مسؤلیت ما در شرایط کویدی
طبیعت نابیناست و چیزی را برای دلخوشی و انتقام کسی تولید نمی‌کند!
علیرضا معین؛ دکترای مولکولار بیولوژی ـ Ph.D
هم اکنون جهان مدرن درگیر یکی از مشکلات اساسی و بی‌سابقه شده است که به‌تقریب تمامی بشریت را در همهٔ جنبه‌های اقتصادی، اجتمایی و حتی سیاسی درگیر خود کرده است.
این مشکل ما را به‌فکر فرو می‌برد که چه باید کرد؟ چگونه انسانی که توانایی مشاهده عمق فضا تا میلیاردها سال نوری دارد و می‌تواند ژن‌های موجودات گوناگون را دستکاری کند و حتی توانایی این را دارد که موجودات جدیدی بیافریند و برای خود نیمه آفریدگار باشد، در برابر موجودی به‌غایت کوچک که باید با ابزار بسیار پیشرفته مانند میکروسکوب الکترونی آنرا ببیند و حتی به‌زحمت بتواند به آن موجود زنده اطلاق نماید، چنین ناتوان و پریشان باشد. موجود زنده بر اساس تعریف زیست‌شناسی دارای ویژگی همانند رشد، تکثیر و حساس به تغییرات محیطی بودن است. ویروس‌ها فاقد قدرت رشد هستند و در خارج از سلول هدف خود یک ذره با اندازه‌ای ثابت می‌باشند. بهر حال همین ذره شبه موجود زنده چنان قدرتی دارد که تمام جهان را دراندک زمانی به تعطیلی کشانده است.
در تاریخ مدون بشریت، چندین بار موجودات ریز عفونت‌زا به‌صورت گسترده‌ای جان انسان‌ها را گرفته‌اند. از جمله میتوان بیماری طاعون با کشتن ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون، سرماخوردگی بیش‌از ۳۰-۴۰ میلیون، ایذر حدود ۳۵ میلیون، وبا و سارس، مرس و اکنون نیز کوید-۱۹ نیز هزاران هزار انسان را تا کنون به‌کام مرگ برده و می‌برند. هرچند با توجه به پیشرفت‌های علمی بنظر می‌رسد انسان قادر است از گسترش سریع و مرگ‌بار عوامل بیماری‌زا میکروبی جلو گیری نماید ولی باید در نظر داشت که فقط بیماری جدیدی همانند عامل ایدز در ۴۰ سال گذشته زندگی حدود ۳۵ میلیون انسان را گرفته‌است. اغلب بیماری‌های مهم عفونی جهان‌گیر بزرگ در تاریخ، روزگاری به‌وقوع پیوستند که انسان از نظر علم و تکنولوژی خیلی پیشرفته نبود و اینهمه توانایی در امر بهداشت، تشخیص و درمان را نداشت. ولی اکنون با وجود اینهمه توانایی دچار چنین گرداب ترسناکی شده و گیج و سرگردان چون غریقی اسیر طوفان دریا، دست و پا می‌زند. بنابراین باید ابعاد این فاجعه به‌طور بسیار دقیقی مورد بررسی قرار گیرد تا انسان مدرن امروزی درس‌های لازم را یاد بگیرد و در صورت لزوم آنها را بکار ببندد. در این شرایط دو موضوع تا حدودی متفاوت از هم وجود دارند. اول اینکه ویروسی جدید و تا حدودی ناشناس در حال گسترش و آلوده‌سازی تمامی انسان‌هاست. نیاز است که حرکتی قوی و جدی و با تمام نیرو برای درمان بیماران، جلوگیری از گسترش و انتقال به انسان‌های دیگر و تهیه واکسن انجام شود. از طرف دیگر بیماری کوید-۱۹ را بایستی بسیار عمیق و ریشه‌ای مورد بررسی قرار داد که شاید درس‌هایی را بتوان برای آینده آموخت. از نظر من موارد زیر را میتوان در نظر گرفت:
نخست اینکه؛ طبیعت هنرمندی چیره دست ولی نا بیناست. هر زمان قادر است از آستین خویش موجود جدیدی را در آورد و وارد بازی کند و تمامی معادله‌ها را به‌هم بریزد. این قدرت طبیعت، در توانایی ایجاد تغییرات خودبه‌خودی یا شانسی مواد ژنتیکی در موجودات نهفته است. بنابراین انسان هرگز نباید از ظهور موجودات عجیب و شگفت انگیز دچار تعجب شود. وجود انسان خود محصول همین هنرمندی عجیب غریب طبیعت است. و اینکه طبیعت نابیناست به این مفهوم است که چیزی را برای دلخوشی و انتقام کسی تولید نمی‌کند. برون‌رفت طبیعت هرچه باشد باید بتواند در شرایط طبیعی زندگی کند و تکثیر یابد. بنابراین انسان نباید طبیعت را به‌علت تولید ویروس کرونا مقصر بداند. شاید متهم اصلی رفتار خود انسان باشد.
درس مهم دوم اینکه؛ انسان‌ها باید بدانند جهان طبیعی که ما در آن زندگی میکنیم بر اساس یک سری معیارهای دقیق ریاضی و فیزیک و شیمی فعالیت می‌کند و هرگز و هرگز به میل و آرزوی ما اهمیت نمی‌دهد. اگر شرایط مناسب باشد داینوسورها خواهند بود وگرنه خواهند مُرد. طبیعت و انسان می‌توانند با تغییر شرایط محیطی عنصر کربن را به گرافیت و یا الماس تبدیل نمایند. بنابراین بشر باید از تغییرات مصنوعی بیش از از اندازه در طبیعت در حد امکان جلوگیری کند. چرا که تغییرات شدیدی مانند افزایش گاز کربنیک و باران‌های اسیدی که ناشی از میل افسار گیسخته بشر به‌ویژه در جوامع مدرن برای مصرف زیاد کالا، افزایش دمای زمین، تخریب جنگل‌ها و انقراض حیوانات و گیاهان و تولید انبوه زباله در حقیقت تغییر شرایط زمین هستند که مواد خام جهت تغییرات غیر قابل پیش بینی در موجودات را فراهم می‌سازند. بنظر شما آیا نباید نگران جنگ افزارهای هسته‌ای، آلودگی امواج گوناگون، زباله‌های فضایی و پخش ذرات پلاستیک در تمام خاک‌ها و آب‌های کره زمین بود؟! بنابراین باید محدودیت تولید و افزایش سرمایه برای هر شرکت و شخص حقیقی و حقوقی ایجاد کرد. این راه باعث گردش بیشتر سرمایه شده و از بیکاری جلوگیری می‌کند.
سوم؛ درک دوباره اهمیت دانش برای جهان ما و اینکه اگر به دنیای بهتری نیاز داریم این دانش و البته اخلاق درست است که در نهایت انسان را ممکن است از نابودی کامل برهاند. با کمال تاسف خیلی از افراد بشر انسان‌های شاغل در مراکز علمی را هم‌سنگ هر شغل دیگری می‌دانند و شاید نیز کمتر. اگر نیک بنگریم غیراز معدودی، اغلب انسان‌های درگیر در علم و پژوهش دچار مشکلات گوناگون هستند. بازنگری در مورد پرداخت دستمزد مناسب به کسانی که با دانش و تجربه و آگاهی سر و کار دارند، اهمیت بسزایی دارد. هرگز شنیده‌اید که کسی که برای شفا به عبادتگاه رفته و نتیجه‌ای نگرفته است از اداره‌کنندگان عبادتگاه شکایت کند؟ ولی همیشه این نیروی درگیر در علم هستند که مسولیت واقعی دارند و مسؤلیت واقعی را می‌پذیرند. ما به راحتی می‌توانیم اگر خدمت مورد نظر را از مرکز درمانی نگیریم به دادگاه شکایت کنیم. بنابراین باید نیروی درگیر در علم در الویت قرار گیرند تا با جدیت و تلاش بیشتری با مشکلات اساسی بشر روبرو شوند. بیماری حاصل از کوید-۱۹ مشخص کرد که هیچ راهی غیر از علم و تجربه برای حل مشلات جهان طبیعت از جمله انسان وجود ندارد. و از جن و طلسم و ورد و هزاران هزار عبادتگاه کمکی موثر و حقیقی برای حل یک مشکل واقعی حاصل نخواهد شد.
چهارم اینکه؛ یکی دیگر از مشکلات اساسی امروزهٔ کره زمین افزایش بیش از اندازه جمعیت انسانی است. هم اکنون به روشنی مشخص است که انسان با محدودیت مکان، تغذیه و شغل روبروست. همین مشکلات انسان‌های بسیاری را برای زیستن حداقلی بسوی بی‌اخلاقی سوق می‌دهد. در نتیجه کنترل جمعیت در جهان از اهمیت بسزایی برخوردار است. اکنون پرسش اصلی این است که چگونه باید افزایش جمعیت را کنترل کرد. شاید یکی از راه‌حل‌ها برای کنترل جمعیت تشویق مالی چشمگیر برای مردها و زن‌هایی که داوطلبانه خود را پیش از ادواج و یا بعد از یک و حداکثر دو فرزند عقیم نمایند. میتوان صندوق بین‌المللی زیر نظر سازمان ملل متحد برای تامین مالی آن در نظر گرفت. یکی از راه‌های عملی برای تامین هزینه کنترل جمعیت جهان دریافت مبلغ کمی از همه مسافران و کالا‌هایی که از مسیر‌های بین‌المللی عبور می‌کنند باشد.
پنجمین مورد؛ اینکه رقابتی مرگ‌آور در بین بشر برای کنترل هر چه بیشتر ذهن، ثروت و سرزمین دیگران در جریان است. هر چند همیشه این برتری‌طلبی وجود داشته ولی امروزه به‌علت پیشرفت تکنولوژی برتری‌طلبی ابعاد بس وسیعی بخود گرفته که خطرات غیر‌قابل پیش‌بینی برای بشریت خواهد داشت. بنابراین لزوم صلح فراگیر و عادلانه برای همه جهانیان بسیار احساس می‌شود. از نظر من اغلب انسان‌های عادی دوست دارند در صلح و آرامش و امنیت زندگی کنند. انسان‌ها در طول تاریخ و در اغلب جوامع اسیر ایدیولوژی و قدرت‌مندان طمع‌کار خودخواه بوده‌اند که منافع خویش را در فریب‌کاری و جنگ می‌پندارند و پر واضح است که با استفاده از قدرت معنوی و مادی نا‌محدود خود دوست دارند مردم را پیوسته در نا‌آگاهی و جنگ درگیر کنند تا مردم فرصت تفکر و تعقل را نداشته باشند. برای حل این مشکل نقش فیلسوفان، متفکران و انسان‌های فرهیخته و البته سیاست‌مداران انسان‌دوست بسیار ارزشمند خواهد بود. شاید اگر رشته دانشگاهی بعنوان مثال کارشناس مشکلات جهانی تاسیس شود، بتواند نخبه‌هایی را برای ارایه راهکارهای عملی جهت رفع آنها تربیت نمایند.
بدون تردید میتوان موارد دیگری را به این فهرست اضافه نمود و همچنین راه‌حل‌های متفاوت و بهتری را پیشنهاد داد. هدف من بیشتر باز کردن دریچه کوچکی برای تفکر و گفت‌وگو در مواردی است که روی زندگی خیلی از انسان‌ها اثر مستقیم و غیر مستقیم دارند.
فروردین ۱۳۹۹ ونکوور
آرشیو نوشته‌ها و شناسایی نویسنده:
علیرضا معین، دکتری مولکولار بیولوژی؛ دارای مدارک کارشناسی زیست جانوری، فوق لیسانس میکروب شناسی و ایمنی شناسی پزشکی و دارای مدرک دکتری در بیولوژی ملکولی از ایران و همچنین فوق دکتری بیولوژی ملکولی و سلولی از دانشگاه بریتیش کلمبیاست. علیرضا معین از سال ۲۰۰۴ در مراکز علمی تحقیقاتی دانشگاه بریتیش کلمبیا در دوره فوق دکتری و همچنین دستیار تحقیقاتی مشغول بوده که کماکان ادامه دارد. حاصل فعالیت‌های علمی او چاپ حدود ۱۰ مقاله علمی بین‌المللی و چندین مقاله به زبان فارسی می‌باشد.
معین از دوران کودکی به شعر و نویسندگی علاقه داشته و اوقات فراغت خود را با نوشتن و سرودن شعر سپری می‌کند.
