده سه را ملاحظه فرمائید). در کشور ما مؤسسات مالی- اعتباری غیرمجاز نظیر صندوقهای قرض‌الحسنه، تعاونی‌های اعتبار و بازار مسکن و سرمایه از مناطق مورد نظر پولشویان می‌باشند. گفته می‌شود رقمی بین بیست تا بیست و پنج میلیارد دلار پول حاصل از قاچاق مواد مخدر و کالاهای دیگر تطهیر و وارد مبادی قانونی اقتصاد مانند صندوقهای قرض‌الحسنه سیستم بانکی و شبکه‌های دلالی و واسطه‌ای نظیر صرافیها می‌شود
نقش بانکها وموسسات مالی در پولشوئی
واقعیت آن است که بیشتر کشورهای دنیا به ویژه کشورهائی نظیر امریکا، انگلستان، سوئیس، برزیل و … آلوده به پولشوئی هستند. به طوری که گفته می‌شود اگر حجم سالانه ۳۰۰ میلیارد دلار پولشوئی در امریکا نباشد کسری بودجه امریکا سر به فلک خواهد زد و یا بانک UBS سوئیس به عنوان مظهر پولشوئی جهان تلقی می‌شود. همین هفته پیش اعلام شد که سود بانک در سال ۲۰۰۵ حدود ۱۹۰ میلیارد دلار بوده است! تصور کنید این بانک چه حجمی از سپرده‌های جهانی را در اختیار دارد که سود سالانه آن ۱۹۰ میلیارد دلار می‌باشد. مدارک و مستندات افشاءکننده زیادی وجود دارد که دولت سوئیس و به ویژه همین بانک از ماهیت عملیات پولشوئی باندهای مافیائی و جنایتکار امریکای لاتین و ایتالیا خبردار است اما نه تنها اقدامی بر علیه آنان نمی‌کند که بالعکس با دریافت رقمی حدود سی درصد مبلغ پولشوئی شده، منابع مالی سوئیس تأمین می‌شود. واقعیات این امر در کتاب سوئیس بزرگترین مرکز تطهیر پول جهان تألیف آقای دکتر صحرائیان درج شده است. اما در رابطه با بانکهای کشور متاسفانه نظارتی بر بانکها و بویژه مؤسسات مالی اعتباری که صندوقهای تعاونی اعتبار و صندوقهای قرض‌الحسنه هم در زمره آن هستند چندان مطلوب نیست لذا پولشوئی در غیاب اهرم‌های نظارتی و کنترلی یقیناً وجود دارد. وجود صدها صرافی با مجوز و بدون مجوز عملاً نشاندهنده حجم وسیع پولشوئی در جهان می‌باشد. بطور نمونه در چند سال گذشته بانکهای HSBC، Standard Charter، Swiss Credit Union در مظان اتهام چولشوئی قرار داشته و جریمه‌های سنگینی نیز پرداخت کرده‌اند.
مناطق بهشت مالیاتی
در بیشتر کشورهای توسعه یافته جهان مناطق خاصی به نام بهشت مالیاتی (Tax Haven) بوجود آورده‌اند که شما می‌توانید هر مقدار پول بدانجا وارد کنید بدون اینکه مورد بازخواست قرار گیرید و درآمدهای حاصله در این مناطق از مالیات مستثنی است. در این مناطق مقررات شدید بانکی و تجاری در زمینه حفظ اسرار مشتریان، عدم کنترل ارزی، خودداری از همکاری با مقامات مالیاتی سایر کشورها و سیستم مالیاتی انعطاف پذیر حاکم است. اتفاقاً یکی از مناطق آلوده به فساد و پولشوئی همین مناطق بهشت مالیاتی و یا مناطق آزاد تجاری و یا جزایر خوشگذرانی است که سالانه میلیاردها دلار در قمارخانه‌ها و کازینوهای آن برد و باخت می‌شود. اما دولتمردان همین کشورها با تبختر بقیه کشورها را متهم به پولشوئی و فساد می‌کنند.
چرا دولتهای بزرگ مدعی مبارزه بر علیه پولشوئی شده‌اند؟
واقعیت آنست که در پی ماجرای یازدهم سپتامبر و مبارزه بر علیه تروریسم سرنخ‌هائی بدست آمد که نشان می‌داد شبکه القاعده وطالبان و باندهای هم‌پیمان آن به منابع مالی قابل توجهی دسترسی دارند که برخی از این منابع حاصل از عملیات قاچاق مواد مخدر، قاچاق اسلحه و مهمات و قاچاق انسان و آثار تاریخی بوده که بعدها عملیات گروههای تروریستی نظیر ISIS بو سایر گروههای مشابه باعث گردید توجه محافل سازمانهای مبارزه با تروریسم به مبارزه با پولشوئی بیشتر شود و به همین علت دولت امریکا و بعدها سایر دول اروپائی با عقد قراردادهای چندگانه مبارزه بر علیه تروریسم را در قالب مبارزه بر علیه پولشوئی و فساد دامن زدند. از طرف دیگر بازگشت وجوه شیوخ عرب و ثروتمندان امریکای لاتین به موطن اصلی آنها، امریکائی‌ها و اروپائی‌ها نگران بازگشت این وجوه به بیرون از منابع بانکی خود شده‌اند و برای جلوگیری از فرار سرمایه به کشورهای عربی موضوع مبارزه با پولشوئی و فساد را شدت بخشیده‌اند. جالب اینجاست که سرمایه‌های کثیف امریکائی جهت شستشو به خاورمیانه کوچ می‌کنند اما ظاهراً آقایان علاقه ندارند که سرمایه‌های محلی به موطن اصلی‌شان بازگردند. از طرف دیگر پولشوئی و فساد بهرحال بنیاد اقتصاد را مورد تهدید قرار می‌دهد و سلامت اقتصاد رقابتی را هم به خطر می‌اندازد و بنابراین راهکاری مگر مبارزه با آن وجود ندارد. البته باید یادآور شد که متاسفانه کشورهای بزرگ سرمایه‌داری خود منشاء پولشوئی به شمار می‌رود و یکجانبه نگری و اشاره به کشورهای کوچک در این رابطه عمدتاً رنگ و بوی سیاسی دارد.
