گفت و‌گوی حمید نورشمسی با نویسنده کتاب «شاعران فرامن»؛ سریا داودی حموله
به‌انگیزهٔ انتشار آنتولوژی «شاعران فرامن» اثر سریا داودی حموله
در آنتولوژی شعر شاعران فرامن مخاطبان با چه تجربه تازه‌ای در حوزه شعر روبرو می‌شوند؟
جریان‌سازی در شعر معاصر با خلاقیت‌های نیما یوشیج شروع شد. هم چنان که در پیش‌گفتار مجموعه به این مهم اشاره شده است: «بوطیقای شعر نو، فرم‌های مختلطی را در بر دارد. شعر معاصر مدیون دگرگونی‌هایی است که در دورهٔ نیما اتفاق افتاد. نیما علاوه بر پرداخت به طبیعت کلام و ترسیم واقع‌گرایی تغییرات ساختاری و فرمی را در این حیطه مورد توجه قرار داد. » در آن دوران جامعه در حال پوست‌انداختن بود. این روند، افت و خیز و خروجی‌های قابل تاملی هم داشت. به هر‌حال زیبایی‌شناسی شعر پیشرو درک نخواهد شد، مگر اینکه زیبایی‌شناسی زبانِ شعر نیمایی درک شود.
از لحاظ زیبایی‌شناسی شعر پیشرو ظرفیت‌های فرمی و ساختاری گوناگونی را به زبان فارسی اضافه کرده است. البته هوش شاعران پیشرو (آوانگارد) پشتوانه غنی از تاریخ فرهنگ دارد که در آنتولوژی شاعران فرامن مبسوط به آن پرداخته شده است.
شاعران این مجموعه پیوندشان را با شعر پیشین ادبیات فارسی نگسسته اند و با توجه به زبان ساختاری فرم های متفاوت آفریده اند.
در آنتولوژی اشاره شده که تجربه‌های فرمی شاعران فرامن از نظر ساختاری و زبانی به افق‌های جهانی نزدیک شده است. در باره این افق توضیح دهید. نگاه جهانی شده است یا ساختار فرمی روایت به ساختار جهانی نزدیک شده است؟
به زعم من شاعران شعر پیشرو هم نگاه‌شان جهانی شده است، و هم از نظر فرمی به ساختار شعر جهان نزدیک شده‌اند.
شاعران پیشرو به یک پدیده از جهت‌های مختلط نگاه می کنند. در پی نوگرایی و نوجویی‌اند. با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی در تلاش‌اند که جایگاه خود را در ادبیات تثبیت کنند. بیشتر این شاعران فرم‌های مختلطی را تجربه کردند. توانستند ذهنیت خویش را به نفع ادبیات جهانی مصادره کنند.
در شعرآوانگارد معمولا مرزهای ساختاری و زبانی را در‌هم می‌شکند. بیشتر محوریت ساختاری روی زبان می‌چرخد، به لحاظ فرم و تکنیک روایی شیوه‌های معنا‌گرایی بدیع و تازه است. این نوع شعر با ذهن و زبان مخاطب ایرانی سازگاری دارد.
شاعران پیشرو با فضایی چند صدایی، فیگورهای زبانی، عدم قطعیت، تناقض، گروتسک… فرم‌های مختلف زبانی را تجربه کرده‌اند. این نوع فرم زبان را متحول میکند و حرکتهای زبانی جدیدی را بنیان میگذارد و به طور معمول جذابیت‌های تأویلی در محور ذهنیت و عینیت شکل می‌گیرد.
این نوع فرم به استمرار یک جریانی تکیه دارد که زبانی و ساختار جهانی دارد.
سریا داودی حموله
شاخص‌های نگاه پست مدرن و نوگرایانه شاعران فرامن چیست؟
اگر چه بافت زبان شعرِ شاعران فرامن یکی است، اما جزیی نگری، تمرکز‌گرایی شناسه‌های بدیع و تازه‌ای دارد. نرم‌شکنی در این چند فرمی با معناهای متفاوت روبرو است.
هر شاعری به بیش از دو شاخص پرداخته که در کارش بازنمود بارز دارد. تکرار مبانی نظری در شعر پیشرو تنها اتفاقی ست که بصورت شاخصه اصلی رخ داده است. شاعر اول باید زبان شعر را رعایت کند، و بعد به سراغ عناصر فرمی و روایی برود.
در بیشتر دوره‌ها در محوریت شعر پیشرو، نوعی دگرگونی از ناحیه زبانیت زبان رخ داده است و شاخص‌های تعریف شده‌ای بین دو رویکرد ذهنی و عینی بوجود آمده است. علاوه بر این، مؤلفه‌هایی نظیر فعل‌ستیزی و نحوگریزی، بازی‌های زبانی، معناگریزی، تشکیک، منولوگ سرایی و چند مرکزی، گسست و پیوست و فرو‌پاشی کلان‌روایت یا فرا‌روایت‌ها مهم‌ترین شاخصه‌ی پرداخت شعر پیشرو است.
به طور معمول شعر پیشرو فعل ستیز و نحوگریز است. با توجه به کارکردهای زبانی شعرها ساختار نظام‌مند و متمرکز ندارند.
یکی از ویژگی‌های آنتولوژی عصیان و سرکشی در متن اشعار است. این اتفاق در ظاهر کلام امری مسبوق به سابقه در شعر معاصر ایران است. لطفا در باره مختصات عصیانگری و سرکشی متن حاضر در کتاب بفرمایید.
ادبیات معاصر نیازمند تعریف جدیدی است، زیرا موازنه‌های ساختاری و فرمی تغییر کرده‌است.
شاعر شعر پیشرو به طور معمول با تناسب و تناظر‌های تقابلی در پی تخریب و تحریف زبان ساختاری است. این گونه ساختار شکنی جسورانه، در رویکردهای زبانی اتفاقی شگفت در شعر معاصر محسوب می‌شود. مؤلفه‌هایی نظیر مرگ‌‌اندیشی، پوچ‌انگاری و آنارشیسم‌گرایی سبب گسست‌های معنایی شده است، و بیشتر تک گویی‌های شاعرانه نشان از عصیانی‌گری و سرکشی دارد.
ضرورت تولید چنین متنی را در چه می‌دانید؟
در ادبیات ایرانی هر نسلی صدای خاص خود را دارد. ظهور شاعران در هیچ دوره‌ای تصادفی نیست. هم چنان که با حضور نیما، شاملو و فروغ… ظرفیت‌های تازه‌ای در زبان و فرم به وجود آمد.
با توجه به شرایط اجتماعی شاعران فرامن در پی اثبات ذهنیت خود هستند و هر مُهر تاییدی را قبول نمی‌کنند. از این جهت جهان همیشه به خاطر ادبیات در مقابل شاعران ایرانی سر تعظیم داشته است. ضرورتی ایجاب شد که شعرهایی در این رده سرایشی، از لحاظ زبان، فرم، هارمونی و معنا به مخاطب شناسانده شود.
این تجربه را در ساحت‌های معنایی و فرمی دیگری نیز قصد دارید تکرار کنید؟
به شرط حیات، شعر در ساحت‌های دیگر هم مورد تأویل قرار خواهد گرفت.
روند کنونی شعر معاصر تازه به جاهای خوبش نزدیک شده است. متفاوت نویسی برخاسته از یک نیاز درونی است. از این جهت در شعر پیشرو زوایای پیدا و پنهان زیاد هست. به واسطه‌ی تغییری که در فرم بوجود آمده است، هر لحظه به گونه‌های متفاوت در حال حرکت و پیشروی است. بهرحال این بوطیقا در هر نسلی نیازمند بازنگری است. پس این پویایی راه را برای تجربه‌های دیگر خواهد گشود و به طبع منتقدان در این مورد بی تفاوت نخواهند بود.
