کتابخانه آرمانشهر
پیمان وهاب‌زاده، دانشیار جامعه‌شناسی دانشگاه ویکتوریا
متن افزون شده‌ی سخنرانی به مناسبت افتتاح مجموعه‌ی اهدائی فارسی از سوی زنده‌یاد عاطفه صرافی به کتابخانه‌ی پواریه
بانوان و آقایان:
دانسته است که پیش‌زمینه‌ی مدرنیته‌ی اروپائی همانا انقلابی در الهیات مسیحی بود و آغازگر آن توماس آکوئیناس قدیس در سده‌ی سیزدهم میلادی. توماس (۱۲۲۵-۱۲۷۴ م.) که راهبی مسیحی و برخاسته از خاندانی آریستوکرات در جنوب ایتالیا بود، در شاهکار خود، کتاب جمع‌بندی یزدان‌شناسانه (۱۲۶۵-۱۲۷۴ م.) از ضرورت پیوند ایمان و تعقل دفاع می‌کرد و در تزهای خود به اثبات خردگرایانه‌ی آفرینش پرداخت.
ظهور خردگرائی در گفتمان الهیات مسیحی همانا نشانگر نفوذ فلسفه‌ی ارسطو است که هزار سال در اروپا به فراموشی سپرده شده بود. همان‌گونه که می‌دانیم، کشف فلسفه کلاسیک یونان را اروپای مسیحی بیش از هر چیز مدیون سه فیلسوف «دوران طلائی فلسفه‌ی اسلامی» بود: فارابی و ابن سینای ایرانی و ابن رشد اسپانیائی (آندلوسی). در‌واقع مورخانِ مفاهیم ابن‌رشد را پایه‌گزار رویکرد خردگرایانه در اروپا خوانده‌اند. این هر سه از ضرورت پیوند خرد و ایمان سخن گفته و شرایط عقلانی سیاست و جامعه‌ی مدنی را در تزهای خود مطرح کرده بودند.
در سده‌های هشتم و نهم میلادی آثار برجسته‌ی یونانی از امپراتوری بیزانس به بغداد منتقل و از زبان یونانی به عربی ترجمه شدند. سپس در سده‌های دوازده و سیزده میلادی هنگامی که سپاهیان کشورهای مسیحی، امپراتوری اسلامی را در اندلس اسپانیا و سیسیل شکست دادند، عالمانِ اروپائی آثار کلاسیک یونان را از روی کتاب‌های عربی که به دست آنها افتاده بود، به لاتین ترجمه کردند.
تقریباً در همان زمان، در جنگ صلیبی چهارم (۱۲۰۲-۱۲۰۴ م.)، اروپائیان غربی قسطنطنیه پایتخت امپراتوری رُم شرقی یا بیزانس را به تصرف درآوردند و از کتابخانه‌های امپراتوری بیزانس آثار یونانی را به اروپای غربی بردند. سپس‌تر، در سال ۱۴۵۳، هنگامی که امپراتوری بیزانس به تصرف ترکان عثمانی درآمد، عالمان بیزانسی ناگزیر جلای وطن کرده و به ایتالیا و کشورهای دیگر مهاجرت کردند و با خود آثار دیگری را به غرب آوردند.دوران نوزائی فرهنگی، فکری، هنری، و سیاسی، یا رنسانس، که اروپا را از سده‌ها رکود در دوران قرون وسطا آزاد کرد، بیش از هر چیز ریشه در مهاجرت این کتاب‌ها دارد.
کتاب برجسته‌ترینِ مهاجران است. آنگاه که کتاب بخشی از خانه‌ی جدیدش در کتابخانه می‌شود، روند غنی‌کردن و روشنی‌بخشیدن به فرهنگ میزبان آغاز می‌گردد. به راستی که کتاب موجود مهاجر رازآمیزی است که با ورود به خانه‌ی نو، نفوذ فرهنگی آینده‌اش را نشان می‌زند.
در میان ما کسانی هستند که شخصاً تبعید و برون کوچی از زادگاه را تجربه کردند. زندگی ما مهاجران بی‌شباهت به زندگی کتاب نیست. امروز در اینجا، سرزمین آبا و اجدادی بومیان کرانه‌ی غربی، گرد آمده‌ایم تا در روند بی‌پایان و مداوم ورود مهاجران به این سرزمین، در این مراسم ورود مهاجرانی تازه وارد را جشن بگیریم: این تازه واردان همانا کتاب‌های فارسی مجموعه‌ی کم‌نظیر خانواده‌ی صرافی هستند که به نام زنده‌یاد عاطفه صرافی به کتابخانه‌ی پواریه اهداء شده‌اند. بخش اهدا شده به کتابخانه پاره‌ای از مجموعه‌ی بزرگتری است حاصل عشق چند نسل اعضای این خانواده. این کتاب‌های متنوع فارسی که راه زیادی را از زادگاهشان تا اینجا پیموده‌اند، اکنون در کتابخانه‌ی پواریه در کنار کتاب‌های دیگر، به زبان‌های دیگر می‌نشینند. کتابخانه می‌گسترد و غنی‌تر می‌شود آنگاه که مجموعه‌هائی چنین را در بر می‌گیرد. کتابخانه تنها آنگاه شایسته‌ی نام خود است که پذیرنده باشند.
باور من آن است که ریشه‌های فرهنگی و تاریخی و زبانی بیش‌تر ما که امروز در اینجا گرد آمده‌ایم در جاهای دیگری جز این سرزمین هستند. مهاجرت انبوه ایرانیان به غرب قدمتی دارد که به انقلاب ۱۳۵۷ بازمی‌گردد. بدین ترتیب، جامعه‌ی مهاجر ایرانی یکی از تازه‌واردان به تنوع فرهنگی این کتابخانه‌ی وسیع است که نام کانادا را برخود دارد. جامعه‌ی مهاجر ایرانی در بریتیش کلمبیا، که شمار آن به گمان سی‌وپنچ هزار برآورد می‌شود، خود دارای تنوعی درونی است و به زبان‌های بسیاری صحبت می‌کند.اجتماع ایرانی‌تباران جامعه‌ی مهاجر جوانی را تشکیل می‌دهد، جامعه‌ای که می‌رود تا جای خود را در سرزمین میزبان پیدا کند. مراسم افتتاحیه‌ی مجموعه‌ی صرافی در اینجا و امروز همانا نشانگر بلوغِ اجتماعی مهاجر است که در اینجا ریشه دوانده و می‌رود تا پس از تجربه‌ی تلخ جدائی از زادگاه، ادای سهمی بزرگ به خانه و خانواده‌ی نوی خویش کند.
من امروز سخنم را با داستان تاریخی تأثیر کتاب‌های مهاجر در شکل‌گیری پایه‌های فکری مدرنیته و عصر روشنگری در اروپا آغاز کردم. از یاد نبریم کتابخانه آرمانشهری است که در آن کتاب‌های مهاجر، که به سبب نیروئی بزرگ‌تر از خود از خانه‌ی خویش رانده شده‌اند، پناهی می‌یابند، جایگاهی برای اندیشه و زندگی در آرامش. آنگاه که به سرزمین میزبان می‌رسند، این مهاجران دیگرانی را صدا می‌کنند تا بتوانند داستان خود را به آنان بگویند. این‌گونه است که مهاجر، یا کتاب، دنیا را دگرگون می‌کند. و درست همین نکته است که ما را مشتاق می‌کند تا کتاب‌های اهدائی خانواده صرافی را در این کتابخانه زیر نظر بگیریم و تأثیر فرهنگی آنها را بر جامعه‌ی میزبان در سال‌های آینده مطالعه کنیم.
هر کتابی یک مهاجر است و هر مهاجر یک کتاب. اجتماع انسانی کتابخانه‌ای است که به زبان‌های بسیار سخن می‌گوید. کتابی که در حال خواندن آنم، به هر زبانی نوشته شده باشد، همیشه و ناگزیر به زبان من سخن می‌گوید. از همین روست که کتاب همراه بی‌دریغ من است و کتابخانه مسکن والای من. چیزهای زیادی برای یاد گرفتن از کتاب وجود دارند. برای زندگی در صلح در این کتابخانه‌ای که نامش اجتماع است باید در همان حال که فردیت خود را حفظ می‌کنیم، گفتگویمان با دیگران را برقرار نگه داشته و بدان ادامه بدهیم.
از توجه شما سپاسگزارم.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
دکتر پیمان وهاب‌زاده از سال ۱۹۸۹ در کانادا زندگی می‌کند. او هم‌اکنون استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه ویکتوریا، استان بریتیش کلمبیاست.
دکتر وهاب‌زاده نویسنده چهار کتاب به زبان انگلیسی و ۸ کتاب به زبان فارسی است. از او تاکنون ۵۰ مقاله و گفتگو منتشر شده‌است. داستان‌ها، شعرها، مقاله‌ها، و خاطره‌هایش تاکنون به فارسی،انگلیسی، آلمانی و کردی منتشر شده‌اند.
صفحه ویکی‌پیدیا دکتر پیمان وهاب زاده را در لینک زیر بیابید:
https://en.wikipedia.org/wiki/Peyman_Vahabzadeh
