جهانی دیگر: نگریستن به فرداها

معرفی هایکوهای ریچارد رایت

برگردان و نوشته : سینا سنجری

ریچارد ناتانیل رایت نویسنده آمریکایی است که از او رمان‌ها، داستان‌های کوتاه ،شعرها و داستان های غیر داستانی گاه بحث‌برانگیز بجا مانده‌است. آثار ادبی او بیشتر به مضامین نژادی، به ویژه مواردی مربوط به اوضاع آفریقایی-آمریکایی‌ها در اواخر قرن نوزدهم تا اواسط قرن بیستم  می‌پردازد. منتقدان ادبی معتقدند که آثار وی به تغییر روابط نژادی در ایالات متحده در اواسط قرن بیستم کمک کرده‌است.

وی در ۴ سپتامبر ۱۹۰۸ در مزارعی در می‌سی‌سی‌پی در فقر شدید به دنیا آمد. رایت در سال ۱۹۲۷ به شیکاگو نقل مکان کرد و در اواخر سال ۱۹۳۳ ، به طور رسمی به حزب کمونیست پیوست و به عنوان یک شاعر انقلابی شعرهای پرولتری زیادی را برای  نشریات چپ‌گرا نوشت.  

رایت در سال ۱۹۵۷ در سفر به آفریقا به اسهال خونی آمیب مبتلا شده‌بود و با وجود معالجه‌های مختلف ، طی سه سال آخر زندگی سلامتی‌اش رو به وخامت گذاشت. وی در ۲۸ نوامبر ۱۹۶۰ در پاریس در اثر سکته‌ی قلبی در سن ۵۲ سالگی درگذشت. با این حال ، جولیا دختر رایت ادعا کرد که پدرش ترور شده‌است. رایت این قهرمان ادبی و فرهنگی به تهدیدی برای امنیت ملی تبدیل شده‌بود یا دست کم این چیزی بود که سیا و اف بی آی در مورد وی می‌گفتند.  

نکته‌ی بسیار قابل‌توجه در طول دوران کوتاه زندگی رایت و پس از ابتلا به بیماری‌ای که او را ذره ذره از بین می‌برد آشنایی‌اش با هایکو در تابستان ۱۹۵۹  یعنی تنها یک سال اندی پیش از مرگش است. درهمان زمانی که طی مدتی کوتاه مادر و چند دوست صمیمی خود را از دست داد و علاوه بر این، از مرگ ناگهانی آلبر کامو که بسیار تحسین‌اش می کرد، شدیداً متأثر شده بود.

 رایت در تابستان سال ۱۹۵۹ با خواندن چهار جلد هایکو به معرفی و نوشته‌ی  ریچارد هوراس بلیث نویسنده انگلیسی که زندگی‌اش را وقف فرهنگ ژاپنی کرده‌بود به دنیایی دیگر پا نهاد و تحقیقات فشرده خود را در مورد استادان هایکوی ژاپنی آغاز کرد . هایکو در این دوره‌ی طوفانی غم و رنج و هرج و مرج او را به آرامشی شگفت رساند. رایت در ماه های آخر زندگی خود عملاً با هایکو زندگی می‌کرد و نفس می‌کشید. در سال ۱۹۶۰ مدتی پیش از مرگش ، رایت کتابی را تحت عنوان ” جهان دیگر:  طراحی هایی به شیوه ی هایکو” تنظیم کرد و در آن  ۸۱۷ مورد از حدود چهار هزار هایکو که از تابستان سال قبل ساخته بود را آورد. این مجموعه‌ی جذاب شعر بعدها در سال ۱۹۹۸ با نام هایکو: این جهان دیگر منتشر شد  و در سال ۲۰۱۲ به چاپی دیگر رسید. این حجم هایکو تنها در یکسال و اندی آن هم برای نویسنده.ای که گرفتار بیماری‌ست و از سوی دیگر درگیری‌های سیاسی ناخوشایندی دارد  بسیار چشمگیر است. امروز همه می‌پندارند که تجربیات رایت با ژانر شعر ژاپنی نوعی شعر درمانی بوده‌است ، اما باید چیزی فراتر از درمان وجود داشته باشد که انگیزه‌ی درگیری عمیق وی با هایکو باشد. هایکو های رایت حفره های میراث ادبی رایت را پر می‌کنند آنجا که خوانندگان بخشی گمشده از نویسنده را در می‌یابند که هرگز در داستان‌هایش  به چشم نمی‌آمد. 

یوشینوبو هاکوتانی ، از متخصصان برجسته‌ی هایکو در آمریکا و  ویراستار اولین نسخه از مجموعه هایکوی رایت می‌نویسد: “چهار هزار هایکویی که رایت  در پایان عمر نوشت ، بازتاب تغییراتی بود که در طول زندگی حرفه‌ای او رخ داده به عنوان یک نویسنده از همه مهمتر ، دیدگاه تازه و نحوه‌ی بیان دیگرگون او در نوشتن هایکو نشان می‌دهد که رایت بیش از هر زمان دیگری متقاعد شده بود که مادی‌گرایی و نتیجه‌ی آن ، حرص و آز ، دو دلیل اصلی درگیری نژادی هستند. همانطور که داستان و داستان نویسی او مستقیماً این اعتقاد را نشان می‌دهد ، هایکوی او به عنوان گفتمان نژادی به طور غیرمستقیم همان اعتقاد را بیان می‌کند. “.

 

جولیا دخترش در مراسمی که برای بزرگداشت پدرش برگزار شده‌بود نمونه‌هایی از هایکوی رایت را می‌خواند تا رسید به این نمونه:

 

به سوزاندن عمرش

و ترتیب‌ سوختن خویش،

شمع تنها.

 

آنگاه افزود : ” این‌است پدر!”

 

  نمونه‌هایی از هایکوی ریچارد رایت:

 

۱

 نسیم سحری

برگی فرامی‌برد و

بر برگی دیگر می‌نهد

 

۲

 بسیار خوب، گنجشک ها

خورشید غروب کرده حال می‌توانید

حرف‌زدن‌تان را قطع کنید

 

۳

بامدادان زمستانی

رد کمرنگ دندان موش

بر شمع

 

۴

 روز چندان دراز

که حتی گنجشکان حراف

به  شکلی عجیب ساکت‌اند

 

۵

شکوفه‌ی سیب

لرزان بر شاخه‌ای برآفتاب

از سنگینی زنبورها

 

۶

به ترک آشیانه

درنگ می‌کند لحظه‌ای گنجشک

 آنگاه بال می‌گشاید

 

۷

 گریه در گریه

آواز آهنگین غازها

در عبور از گورستان

 

۸

عطر گل سرخ، عطرشان

چراغ چون افروختم

دیدم بنفشه‌اند

 

۹

ایستاده آرام

به دانه‌های برف خانه می‌بخشد

بر پشت خویش، اسب

 

۱۰

آسمان بهار چندان صاف

که می‌پنداری می‌نگری

به فرداها

 

۱۱

می‌درخشد سیگار

بی‌آنکه لب‌هام لمس‌اش کند

نسیم بهاری

 

۱۲

چه باوقار

زاغی‌ها به دریدنِ

جسد گربه ای

 

۱۳

انبوه گیلاس‌های سیاه

درخشان از قطرات باران

در آفتاب عصر

 

۱۴

گردش در فضای باز

راه رفتن محتاطانه‌ی کودکان

احترام به برف

 

۱۵

چون آتشی دامن‌گستر

شکوفه‌ها از درختی به درخت دیگر

در بهاری فروزان

 

۱۶

استادیوم ورزشی

 به گرفتن تک‌تک صندلی‌ها

چرخان دانه‌های برف

 

۱۷

شکوفه‌ی آلو:

روزی روزگاری

شاه‌دختی زیبا

 

۱۸

از بیشه‌زار بیرون می‌زند

گاوی نر آونگان به شاخ‌هاش

شاخه‌ای یاس بنفش

 

۱۹

آن ستاره‌ی یخ‌زده آنجا

یا این ستاره بر آب

کدام یک دورتر؟

 

۲۰

مستقیم برو پایین

بپیچ سمت راست، خواهی‌دید

درخت هلویی به شکوفه نشسته

—————–

ونکوور اپریل ۲۰۲۱

 

منابع:

https://livinghaikuanthology.com

https://terebess.hu