صَفَر عبداله؛ همشهری رودکی
شهرگان: برای انسان فرهیخته، ایران‌شناس و شرق‌شناس برجسته دکتر صفر عبداله آرزوی بهبودی کامل و بازگشت به عرصه فرهنگ و پژوهش داریم.
آقای دکتر صَفَر عبداله، به گویش ما ایرانیانِ ایران؛ از آن انسان‌های شناسنامه‌دار و به گواهی همۀ ایرانی‌تبارانِ سرشناس و سَر شناس؛ از سرمایه‌های بی‌جایگزین زبان فارسی است.
وی در روستای آرتوچ، جماعتِ (بخش) رودکی، ناحیۀ پنجه‌کند، ولایت سُغد بدنیا آمده است.
او همشهری رودکی؛ پدر شعر پارسی است!
در دانشکدۀ زبانشناسی درس خواند و مدرّس مؤسسۀ جهانی ادبیات؛ گورکی شد. محقق ارشد مؤسسۀ زبان و ادبیات رودکی و همچنین مؤسسۀ شرق‌شناسی فرهنگستان علوم تاجیکستان بود.
وی در پی جنگ داخلی تاجیکستان به قزاقستان مهاجرت کرد و از سال ۱۹۹۳ پژوهشگر ارشد و سپس پژوهشگر برجسته در موسسه شرق‌شناسی آکادمی علوم جمهوری قزاقستان شد.
در سال ۲۰۰۷ مجله علمی «ایران‌نامَه» را در آلماتی پایتخت قزاقستان تأسیس کرد و تا حال سردبیری می‌کند. مقالات و گزارش‌های علمی ایرانشناسان تاجیکستان، ایران و افغانستان و سراسر جهان در مورد تاریخ، تمدن، فرهنگ، زبان و ادبیات، آداب و سنن ایرانیان و روابط تاریخی و فرهنگی با ایران؛ در مجلۀ ایران‌نامَه منتشر میشود.
تحقیقات سالیان او در بیش از ۳۰۰ مقاله و گزارش علمی در سراسر جهان منتشر شده است.
کتاب‌های زیر تنها چند نمونه از یک عمر تلاش اوست:
- کتاب “نور سخن” ؛ بررسی شعر فارسی فرارود (ماوراءالنهر) (۲۵۰ص)
- کتاب “جادوی نوروز” به زبان روسی؛ که مردمان اتحاد جماهیر شوروی سابق را با تاریخچۀ پیدایش و آئین‌های این جشن ایرانی آشنا کرد (۳۲۰ص)
- تصوّف در ایران و آسیای مرکزی؛ مجموعه مقالات همایش بین المللی (۳۲۲ص)
- فهرست علمی نسخ خطی فارسی موجود در کتابخانه‌ها و مجموعه‌های خصوصی جمهوری قزاقستان. صفر عبدالله و کمال صدرالدین‌اوویچ عینی (۳۸۰ص)
- دیوان رودکی؛ گردآوری قادر رستم و تصحیح صفر عبداله (۲۵۴ص)
- نصیحت‌نامه؛ ترجمۀ برگزیده آثار و اشعار آبای قونانبایف به فارسی (۱۳۶ص)
- کتاب “پل‌های جادویی”؛ برگزیدۀ مقالات صفر عبداله (۳۰۰ص)
- کتاب “شرنگ اندوه” در مورد آثار و اشعار “لایق شیرعلی” شاعر معروف تاجیکستان و تأثیر او بر شعر معاصر فارسی (۸۰ص)
- “مرثیۀ خورشید”؛ برگزیدۀ مقالات وخاطرات نویسندگان و شعرا در یادبود لایق شیرعلی (۳۵۲ص)
- مجموعه آثار اولژاس سلیمانوف شاعر و سیاست‌پیشۀ معروف قزاق (۸ جلد)
در اینجا شعری از صَفَر عبداله را که از خط سیریلیک به نوشتار نیاکان برگردانده‌ام می‌آورم:
Соқӣ, бидеҳ ҷоми майам, ки сахт беҳушам кунад,
Аз айши талхи меҳанам масту фаромӯшам кунад.
ساقی، بده جامِ می‌ام ، کی (که، تا) سخت بیهوشم کند
از عَیش تلخِ میهنم؛ مست و فراموشم کند
Ҳоло, ки ҳамвандони ман дур аз Ватан дар ғурбатанд
Оҳ ин ғами ҷонкоҳашон, ҳар лаҳза махдушам кунад!
حالا که هَموندان من؛ دور از وطن؛ در غربت‌اند
آه این غم جانکاهشان، هر لحظه مخدوشم کند!
В-он май ки ғамҳоро кушад, дарду балоҳоро барад,
Паймонаро лабрез кун, то нешро нӯшам кунад.
وآن می که غمها را کُشد؛ درد و بلا‌ها را بَرَد
پیمانه را لبریز کن؛ تا نیش را نوشم کند
Нерӯи яздонӣ диҳад, файзи масеҳойӣ диҳад,
Бар ҷисми мурда ҷон диҳад, саршору боҳушам кунад.
نیروی یزدانی دهد؛ فیض مسیحایی دهد
بر جسم مرده جان دهد؛ سرشار و باهوشم کند
Ҳарчӣ кунад бо ман кунад, бар оташу обам занад,
Дар назди Ковус имтиҳон мисли Сиёвушам кунад.
هرچه کند با من کند؛ بر آتش و آبم زند
در نزد کاووس امتحان؛ مثل سیاووشم کند
Тарсам аз ин бегонагӣ в-ин дурию девонагӣ
Аз хештан бегонагӣ, лолу гаронгӯшам кунад,
ترسم از این بیگانگی وین دوری و دیوانگی
از خویشتن بیگانۀ لال و گران‌گوشم کند
То лаҳзае, ки як забон се ном дорад баҳрамон,
Беҳтар бувад аз шарми он якбора хомӯшам кунад.
تا لحظه‌ای، کی (که) یک زبان، سِه نام دارد بهرمان
بهتر بود از شرم آن؛ یکباره خاموشم کند
Дур аз хату фарҳанги худ, даъвои дониш мекунанд,
З-ин баддилони нобакор, ҳошо ки мафрӯшам* кунад.
دور از خط و فرهنگ خود؛ دعوای (دعویِ) دانش می‌کنند
زین بدلانِ نابکار؛ حاشا که مَفروشم کند (مفروش، استعاره از زیر پا افکندن)
Эй меҳани ҷовиди ман, эй лафзи ширини дарӣ ,
Оҳ эй забони модарӣ, меҳри ту пурҷӯшам кунад!
ای میهنِ جاوید من؛ ای لفظِ شیرینِ دَری
آه ای زبانِ مادری؛ مهرِ تو پُر‌جوشم کند!
منابع مورد استفاده در تهیۀ این مقاله:
http://www.safarabdulloh.kz/ru/iran_name.html
https://tg.wikipedia.org/wiki/Сафар_Абдуллоҳ
https://www.facebook.com/safar.abdulloh/posts/4405073492890833
