یک گزارش خاکستری برای گشودن راهی سفید
اردشیر زارعی قنواتی
روز چهارشنبه دوم دسامبر گزارش دبیرکل “آژانس بین المللی انرژی اتمی” در خصوص فعالیت‌های گذشته هسته‌یی ایران منتشر شد و همان گونه که قبلاً “یوکیا آمانو” گفته بود این گزارش سفید و سیاه نخواهد بود، گزارش مذکور طوری تنظیم شده بود که ضمن تأیید ادعاهای قبلی دولت‌ها و سازمان‌های اطلاعاتی غرب مبنی بر جنبه‌های نظامی این پرونده تا جای ممکن راه برای مختومه کردن آن در جلسه آینده شورای حکام آژانس باز باشد. به همین دلیل گزارش اخیر آژانس را باید بیش از آنچه فنی تلقی کرد آن را در راستای یک گزارش سیاسی معطوف به توافق نامه موسوم به “برجام” دید. استقبال فوری مقامات سیاسی آمریکا از جمله “جان کری” وزیر امور خارجه آمریکا که در واکنش می‌گوید “اعتراف کامل ایران با توجه به اطلاع کامل آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا از فعالیت‌های گذشته هسته‌ای ایران غیر ضروری است” در کنار اظهارات “مارک تونر” سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور مبنی بر “آژانس پس از بررسی برنامه ایران شواهدی که نشان دهد تهران برنامه‌اش را پس از سال ۲۰۰۹ هم ادامه داده باشد، نیافته است و به این خاطر ایالات متحده آماده است تا این پرونده را پشت سر گذاشته و به گام‌های بعدی بپردازد” در همین راستا عنوان شده است. در ایران نیز گزارش تازه آژانس مورد استقبال قرار گرفت و “رضا نجفی” نماینده تهران در آژانس ضمن انتقاد از نکات منفی این گزارش در خصوص فعالیت حول تحقیقات بر روی ابعاد نظامی اتمی، در مجموع این گزارش را مقدمه یی برای مختومه کردن موضوع چالش برانگیز “پی‌ام دی” در این پرونده به حساب آورد. هر چند که بلافاصله بعد از انتشار گزارش آمانو جناح‌های تندرو در حکومت ایران با تمرکز بر نکات خاکستری گزارش آن را کاملاً سیاه تلقی کردند اما بدون تردید با توجه به نتیجه نهایی آن می‌توان یک تمایل مثبت و فضای پذیرنده را به خوبی مشاهده کرد. همپوشانی منافع بین تهران و دولت‌های غربی برای مختومه کردن پرونده پی‌ام دی در راستای به سرانجام رساندن توافق هسته یی (برجام) فارغ از لفاظی های کنونی دو طرف یک واقعیت غیرقابل انکار است که می‌بایست در پایان مهلت ۱۵ دسامبر تحقق مرحله بندی شده برجام عملیاتی شود. در هر دو طیف تهران – واشینگتن و به تبع آن مجموعه گروه موسوم به ۱+۵ از این گزارش به عنوان پایان یک دوره بی اعتمادی استفاده شده است که بعد از این می‌توان با صدور قطعنامه آتی شورای حکام راه برای اجرایی شدن برجام مهیا شود.
مخالفان متنوع گزارش اخیر دبیرکل آژانس در ایران و آمریکا هر کدام به بهانه ابعادی فنی از این گزارش بیش از آنچه به روند اجرایی آن در مسیر برجام توجه داشته باشند، در واقع در مسیر عکس سعی دارند با انتقاد و توسل به زوایای سیاه آن به ایجاد مانع در اجرای توافق برجام برسند. در حالی که ساختارهای کلان در ایران و غرب امروز بیش از هر چیزی به نهایی کردن توافق برجام تمایل دارند و تمام سعی خود را معطوف به عبور از ابهامات گذشته کرده‌اند. نگاه انتزاعی به گزارش دبیرکل در خوش بینانه ترین حالت یک محاسبه اشتباه سیاسی – فنی است که ماحصل آن می‌تواند تداوم چرخه اختلافات گذشته و عدم تحقق هرگونه توافق نهایی برای خروج پرونده از میز شورای امنیت سازمان ملل متحد باشد. این گزارش طوری تنظیم شده است که هر چند نقطه‌های خاکستری زیادی را در درون خود دارد اما “دروازه” ورود به شاهراه سفید مصالحه و فرجام برجام را بر روی رهبران سیاسی ایران و غرب می‌گشاید. هم چنین این گزارش در نوع تنظیم خود با توجه به اذعان آژانس نسبت به پایان هرگونه تحقیقات با ابعاد نظامی از سال ۲۰۰۹ میلادی و همکاری کامل از سوی تهران، راه را برای کارشکنی توسط تندروهای کنگره واشینگتن، مخالفان توافق برجام در طیف دلواپسان ایرانی و جناح اسرائیلی – عربی مسدود کرده است. بدون تردید در تنظیم این گزارش سیاسی – فنی دولت آمریکا و اتحادیه اروپایی با همکاری وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی ایران نقش تعیین کننده یی را بازی کرده‌اند تا هم توجیه مناسبی را برای برخوردهای قبلی با پرونده هسته یی ایران داشته باشند و هم اینکه مسیر مختومه کردن این پرونده را در راستای توافق برجام آماده کنند. به همین دلیل در روز یکشنبه ششم دسامبر در یک دیدار کاری و برنامه ریزی شده مرحله بعدی تهیه پیش نویس قطعنامه پشنهادی گروه ۱+۵ در “وین” بین معاونان وزارت امور خارجه ایران “عباس عراقچی و مجید تخت روانچی” با “هلگا اشمید” معاون هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپایی کلید خورد. در این مرحله مذاکره کنندگان ایرانی و گروه ۱+۵ می‌بایست مکانیزم اجرایی مختومه کردن پرونده هسته یی ایران در خصوص پی‌ام دی را نهایی کرده و زمینه لازم برای بازرسی‌های آژانس در طول اجرایی شدن برجام را مشخص کنند. بدن تردید هر چند که گام‌های اصلی در این خصوص بعد از گزارش دبیرکل آژانس برداشته شده است اما هنوز تا رسیدن به توافق حول مکانیزم اجرایی برجام و نظارت آژانس راه درازی باقی مانده که باید در فرجه زمانی تا ۱۵ دسامبر و بخشی نیز بعد از این مرحله پیموده شود. هم چنین هر چند که اراده لازم و کامل برای اجرایی کردن توافق برجام بین تهران و ۱+۵ غیر قابل تردید است اما هنوز امکان کارشکنی و تأخیر در نهایی کردن توافق برجام و ادامه بدون دردسر مسیر حرکتی در سیکل زمانی آن وجود دارد و این موضوع بیش از هر چیز می‌تواند زمان تعلیق یا لغو تحریم‌ها به دلیل امکان تأخیر در صدور قطعنامه شورای امنیت را در پی داشته باشد که زیانبر اصلی آن ایران خواهد بود. به لحاظ حقوقی در شرایطی که تمام قطعات پازل پرونده هسته یی ایران و توافق برجام در حال شکل گیری و چیدمان منطقی خود می‌باشد، کارشکنی یا نقض این توافق در هر مرحله یی می‌تواند موجب اتلاف وقت و پرداخت هزینه‌های سنگینی باشد. مخالفان داخلی برجام در تهران با حفظ منافع ملی کشور می‌بایست به این خطر و هزینه اضافی توجه دقیق‌تری را داشته باشند و بیش از آنچه بر نکات خاکستری گزارش دبیرکل تمرکز کنند سعی خود را بر خروج پرونده از شورای امنیت و لغو تحریم‌ها معطوف کنند.
۱۶/۹/۹۴
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
