گزارش رونمایی از کتاب موسیقی در لبه‌ی پرتگاه، نشر آسمانا
گزارش رونمایی از کتاب «Music on the Borderland» (موسیقی در لبه‌ی پرتگاه، نشر آسمانا)
عنوان: موسیقی در لبه‌ی پرتگاه: تحلیلی بر تأثیر تحولات اجتماعی-سیاسی ایران بر موسیقی ایران در دهه‌ی اول پس از انقلاب
پنل: دکتر کیان امامی، دکتر پریسا ثابت، مهدی فراهانی، شاهین فیاض
تاریخ:۲۶ آوریل ۲۰۲۵
محل برگزاری: آکادمی گلا
متن خلاصه:
در نشست صمیمانه‌ای به میزبانی نشر آسمانا و آکادمی گلا، دکتر کیان امامی، نویسنده و پژوهشگر موسیقی، از کتاب تازه‌منتشرشده‌ی خود با عنوان Music on the Borderland رونمایی کرد. این اثر، که چکیده‌ای از پژوهش دکترای وی در دانشگاه تورنتو است، به بررسی تأثیر انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ایران و عراق بر هویت موسیقایی آهنگسازان معاصر ایرانی و مهاجر می‌پردازد.
در ابتدای جلسه، نویسنده ضمن قدردانی از ناشر، اعضای پنل و مخاطبان، به روش تحقیق این پروژه اشاره کرد. تمرکز پژوهش بر مصاحبه‌های شفاهی با آهنگسازان و تحلیل تطبیقی آن‌ها با اسناد تاریخی بود. محور اصلی مطالعه، درک تأثیر تحولات اجتماعی بر روند کاری و سبک زندگی موزیسین‌ها است.
وی اشاره کرد که کتاب در دو فصل تدوین شده است: فصل نخست با نگاهی کلان به تحولات دهه‌ی نخست پس از انقلاب می‌پردازد، و فصل دوم با رویکردی آتو-اتنوگرافیک، تجربه‌های شخصی نویسنده را در بستر همین تحولات روایت می‌کند. وی تأکید کرد هدف از نگارش، ارائه روایتی عمیق و در عین حال قابل ارتباط برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان بوده است.
در ادامه، با نمایش کلیپ‌هایی مستند از فضای موسیقایی و اجتماعی سال‌های ابتدایی انقلاب، بر سه محور کلیدی سیاست‌های رسمی حاکم در آن دوره تأکید شد: سرکوب موسیقی، سانسور گسترده، و بهره‌برداری هدفمند از موسیقی.
نظرات اعضای پنل:
- دکتر پریسا ثابت به تأثیر کتاب دکتر امامی و اهمیت رویکرد آتواتنوگرافی در آن اشاره کرد و توضیح داد که چگونه داستان‌سرایی شخصی می‌تواند درک متقابل میان جوامع مختلف را تقویت کند. وی همچنین بیان داشت که اشتراک‌گذاری تجربیات فردی، حتی در مواجهه با محدودیت‌ها و تفاوت‌های جغرافیایی، دینی و فرهنگی، می‌تواند رشته‌های مشترک را آشکار سازد و ارتباطات عمیق‌تری ایجاد کند. پریسا به شباهت‌ها و هم‌ذات‌پنداری‌هایی که میان تجربیات خود و کیان در مواجهه با فشارها و چالش‌ها وجود دارد، اشاره کرد.
- مهدی فراهانی سخنان خود را با طرح مباحثی پیرامون روش‌شناسی در پژوهش‌های هنری آغاز کرد و کتاب دکتر امامی را به عنوان یکی از نخستین نمونه‌های بهره‌گیری از رویکرد آتو-اتنوگرافی در مستندسازی تحولات موسیقی پس از انقلاب معرفی کرد. فراهانی به ضرورت گسترش این روش در کنار دیگر روش‌های رسمی پژوهش هنری تأکید کرد و گفت که این رویکرد می‌تواند خلأهای موجود در تاریخ‌نگاری‌های حرفه‌ای را پر کند و به بازنمایی تجربیات حاشیه‌ای کمک کند. وی همچنین مفهوم «آرت‌واشینگ» را در ارتباط با سیاست‌های فرهنگی دهه اول انقلاب تحلیل کرد و به انتخاب‌های مختلف هنرمندان در آن دوران اشاره نمود.
- شاهین فیاض با بازگو کردن خاطرات گوناگون و حیرت‌انگیز خود از آن دوران، به غنای جلسه افزود و فضایی واقعی و ملموس را برای مخاطبان خلق کرد. روایت‌های او، گوشه‌هایی از تاریخ موسیقی و زندگی هنرمندان را به تصویر کشید و حس حضور در آن زمانه را برای حضار زنده کرد.
جمع‌بندی:
نظرات متنوع اعضای پنل موجب شکل‌گیری گفتگویی متوازن و چندوجهی از منظرهای مختلف در این جلسه شد. در پایان پنل، دکتر امامی بر اهمیت روایت‌های متنوع و نقد تاریخ رسمی تأکید کرد و ابراز امیدواری کرد که این کتاب بتواند سهمی در بازتاب روایت‌های کمتر شنیده‌شده موسیقی معاصر ایران داشته باشد.
مهم‌ترین نکات مطرح‌شده:
- تناقضات سیستم مجوزدهی موسیقی:
پس از انقلاب، هنرمندان برای حمل ساز و ضبط و اجرای موسیقی ملزم به دریافت مجوز از وزارت ارشاد بودند. جالب اینکه به موزیسین‌ها برگه‌هایی داده می‌شد که در صورت مواجهه با مأموران بتوانند از خود دفاع کنند و مجوز حمل ساز را نشان دهند. این امر نشان می‌دهد که سیستم مجوزدهی، یک سیاست نهادینه و سازمان‌یافته بوده و صرفاً امری موقتی نبوده است. - میزان سانسور و شدت آن:
حتی هنرمندان مطرح همچون خوانندگان مشهور نیز طبق دستورالعمل‌های وزارت ارشاد عمل می‌کردند. سانسور به حدی گسترده بود که برخی سازها و آثار موسیقی توسط مرکز موسیقی صداوسیما حذف می‌شدند. رئیس سابق واحد سانسور صداوسیما اعلام کرده است که حتی یکی از آثار انقلابی خود او به مدت دو سال ممنوع‌الپخش بوده است. - مهاجرت، کناره‌گیری و سکوت اجباری هنرمندان:
اگرچه پس از انقلاب، آهنگسازان، نوازندگان و خوانندگان ماهری در ایران باقی ماندند، اما بسیاری از آن‌ها تمایلی به تولید آثار انقلابی برای صداوسیما نداشتند که این موضوع باعث فقدان نیروی متخصص در تولید موسیقی رسمی شد.
- پدیده آرت‌واشینگ (Artwashing):
استفاده سیستماتیک از هنر برای بزک کردن ایدئولوژی رسمی حکومت، به ویژه در دوران جنگ ایران و عراق. نمونه‌های بسیاری شامل اعزام هنرمندان به جبهه‌ها توسط وزارت ارشاد برای اجرا و آموزش سرود به رزمندگان، تغییر اشعار نواهای مذهبی و فولکلور به اشعار جنگی و تولید آثار موسیقایی ایدئولوژیک بود. این پدیده باعث تحریک نوجوانان برای حضور در جبهه‌ها و موجب شکل‌گیری نگرانی‌هایی درباره‌ی حضور کودک‌سربازان در برخی سال‌های جنگ شد. - تضادها و دوگانگی‌ها:
اجرای موسیقی در آن دوران توسط هنرمندان برای مردم عادی ممنوع بود، اما در جبهه‌ها برای رزمندگان آزاد. نمونه‌ای از این دوگانگی، اجرای سمفونی‌ای سفارشی برای مقامات بود که در آن صدای زنان در گروه کر واضح شنیده می‌شد و رقص مردان در اجرا مجاز بود، در حالی که این فعالیت‌ها در سایر عرصه‌ها ممنوع بود. - محدودیت‌های زنان موزیسین:
زنان از نوازندگی و آواز خواندن منع شدند، مگر در مواردی محدود مانند اجرای آثار انقلابی به همراهی گروه کر در مراسم دولتی برای اصحاب حکومت. در سایر کنسرت‌ها نیز تنها در صورتی اجازه داشتند که مردان حضور نداشته باشند. پریسا به تجربه‌ای اشاره کرد که در یک مسابقه موسیقی اجرا کرده بود؛ جایی که حتی پدرش اجازه ورود به سالن نداشت، اما اعضای داوری عمدتاً مرد بودند، که تناقض آشکاری بود. - مقاومت و تاب‌آوری موزیسین‌ها:
کنسرت شورانگیز در پاییز ۱۳۶۷ در تالار وحدت، به عنوان نخستین کنسرت عمومی با بلیت‌فروشی پس از یک دهه ممنوعیت، نمادی از پایداری و مقاومت هنرمندان بود. خاطرات شاهین فیاض از این کنسرت بیانگر روحیه مقاومت موزیسین‌ها است. - ادامه مسیر هنرمندان و مهاجرت:
بسیاری از موزیسین‌ها برای ادامه فعالیت، مهاجرت کردند و راه‌های مقابله با محدودیت‌ها را در داخل و خارج ایران دنبال کردند. دکتر پریسا ثابت از تجربیات خود به‌عنوان زن و عضو اقلیت دینی غیررسمی در ایران پس از انقلاب گفت و توضیح داد که چگونه این شرایط محدودیت‌زا، مقاومت و راهکارهایی برای مقابله با چالش‌ها را در او تقویت کرده است.او به محدودیت‌های اقلیت‌های دینی مانند ممنوعیت تحصیل در دانشگاه‌ها اشاره کرد و تأکید کرد که جامعه بهائی با ایجاد آموزش‌های جایگزین و حمایت افراد دیگر به این محدودیت‌ها پاسخ داده است. با اینکه پریسا و کیان هر دو به عنوان آهنگساز با محدودیت‌هایی روبرو بودند، این چالش‌ها نه تنها مسیرشان را شکل داد بلکه انگیزه و عزم آن‌ها را برای ادامه فعالیت هنری تقویت کرد.
در ادامه‌ی نشست، آقایان مهدی فراهانی و شاهین فیاض با اجرای موسیقی اصیل در مایه‌ی اصفهان، هنرنمایی کردند.
پس از این اجرا، مراسم با امضای کتاب توسط دکتر کیان امامی و گفت‌وگوهای صمیمانه‌ی حضار با ایشان در فضایی گرم و دوستانه به پایان رسید.
برای مطالعه بیشتر درباره این کتاب و تهیه آن به لینک زیر مراجعه فرمایید:
https://asemanabooks.ca/music-on-the-borderland/
- درباره نویسنده:
- از همین نویسنده:
In touch with the diaspora of Iranian culture.
Shahrgon is an online magazine for the diaspora of Iranian culture and the Persian-speaking language in Canada.
Shahrgon, the magazine of the diaspora of Iranian culture in Vancouver, Canada, started working in 1992 with the publication “Namai Iran” and then in the evolution of “Ayandeh” and “Shahrvand-E Vancouver,” it transformed into Shahrgon.
Shahrgon; The magazine of the diaspora of Iranian culture;
شهرگان مجله‌ی دیاسپورای فرهنگ ایرانی در ونکوور کانادا از سال ۱۹۹۲ با نشریه‌‌ی «نمای ایران» آغاز به‌کار کرده و سپس در فرگشتی از «آینده» و «شهروند ونکوور» به شهرگان فراروئید
