آنتولوژی هایکو معاصر ترکیه؛«من پرنده‌ها را می‌فهمم»
کادیر آیدمیر؛ شاعر هایکوسرای معاصر ترکیه
ترجمه و پژوهش: دکتر سعید جهانپولاد
کتاب آنتولوژی هایکو معاصر ترکیه با عنوان فرعی “من پرندگان را می فهمم” پژوهشی در حوزه هایکو معاصر ترکیه، تاریخچه ظهور، تأثیرات و تأثرات این گونهٔ جهانی شعر ژاپن بر شعر و ادبیات ترکیه هست. پژوهش و معرفی و ترجمه هایکو و هایکوسرایان پیشگام شعر و ادبیات معاصر ترکیه، کتاب حاضر با روش آنتولوژیکی گردآوری و تدوین شده و دکتر سعید جهانپولاد به معرفی ۲۴ شاعر و هایکو سرای ترکیه می‌پردازد. این کتاب با همکاری نشر هرمز درسال ۱۴۰۳ منتشر خواهد شد. آن‌چه پیش‌رو دارید، بخشی کوتاه از این کتاب که می‌خوانیم:
کادیر آیدمیر
کادیر آیدمیر شاعر، هایکوسرا، نویسنده و روزنامه‌نگار ترکیه است. او عضو انجمن بین‌المللی نویسندگانP.E.N و انجمن نویسندگان ترکیه و موسس و سردبیر انتشارات Yitik Ülke” سرزمین گمشده” است. آیدمیر به عنوان سردبیر و روزنامه نگار در بسیاری از نشریات ادبی حال حاضر ترکیه فعالیت می‌کند. در استانبول زندگی می کند و مدیر انتشارات کتب شعر و ادبیات داستانی است. کادیر آیدمیر در ۱۳ سپتامبر ۱۹۷۷ در استانبول به دنیا آمد. فارغ‌التحصیل دبیرستان فنرباغچه ۱۹۹۵ است. چندین کتاب اشعار و داستان منتشر کرده و دو مجموعه هایکو دارد و مقالات و کتبی درباره هایکو نوشته است. اشعار هایکو کادیر در کتاب «نگهبان سکوت هایکو، کتابخانه شعر هرا، ۲۰۰۲» و به تازگی نیز کتاب هایکو «قلب علف‌ها» را منتشر کرد که با استقبال خوبی مواجه شده‌است.
کادیر آیدمیر در گفتگویی درباره کتاب جدیدش « قلب علف‌ها» که شامل پنجاه هایکو ازسروده‌های اوست گفت: «هایکوی او به روش سنتی و کلاسیک هایکوسرایی در ژاپن تعلق دارد.» او در خصوص رکن فصل و زمان و بهره‌وری از فصل واژه‌ها که در هایکو یکی از ارکان اصلی شعر هایکو نویسی‌ست، معتقد است: «تعیین فصل یکی از قوانین اصلی در هایکو است. شما می‌توانید این کار را به روش‌های مختلفی انجام دهید. در واقع یکی از ارکان اصلی در یک شعر معمولی هایکو است. موضوع اصلی در هایکو، سرودن شعر در بسط طبیعت و حوادث طبیعی آن است. فرد باید خود را منزوی کند و زبان جدیدی در هایکو ایجاد کند. هر فصل کلمات و مضامین منحصر به فرد خودش را دارد. تابستان کلمات و تصاویر دیگری را با خود دارد. و در زمستان کلمات و رنگ‌ها متفاوت است. برف همیشه مرا به یاد مرگ و جدایی می‌اندازد در حالی که بهار و سبزی، زیبایی زندگی را به من یادآوری می‌کند. دنیای جذاب طبیعت به راحتی می‌تواند در این گونه شعر جایی پیدا کند. مسیر یک حلزون می‌تواند به ردی از عشق تبدیل شود یا یک پروانه مرده می‌تواند ما را به بُعد دیگری برساند. هایکو نوعی شعر است که در آن تمام جزئیات به دقت پردازش شده و شاعر مانند کرم ابریشم با دقت و ظرافت در حال پیله‌دوزی است. این شعر است که به شما یاد می‌دهد که چطور ببینید و بفهمید.» هایکو کادیر آیدمیر، هایکویی اندیشمندانه و روشنگرانه است. اگرچه از روش سنتی هایکوسرایی ژاپنی بهره می‌برد. اما عمیقا از تغییرات و تحولات اندیشگی و شاعرانگی ماسائوکا شیکی که بنیانگذار هایکو مدرن جهان است، تبعیت می‌کند. هایکو کادیر آیدمیر سویه‌ی اجتماعی و زیستی انسان مدرن در شهرهای صنعتی شده، رشد و توسعه شهرنشینی و به موازات آن تخریب و تهدید فضا و محیط زیست و مرگ و انقراض گیاهی، جانوری و… را در اعماق خود بازنمایی می‌کند. کادیر آیدمیر شانس این را داشته که در کودکی در محله‌های حاشیه نشین و به اصطلاح حلبی آباد ترکیه زندگی کند و تجربیات زیستی در طبیعت بکر و گاه دست خورده را همزمان درک کند. تناقضی که با رشد روزافزون شهرسازی بتنی و فلزی و تخریب محیط طبیعی ترکیه مدرن انعکاسی حیرت آور و گاهی هولناک در هایکوهای او داشته. انسان تنها و سرخورده ، از خود دورافتاده و سرگشته در سرزمینی گمشده در عصر مدرنیته و پساصنعتی ،یکی از کانونی ترین مفاهیم و دغدغه‌مندی‌های هایکو کادیر آیدمیراست. هایکو مدرن ترکیه به سبب نزدیکی‌ها و پیوندهای فرهنگی با اروپا توسط شاعران و مترجمان پیشگام نسل اول ادبیات ترکیه، از طریق ترجمه به مواردی اشاره کرد که سهم به سزایی در معرفی و ورود این گونه جهانی شعر ژاپن در ترکیه داشته. از نخستین کتب و مقالات مرتبط با این گونه جهانی شعر و ادبیات ژاپنی در ترکیه می‌توان به ترجمه‌های سینا آکیول، کتاب تاریخ و گلچین او، با عنوان شعر ژاپنی ۱۹۶۲ اشاره کرد که توسط انتشارات وارلیک منتشر شده است. از نظر نظارت بر جوانه زدن و توسعه هایکو در سرزمین خود به کتاب مرجعی برای شاعران و دوستداران شعر ترکیه تبدیل شده است. علاوه بر این، ترجمه‌های سباحاتین ایوب اوغلو و چوزن‌چاپان، از استادان هایکو همچون ماتسئو باشو، تانیگوچی بوسون، کوبایاشی عیسا، ماسائوکا شیکی و بسیاری دیگر از هایجین‌ها یا همان شاعران هایکو نمونه‌های مهمی در ادبیات ترکیه محسوب می‌شوند.
بعدها در سال ۱۹۹۳عروچ آروبا با ترجمه و گردآوری هایکو از ماتسئو باشو گام مهمی در ادبیات ترکیه برداشت. از شاعران پیشگام در هایکوسرایی و در ادبیات و شعر ترکیه می‌توان از اورهان ولی کانیک، اوکتای رفعت و ملیح جودت آندای که “جنبش غریب” را در ترکیه به راه انداختند، نام برد. جمال سُریا نیز با تاثیر پذیری از فضای بصری و تصویری هایکو سروده‌هایی در این گونه دارد. از شاعران معاصر ترکیه که در این گونه سروده‌های موفقی دارند می‌توان به ایلهان برک، عروچ آروبا، کادیر آیدمیر، برکن بره، یلدا کاراتاش، پلین اوزر و… اشاره کرد. این شاعران معاصر گروهی تحت عنوان «هایکان» در جامعه ادبی ترکیه دارند. و کسانی همچون کادیر آیدمیر، پلین اوزر، هاکان جم و… در موسسات آموزشی و فرهنگی مشغول تدریس، آموزش و استعدادیابی در میان دانشجویان و دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی هستند. در گفتگوهایی که به تازگی با کادیر آیدمیر و پلین‌اوزر داشتم، پیشنهاد همکاری در کتاب « آنتولوژی هایکو معاصر ترکیه» را با آنان در میان گذاشتم. با متانت و بزرگواری قبول کردند و آثار خود و این گروه فعال را در اختیارم گذاشتند. اینک با همکاری دوست مترجم ترکی و راهنمایی‌های کادیر آیدمیر و خانم پلین‌اوزر کتاب حاضر تحت عنوان «من پرنده‌ها را می‌فهمم» شامل مقدمه، شرح فعالیت‌ها و معرفی بیست و چهار شاعر هایکوسرا و ترجمه هایکو معاصر ادبیات ترکیه را به پایان برده و به نوبت چاپ سپردم. باشد که این گام تازه بتواند محققان و علاقه‌مندان متخصص در شعر و ادبیات ترکیه را بر آن دارد که در این حوزه و گونه جهانی شعر هایکو آثار مهم معاصرین ادبیات ترکیه را به جامعه ادبی ایران معرفی نمایند.
۱)
Bilirim, diyor gün
Son yaprak da düşünce
Duracak rüzgâr
می‌دانم ،خورشید می‌گوید
آخرین برگ که بیوفتد
باد می ایستد (نخواهد وزید)
۲)
Ne çok konuştuk
Cırcırböceği-
Hep ben dinledim.
چقدرحرف زدیم
جیرجیرک
من همیشه فقط گوش دادم
۳)
Sinsi kurbağa
Gökte kayan yıldızı
Sinek zanneder.
قورباغه ی موذی
ستاره دنباله دار در آسمان
خیال می‌کند پشه است
۴)
Yolu kesiyor sis
Kuru yaz çiçekleri
Düşüyor göle.
راه را می‌پوشاند مه
گلهای خشک تابستانی
بر حوضچه می‌افتد
۵)
Kar altında
Kökleri
Ayın da papatyanın da…
زیر برف
ریشه‌هایشان
هم ماه و هم گل بابونه
۶)
Bahçede açan
Sabahsefası-
Neden güzelsin?
شکوفه زدن در باغ
از چه رو زیبایی؟
پیچک صحرایی
۷)
Yüzümde
Sokaklar
Veremediğim papatyalar gibi…
بر چهره ام
کوچه‌ها همچون گلهای بابونه
که نمی توانم تقدیم‌اشان کنم
۸)
Göğe eğilmiş
Dilenciler,
Uyuşan ağaçlarla.
خم شده به آسمان
گدایان
بر درخت‌هایی خواب‌آلوده
۹)
بی‌خوابی از ترس
برگ‌های زرد
زیر پای طوفان
۱۰)
مارمولکی
بی دم و بی حال
چنبره زد، آب،
۱۱)
ستاره‌ی محو‌شده در آسمان
چقدر شبیه
به یکی پروانه
۱۲)
مهتاب
گربه‌ایی روی پشت بام
پلک نمی‌زند
۱۳)
می‌خواهد که بشکوفد
درخت خشکیده‌ی باغ
درهر تعطیلات
۱۴)
در کجا خواهد مرد؟
پرندگان می‌دانند
روز به پایان می‌رسد و
دریا به آخر
۱۵)
پاخورده ی باد
همراه برگها
فصل خزانی
————
منبع:
کتاب “من پرنده‌ها را می‌فهمم” آنتولوژی هایکو مدرن ترکیه، ترجمه، معرفی، گردآوری، سعید جهانپولاد با همکاری دو شاعر معاصر ترکیه و همکار مترجم ترکی. ۱۴۰۲ در دست انتشار
آرشیو نوشته‌ها و شناسایی نویسنده:
سعید جهانپولاد؛ متولد ۱۳۴۷ - تهران، کارشناس ارشد زبان و ادبیات تطبیقی ملل، شاعر، مترجم و پژوهشگر. او فعالیت‌های ادبی‌اش را از اواسط دهۀ ۱۳۶۰ با نشریات و روزنامه‌های اطلاعات (صفحۀ بشنو از نی)، سلام، ادبستان فرهنگ و ادب، آدینه، گردون، دنیای سخن، کارنامه، کلک و... و فصلنامه‌های فلسفه و هنر در زمینه نقد ادبی آثار ادبیات داستانی ایران و جهان آغاز کرده.
جهانپولاد در دهه ۱۳۷۰ با همکاری دفتر ماهنامۀ معیار و اعضای تحریریه، کارگاه شعر و نقد شعر دهه هفتاد را، با گروهی از فعالان عرصۀ شعر و ادبیات آن زمان کلید زد که منجر به شکل‌گیری جریان شعر دهۀ هفتاد شد.
گزیدۀ آثار منتشر شده:
در کوچه‌های اول حرکت؛ (مجموعه شعر- ۱۳۷۷)
آوای جنینی؛ (مجموعه شعر- ۱۳۹۵)
گزینه شاهکارهای هایکو معاصر جهان؛ (ترجمه و بازسرایی- ۱۳۹۶)
منظومۀ چهار کوارتت؛ (تی اس الیوت، ترجمه همراه نقد و تفسیر- ۱۳۹۶)
شاهکارهای شعر جهان؛ (ترجمه با فیروزه محمدزاده- ۱۳۹۸)
شعر به وقت گرینویچ؛ مجموعه برگزیده شعر و شاعران معاصر جهان (۱۳۹۷)
زره کرگدن به تن دارم؛ (مجموعه شعر- ۱۳۹۷)
فصل گلهای سفید داوودی؛ (ناتسومه سوسه کی- ترجمۀ هایکو، ۱۳۹۸)
