اختلال خلقی دو قطبی چیست و چگونه درمان میشود – بخش ۲
آیا عوامل محیطى و یا فشار روانى موجب اختلال دوقطبى مى‌شود؟
مدتى خودتان را به دقت زیر نظر بگیرید و ببینید که آیا فشار روانى موجب عود دوره‌هاى بیمارى مى‌شود؟
مطالعات تأیید کرده‌اند که فشار روانى مى‌تواند باعث بروز عودهاى شیدایى و افسردگى شوند. عدم تعادل مواد بیوشیمیایى فرد را در برابر عوامل ایجاد فشارهاى روانى جسمى و هیجانى همانند بى‌خوابى، افزایش تحریک‌پذیرى، ناسازگارى‌ها و کشمکش‌هاى زناشویى، و یا دیگر تجربه‌هاى ناراحت‌کننده و تلخ زندگى آسیب‌پذیر مى‌سازد. در مواقع فشار روحى، مغز فاقد ساز و کارهاى عصبى براى عملکرد صحیح در مقابل حمله و یا عود ناخواسته اختلال مى‌باشد. علیرغم چنین تأثیرى فشار روحى بخودى خود موجب اختلال نیست.
شیدایى (Mania)
حالت شیدایى مى‌تواند فوق‌العاده مخرب باشد و موجب آسیب قابل ملاحظه‌اى در روابط اجتماعى و شغلى گردد. افراد هنگامى که افسردگى ملایمى دارند بیشتر احتمال دارد که در جستجوى گرفتن کمک از دیگران باشند تا زمانى که دچار عود وضعیت شیدایى مى‌شوند.
نشانه اصلى شیدایى این است که سرخوشى و نشاط در این افراد عمومآ بر مبناى ناراحتى استوار است. هر کسى احساساتى نظیر مسرت، خوشبختى و شادى دارد، اما خُلق فردى که به اختلال شیدایى دچار است طیفى از عدم اعتماد به نفس و نداشتن قدرت داورى تا روان‌پریشى در تفکر و رفتار را دربر مى‌گیرد و نشانه‌هاى بیمارى مى‌تواند در هیجان‌ها، تفکر و رفتار نمود یابد.
عدم درمان شیدایى متوسط تا شدید مى‌تواند فوق‌العاده مخرب باشد و موجب اختلال زیاد در عملکرد اجتماعى فرد شود. افراد به هنگام شیدایى، احتمالا تمایلى به طلب استمداد از دیگران ندارند و ممکن است وجود هر مشکلى را در خود انکار کنند. این امر ممکن است به بسترى شدن اجبارى آنان در بیمارستان بینجامد.
برخى از علائم شیدایى اینها هستند:
حساسیت تحریک‌پذیرى، اختلال در اشتها، کاهش نیاز به خواب، افزایش فعالیت، ازدیاد تمایلات جنسى، تند تند حرف زدن و یا کلمات هم‌قافیه را به کار بردن، پَرش افکار، نداشتن خویشتن‌دارى، به پایان نرساندن کارها، ولخرجى کردن، اعتماد به نفس کاذب و نمایشى، بزرگ‌نمایى، رفتارهاى تابع امیال آنى، خنده‌هاى غیرمتعارف، تفکر خلاق و باورنکردنى، اقدام و مشارکت در فعالیت‌هاى پرخطر و افزایش و یا کاهش افکار و تجربه‌هاى مذهبى.
شیدایى خفیف (Hypomania)
وضعیت این اختلال مانند شیدایى مى‌باشد ولى خفیف‌تر. نشاط در خُلق، افزایش فعالیت و کاهش نیاز به خواب و استراحت از علائم آن است. به هر حال تغییر در نوسانات آن طورى نیست که مشکلات جدى‌اى که در شیدایى مشاهده مى‌شود به وجود آید.
افسردگى (Depression)
همه افراد داراى احساس‌هاى اندوه و یأس هستند. نشانه‌هاى اصلى اختلال افسردگى، احساس‌هاى شدید، فراگیر و مزمن اندوه و درماندگى است که موجب آسیب شدید بر عملکردهاى اجتماعى و شغلى مى‌گردد. چنانچه کسانى که به افسردگى متوسط تا شدید مبتلا هستند درمان نشوند، این امر مى‌تواند به تلاش براى خودکشى و یا به تفکرات و رفتار روان‌پریشى منجر شود. برخى از علائم معمولى افسردگى عبارت‌اند از : اشتهاى کم و کاهش وزن یا برعکس افزایش اشتها و همراه آن افزایش وزن. سایر علائم شامل اختلال در خواب، فقدان انرژى، خستگى یا کوفتگى مفرط، حرکات و تکلّم کُند، تغییر میزان فعالیت، فقدان علاقه و یا لذت در فعالیت‌هاى معمول، کاهش فعالیت جنسى، تضعیف توانایى تفکر و تمرکز، دودلى و در خود فرورفتگى و گوشه‌گیرى از فامیل، افت کارکرد حافظه و عدم تمرکز، آشفتگى، انتقاد و سرزنش شدید خود، عزت نفس پایین، احساس بى‌ارزشى یا گناه مفرط که ممکن است برسد به توهم، یا تکرار مداوم افکار مرگ، و یا تفکر در مورد آسیب به خود یا تلاش جهت خودکشى و برداشت حد اکثری از موضوعات و تمایل به ایجاد تغییرات در آنها.
طبقه‌بندى‌هاى اختلال دوقطبى
دوقطبى نوع یک (Bipolar type I)
افرادى که تشخیص داده مى‌شود داراى اختلال دوقطبى نوع یک مى‌باشند، غالبآ با افسردگى مواجه بوده و حداقل یک بار عود شیدایى را نیز تحمل کرده‌اند. آنها طى بازگشت یک دوره به شیدایى و یا افسردگى، نشانه‌هاى روان‌پریشى (هذیان و توهم) را تجربه کرده‌اند.
دوقطبى نوع دو(Bipolar type II)
در حادترین شرایط افرادى که داراى اختلال دوقطبى نوع دو هستند به شیدایى خفیف دچار مى‌شوند، ولى علائم روان‌پریشى (هذیان و توهم) را در یک دوره شیدایى یا افسردگى ندارند.
اختلال تندچرخى (Rapid Cycling )
دکتر رونالد فى‌یو(Ronald Fieve) و دکتر دیوید دونر(David Duner)براى اولین بار اصطلاح تندچرخى را براى افرادى به کار بردند که در یک سال چهار بار و یا بیشتر دوره‌هاى شیدایى و یا شیدایى خفیف مخلوط با افسردگى را تجربه مى‌کنند. تقریبآ ۵ الى ۱۵ درصد از افراد داراى اختلال دوقطبى دچار تندچرخى مى‌شوند. تصور مى‌شود که برخى از داروهاى ضدافسردگى مى‌توانند در بروز تندچرخى مؤثر باشند. به طور کلى اینگونه اختلال دوقطبى به درمان با داروهاى ضدتشنج بهتر جواب مى‌دهند تا به درمان با لیتیم. الکتروشوک‌درمانى، گزینه دیگرى براى درمان افراد مبتلا به این نوع اختلال مى‌باشد.
خلق ترکیبى(Mixed States)
درصد اندکى از بیماران که به نظر مى‌رسد در مرحله انتقالى که در آن شیدایى به افسردگى تغییر وضعیت مى‌دهد، گیر مى‌افتند و در نتیجه به طور همزمان علائم هر دو اختلال افسردگى و شیدایى را از خود بروز مى‌دهند. به این افراد گفته مى‌شود که در خلق ترکیبى قرار دارند. گرچه تعداد این نوع اختلال از نظر آمارى اندک است ولى یکى از معمول‌ترین مشکلات دیده شده در بیمارستان‌هاست.
اختلال خُلقى ادوارى(Cyclothymia)
اختلال خُلقى ادوارى نوع ملایم و خفیف‌تر اختلال دوقطبى است. دوره‌هاى افسردگى و شیدایى در این نوع اختلال کوتاه‌تر، نامنظم‌تر و داراى شدت کمترى است. حالت‌هاى خلق مى‌تواند به سرعت تغییر یابد به طورى که فرد تغییر خلق بارز و مشخصى را روز به روز تجربه مى‌کند.
اختلال دوگانه(Dual Diagnosis)
اختلال دوگانه اینگونه تعریف شده است : داشتن یک بیمارى روانى شدید همراه با اعتیاد به الکل و یا دیگر مواد مخدر. دو زیرگروه از بیماران وجود دارند؛ یکى آنان که اعتیاد به سوءمصرف شدید الکل و یا سایر مواد مخدر همراه با اختلال روانى شدید دارند، و دیگرى آنهایى که اعتیاد به مصرف الکل و یا دیگر مواد بر روال درمان اختلال روانى آنها اثرگذار است.
تحقیقات نشان داده است که یک سوم مبتلایان به این بیمارى، سوءمصرف الکل دارند و یا به آن معتاد هستند و یک سوم از کسانى که از سوءمصرف مواد رنج مى‌برند، علاوه بر آن داراى علائم یک اختلال روانى نیز مى‌باشند. ۵۰ درصد افرادى که غیر از الکل به دیگر مواد مخدر معتاد ند، داراى علائم اختلال دوگانه هستند.
افرادى که دچار شیدایى هستند، در طول زندگى نسبت به کل جمعیت بیشتر در خطر ابتلا به اعتیاد به الکل قرار مى‌گیرند؛ درحالى که در مورد افسردگى اساسى (شدید) یک خطر وجود دارد. بهبودى افرادى که داراى اختلال دوگانه هستند نسبت به کسانى که اعتیاد شدید به مواد ندارند کندتر صورت مى‌پذیرد.
گرچه در حال حاضر چند برنامه فراگیر و گسترده براى درمان این افراد وجود دارد ولى تحقیقات در این زمینه ادامه دارد. داشتن سبک زندگى متعادل در کنترل این بیمارى مفید است.
اختلال‌یک قطبى یا اختلال افسردگى اساسى یک مشکل حاد پزشکى است که قابل درمان مى‌باشد
اختلال خُلقى یک‌قطبى نوسان‌هاى غیرعادى در خلق است که در آن جایگزینى خلق پایین (افسردگى) با دوره‌هایى از ثبات صورت مى‌پذیرد. برعکس اختلال دوقطبى، افراد مبتلا به اختلال یک‌قطبى، طیف شیدایى را تجربه نمى‌کنند. گرچه اختلال یک‌قطبى معمولا در افراد بالغ دیده مى‌شود، نوجوانان و کهن‌سالان نیز مى‌توانند به آن مبتلا شوند، ولى شناخت و تشخیص در این گروه‌هاى سنى دشوارتر است.
علائم اختلال‌هاى یک‌قطبى همان علائم بیماران دوقطبى در مرحله افسردگى است، با این زیرگونه‌ها: مالیخولیا(Melancholia)، افسردگى روان‌پریشانه و اختلال افسرده‌خویى
اختلال روان‌پریشانه (Psychotic Depression)
این اختلال نیز یک نوع بسیار شدید افسردگى است که علاوه بر علائم مالیخولیا، همچنین داراى علائم روان‌پریشى نظیر وهم و هذیان نیز مى‌باشد.
اختلال افسرده‌خویى (Dysthymic Disorder)
این اختلال یک افسردگى ملایم طولانى‌مدت است که حداقل دو سال دوام دارد. مى‌تواند چند دهه را به طور چرخشى در برگیرد و فرساینده باشد و تأثیر نامطلوبى بر شخصیت فرد باقى گذارد.
اختلال خُلقى فصلى(Seasonal Affective Disorder)
علائم این اختلال با تغییرات فصلى مشاهده مى‌شود که آن را از دیگر انواع اختلال‌هاى خُلقى متمایز مى‌سازد. افراد مبتلا به این اختلال مجموعه‌اى از علائم را همان موقع از سال، ولى نه لزومآ در هر سال بروز مى‌دهند.
اکثر افراد در ماه‌هاى طولانى زمستان که ساعات تاریکى طولانى‌تر از روشنایى است به این عارضه دچار مى‌شوند. به این گونه افراد گفته مى‌شود که افسردگى و غمگینى زمستانى دارند.
احساسات و علائم در اینگونه افراد ممکن است نامحسوس باشد و یا بسیار آشکار. علائم شامل ماهها افسردگى، خستگى و اضافه‌وزن مى‌باشد.
درمان براى این اختلال خُلقى ویژه، مى‌تواند شامل درمان دارویى ضدافسردگى و یا نوردرمانى باشد که به تحفیف حالت غمگینى کمک مى‌نماید و موجب تسکین آن مى‌شود. در نوردرمانى از نور استفاده مى‌شود که نور خورشید را در دوره‌هاى طولانى همانندسازى مى‌کند.
در برخى از افراد داراى اختلال دوقطبى، نوردرمانى مى‌تواند منجر به تندچرخى و حالت‌هاى شیدایى شود.
اختلال‌هاى اضطراب و ترس(Anxiety and Panic Disorder)
بسیارى از افراد داراى اختلال خُلقى از اضطراب نیز در رنج هستند. گرچه اختلال اضطراب قربانیان خود را عملا ناتوان مى‌سازد، ولى این موارد عمومى‌ترین اَشکال از اختلال‌هاى روانى هستند که قابل درمان مى‌باشند. درصورتى که شما مختصر اضطرابى را در زمان تنش‌زاى ویژه‌اى نظیر سخنرانى در جمع تجربه مى‌نمایید، داراى اختلال دوقطبى نیستید. این امر را اضطراب واکنشى مى‌نامند.
علائم فیزیکى (جسمى) اختلال ترس:
ـ لرزش
ـ درد عضلانى
ـ تعریق
ـ دستهاى سرد و مرطوب
ـ دلهره
ـ عصبانیت
ـ سرگیجه
ـ خستگى
ـ تپش قلب
ـ خشکى دهان
ـ کج‌خُلقى
ـ احساس از دست دادن کنترل
انواع مختلف اختلال اضطراب به شرح زیر هستند:
ترس‌هاى بى‌مورد همراه با حمله‌هاى وحشت . بسیارى از ترس‌ها برایمان آشنا هستند نظیر ترس از مار، ترس در فضاهاى بسته و محصور، ترس از هواپیما و ارتفاع. سایر هراس‌ها مشهور نیستند همانند ترس از مکان‌هاى شلوغ یعنى ترس در زمانى که فرد در یک مکان عمومى مثل مراکز خرید و یا کنسرت قرار مى‌گیرد که هیچگونه خیابانى براى فرار در آنها وجود ندارد. ترس از مکان‌هاى شلوغ فرد را ناتوان و او را در خانه خود در انزوا قرار مى‌دهد.
اختلال ترس (Panic)
مشخصه این اختلال، ترس زیاد است که هیچگونه نشانه ظاهرى ندارد؛ اغلب ترس همراه با علائم جسمى نظیر تپش قلب، تعریق، گرگرفتگى و یا سرد شدن و احساس خفگى و خفقان از روبرو شدن با واقعیت مى‌باشد. چنانچه علائم شدید باشند فرد به این عقیده مى‌رسد که در معرض حمله قلبى است و یا حتى در حال مرگ. حملات از نظر زمانى کوتاه بوده و حدود یک ساعت دوام دارد. در عین حال این حملات مى‌توانند متعدد و مکرّر نیز باشند.
اختلال فشار بعد از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder)
ین اختلال مى‌تواند بر روى افرادى که از یک حادثه فیزیکى و یا هیجانى شدید نجات یافته‌اند تأثیر داشته باشد. این اختلال در قربانیان تجاوز، نجات‌یافتگان در جنگ و قربانیان جنایت ممکن است گسترده‌تر باشد. برخى افراد سانحه را در کابوس‌هاى شبانه، و مرور گذشته تجربه مى‌کنند. برخى دیگر احساس بى‌تفاوتى دارند.
چه کسى رنج مى‌برد؟
اختلال اضطراب در زنان بیشتر از مردان عمومیت دارد. به نظر مى‌آید که اختلال وسواس غیرارادى در هر دو جنسیت عمومیت یکسانى دارد. اغلب، اولین علائم در سنین بلوغ و یا اوایل بزرگسالى بروز مى‌نماید. مورد استثنا، هراس (فوبیا) است که در زمان کودکى شروع مى‌شود و با رشد کودک از بین مى‌رود.
درمان اختلال‌هاى اضطراب
این اختلال مى‌تواند با ترکیبى از دارودرمانى و رفتاردرمانى، با موفقیت مداوا شود. درمان شامل آشکار کردن محرّک‌هاى ترس و مداخله‌شناختى مى‌باشد.
با توجه به نوع اختلال، داروهایى از خانواده بنزودیازاپین (Benzodiazepine) نظیر ریوُتریل (Rivotril) و آتیوان (Ativan)از اولین گزینه‌هاى مورد استفاده مى‌باشند.
– ادامه دارد –
