فدوی طوقان صدای راستین مقاومت مدنی
معرفی شعر و شاعرانگی فلسطین
ترجمه و تالیف: سعید جهانپولاد
فدوی طوقان ۱ مارس ۱۹۱۷ در ناپلس متولد شد و در تاریخ ۱۲ دسامبر ۲۰۰۳ درهمین شهر درگذشت. فدوی طوقان نویسنده و شاعر فلسطینی از مشهورترین چهره‌های جنبش شعر و ادبیات مقاومت در زبان و ادبیات عربی در قرن بیستم میلادی به شمار می‌رود. فدوی طوقان با سرودن اشعاری آمیخته به اندوه ناشی از اشغال اراضی فلسطینی، استعمار‌زدگی و استثمار جهانی و رنج ناشی از اسارت و تبعید درون وطنی و در سرزمین مادری‌اش یکی از پیشگامان جنبش شعر مقاومت در جهان متن عربی است. او به همراه (نازک الملائکه، بدر شاکر السیا و.. .که پایهگذاران شعر معاصر عرب در عراق محسوب می‌شوند) و با هم‌میهن‌اش سلمی الخضراء الجیوسی، از برجسته‌ترین بانوان شعر‌‌عربی مدرن محسوب می‌شوند. با پیش‌آمدن جنگ ژوئن ۱۹۶۷ و شکست اعراب بسیاری از شاعران عرب از تغزل‌سرایی به ستیزه‌سرایی و نیز شعر مقاومت مدنی روی‌آوردند. فدوی نیز که شعر را از بردارش فرا گرفته بود، به صف شاعران جنبش شعر «حرّ» و یا تعبیر امروزی شعر مقاومت مانند محمود درویش، سمیح القاسم، توفیق زیاد، سالم جبران و معین بسیسو و دیگران پیوست و اشعار موثری را در سوگ ملت و مردمانش و خصوصاً رنج مضاعف تبعید و خشونت بر علیه زنان و کودکان و… سرزمین‌اش سرود. اشعارش در میان فلسطینیان و جوانان میهن خویش هماره با استقبال گسترده‌ایی مواجه شده است، چراکه جوانان و هموطنان‌اش را به مقاومت مدنی و مبارزه غیرخشونت‌آمیز دعوت می کرد. شعر طوقان انعکاس واقعی تمامی رنج‌ها و مشقت‌های تاریخی مردمان و سرزمین فلسطین است. در شعر طوقان سرزمین و خانه به‌صورت استعاره مادر، مام و وطن به وضوح به‌کار برده می‌شود. او در اشکال و مظاهر طبیعت نقش مؤثر مادر و زن را می‌ستاید و آغوش زمین را بر باروری و زایش و صلح و دوستی می‌ستاید. اگرچه در اشعارش از ظلم و جور زیاده‌خواهی و استکبار جهانی شدیداً اعتراض می‌کند، اما رگه اکو‌فمینیستی در عناصر زیست‌بوم و باورهای مذهبی‌اش کلید درک بهتر اشعارش و بینش شاعرانگی اوست. عناصر زیست بومی، اکولوژیکی همچون خاک، درختان، رودها و سبزه‌زارها و دریا و .. تصاویر بصری محیط طبیعی زیستگاهش، در اشعارش با ظرافتی زنانه ظهور چشم‌گیری دارند. او از ستم و بیدادی که بر سرزمین‌اش و زنان و مادران وطن‌اش رفته و باعث جنگ‌های تاریخی شده، با لحنی نکوهش‌آمیز و بردبار و البته مادرانه، امیدوارانه به آینده زمین و سرزمین‌اش، سروده شده که به آن باوری عمیق دارد، شعر طوقان صدای راستین زنانه و مقاوم جنبش مقاومت مدنی در فلسطین است. شعر فدوی طوقان تغزلی ناب را همراه با موضوعات اجتماعی، تاریخی و اسطوره‌ایی درهم می‌آمیزد. و هماره امیدواری و عدالت و صلح و آرامش را به نسل‌های آینده سرزمین‌ش نوید می‌دهد. اینک ترجمه سه شعر فدوی طوقان را که از زبان انگلیسی و عربی برگردان شده با هم بخوانیم. در کتاب «بادگویان» معرفی شاعران اکوفمنیستی و اکولوژیکی جهان به کوشش سعید جهانپولاد نشر ایهام که در دست‌انتشار هست، بخشی به شعر و شاعرانگی فدوی طوقان نماینده واقعی شعر فلسطین اختصاص یافته‌است.
¤ درآمیختن
دیگر چیزی نمی‌پرسم
از اتفاق مرگ در سرزمینم
به خاطر تبدیل‌شدنم به علف
به خاطر درآمیختنم به گل
به اینکه سبدی گل شوم
کودکی به‌روزی دیگر
در سرزمین من
انتخاب خواهد کرد
تمام آنچه می‌پرسم
این است
که در دامن کشورم بمانم
درست شبیه خاک
درست شبیه علف
شبیه گل
¤ چونان خورشید
ایستاده بودند آنان
و داشتند شعله‌ورمی شدند در جاده
که جان دادند
درخشان مانند ستاره‌های فروزان
فشرده بودند لب‌هایشان را
به لب‌های زندگی
ایستاده بودند
در برابر مرگ
با سینه های ستبر صخره وار
پیشاپیش مرگ
ایستاده بودند
و آنگاه همچون خورشید
به یکباره ناپدید شدند
¤ به یار غریب
رفیق غریب من
گر بود راه من به سوی تو هموار
همچو دیروز
اگر که نبودند تنها
بر هر گذرگهی
مارهای نعره زن کشنده
و نمی‌کندند
برای خویشان و مردمم
گوری چنان
و آتش و مرگ نمی‌کاشتند در آن
و امروز اگر فرو ریخت
و سنگباران (سنگسار) نمی‌کردند
با خفت و ننگ
خاک سرزمینم را
و اگر قلب مرا که خوب می شناسی
همچون گذشته بود
و نمی‌ریخت خونش
بر خنجر ذلّت و شکست
و اگرم من همچون گذشته ها
به جلال و خاندان و میهنم
می بالیدم و می نازیدم
بی درنگ، اینک
می ماندم کنار تو
و کشتی زندگیم
بر کرانه عشق تو
پهلو می‌گرفت
این‌را بدان
بی‌شک
امروز همچون دو کبوتر
در آشیان کنار هم بودیم
آرشیو نوشته‌ها و شناسایی نویسنده:
سعید جهانپولاد؛ متولد ۱۳۴۷ - تهران، کارشناس ارشد زبان و ادبیات تطبیقی ملل، شاعر، مترجم و پژوهشگر. او فعالیت‌های ادبی‌اش را از اواسط دهۀ ۱۳۶۰ با نشریات و روزنامه‌های اطلاعات (صفحۀ بشنو از نی)، سلام، ادبستان فرهنگ و ادب، آدینه، گردون، دنیای سخن، کارنامه، کلک و... و فصلنامه‌های فلسفه و هنر در زمینه نقد ادبی آثار ادبیات داستانی ایران و جهان آغاز کرده.
جهانپولاد در دهه ۱۳۷۰ با همکاری دفتر ماهنامۀ معیار و اعضای تحریریه، کارگاه شعر و نقد شعر دهه هفتاد را، با گروهی از فعالان عرصۀ شعر و ادبیات آن زمان کلید زد که منجر به شکل‌گیری جریان شعر دهۀ هفتاد شد.
گزیدۀ آثار منتشر شده:
در کوچه‌های اول حرکت؛ (مجموعه شعر- ۱۳۷۷)
آوای جنینی؛ (مجموعه شعر- ۱۳۹۵)
گزینه شاهکارهای هایکو معاصر جهان؛ (ترجمه و بازسرایی- ۱۳۹۶)
منظومۀ چهار کوارتت؛ (تی اس الیوت، ترجمه همراه نقد و تفسیر- ۱۳۹۶)
شاهکارهای شعر جهان؛ (ترجمه با فیروزه محمدزاده- ۱۳۹۸)
شعر به وقت گرینویچ؛ مجموعه برگزیده شعر و شاعران معاصر جهان (۱۳۹۷)
زره کرگدن به تن دارم؛ (مجموعه شعر- ۱۳۹۷)
فصل گل‌های سفید داوودی؛ (ناتسومه سوسه کی- ترجمۀ هایکو، ۱۳۹۸)
