بیژن اشتری مترجمی که ادبیات را به سلاحی علیه فراموشی بدل کرد
یادنامه بیژن اشتری
بیژن اشتری، مترجم برجسته، متفکر آرام و صدای خستگی‌ناپذیر حقیقت‌طلبی، در سن ۶۴ سالگی، در سکوتی غم‌انگیز اما با وقاری درخور شأن‌اش، از میان ما رفت. جامعه ادبی ایران یکی از وفادارترین و پرثمرترین چهره‌های خود را از دست داد؛ مترجمی که نه فقط واژه‌ها، بلکه جهان‌ها را میان زبان‌ها جابه‌جا می‌کرد.
او به ترجمه به چشم رسالت می‌نگریست؛ رسالتی برای روشنگری، برای نجات حافظه تاریخی از چنگال فراموشی، و برای پیوند زدن روح زمانه با اندیشه‌های رهایی‌بخش. آثار او، چون «امید علیه امید» نوشته نادژدا ماندلشتام، روایتی تلخ اما جاندار از زیستن در دل وحشت نظام‌های تمامیت‌خواه بود، و «ادبیات علیه استبداد» نوشته پترا کووی، درخشان‌ترین گواه بر ایمان او به قدرت کلمات در تقابل با سرکوب و خفقان.
بیژن اشتری در دورانی که بازار ترجمه پر از شتاب و سطحی‌نگری شده بود، با وسواس علمی، تعهد اخلاقی و نگاه تاریخی، به انتخاب و برگردان آثاری پرداخت که بازتاب صدای وجدان بشری بودند. ترجمه‌هایش تنها در خدمت زیبایی ادبی نبودند، بلکه تلاشی برای بازسازی مفهومی از عدالت، مقاومت، و اصالت انسانی بودند. هر کتابی که از زیر قلم او عبور می‌کرد، سندی از حضور و مشارکت فرهنگی در تاریخ معاصر ایران بود.
او از آن مترجمانی بود که با واژگان، زخم می‌گشود و همزمان مرهم می‌نهاد. سکوت و نجابتش، مکملی برای صدای بلند ترجمه‌هایش بود. اگرچه از میان ما رفته است، اما صدای اندیشه‌ورز و متعهد او در سطر سطر کتاب‌هایی که به یادگار گذاشت، تا سالیان درازطنین‌انداز خواهد بود.
فهرست آثار ترجمه‌شده توسط بیژن اشتری
تاریخ و سیاست
۱. هیتلر و استالین: دیکتاتورها و جنگ – نوشته آلن بولاک
(تحلیل مقایسه‌ای دو چهره بزرگ استبداد قرن بیستم)
۲. استالین: تزار سرخ – نوشته ادوارد رادزینسکی
(زندگی‌نامه‌ای مستند و پرجزئیات از استالین)
۳.عروج و سقوط قدرت‌ها – نوشته پل کندی
(بررسی چرخه‌های تاریخی قدرت در جهان از قرون وسطی تا قرن بیستم)
۴. صدام حسین: سیاستمداری در جستجوی قدرت – نوشته ایبراهیم العبیدی
(تحلیلی از شخصیت و استراتژی صدام حسین)
۵. تاریخ روسیه شوروی – نوشته اریک هابسبام
ادبیات مقاومت و خاطرات
۶. امید علیه امید – نوشته نادژدا ماندلشتام
(خاطرات همسر شاعر تبعیدی روس، اوسپ ماندلشتام؛ از مهمترین اسناد ادبیات مقاومت)
۷. ادبیات علیه استبداد – نوشته نیکولای بردیائف و دیگران (مجموعه مقالات درباره قدرت ادبیات در برابر سانسور و نظام‌های توتالیتر)
۸. پیشوای بزرگ مائو – زندگینامه طنزآمیز مائو تسه‌تونگ
روانشناسی قدرت و جامعه
۹. روانشناسی استبداد – نوشته گونتر اشبروگر
(تحلیل روانشناسانه از تمایلات اقتدارطلبانه در جوامع)
۱۰. چهره‌های اقتدارگرا – مجموعه مقالات درباره رهبران کاریزماتیک و ساختار قدرت در جوامع مدرن
این فهرست بخشی از کارنامه پربار بیژن اشتری است که طیف وسیعی از موضوعات حساس و مهم را پوشش می‌دهد. آثار او اغلب توسط ناشران معتبری مانند نشر ثالث، نشر ماهی و نشر نی منتشر شده‌اند.
در فقدان بیژن اشتری، ما نه فقط یک مترجم، که صدای یکی از صادق‌ترین و ژرف‌اندیش‌ترین ناظران قرن پرحادثه بیستم را از دست دادیم.
یادش گرامی، نامش ماندگار، و راهش پررهرو
- درباره نویسنده:
- از همین نویسنده:
