یادداشت کتابفروش برای رمان ردای یونانی، نوشتهٔ املی نوتومب با ترجمهٔ دکتر زهراسدیدی
شاید کمی غیر متعارف باشد که یک کتابفروش برای رمان یا داستان یا هر کتابی که در سبد فروش دارد یادداشت بنویسد. اما واقعاً چرا نباید بنویسد؟ یک دلیل می‌تواند این باشد که اغلب مثل خیلی از همصنفان با تبسنج دست به انتخاب بزند و ببیند بازار فروش فلان اثر داغ است یا داغ خواهد شد. ولی اگر مستقل از این تبسنجی عمل کند چه؟ به هر حال کتابی را به هر دلیلی ناشر منتشر می‌کند اما آیا کتابفروش موظف است آن کتاب را برای فروش ارائه دهد؟ از عمده خدمات یک کتابفروشی فروش کتاب است ولی زمانی که با رویکردی خاص نسبت به فروش کتاب وارد این صنف می‌شود و دیدگاه‌های خاص خود را هم دارد، نسبت به رویکرده‌های تعریف شده کتابی را برای فروش انتخاب می‌کند. دلیل کم ارزشی نیست برای نوشتن یادداشت.
رمان ردای یونایی را برای فروش انتخاب کردم. اول از همه رفتم سراغ ناشر و ببینم ناشر این کتاب چه کتاب‌های دیگری هم منتشر کرده و درکل آشنایی بیشتر با ناشر. به طور خلاصه می‌توان در مورد نشر کتاب روشن چنین نوشت:
رمان تنهایی پرهیاهو با ترجمه‌ای روان از جناب پرویز دوائی که به چاپ ۱۴ هم رسیده از بهترین‌هایی ادبیات چک، از همین ناشر منتشر شده است. تنها خبری هم که از این نشر به چشمم خورده بود خبری به تاریخ سه‌شنبه ۷ آذر ۱۳۹۱ – ۱۴: ۲۱ منتشر شده در سایت خبرگزاری مهر بود مبنی بر تعطیلی کتابفروشی نشر کتاب روشن به مدیریت جناب آقای هرمز همایون‌پور.
رمان ردای یونانی را نشر محترم کتاب روشن در سال ۱۳۸۹ و با تیراژ ۱۱۰۰ نسخه منتشر کرد. رمانی متفاوت از خانم املی نوتومپ، با ترجمه‌ای فوق‌العاده روان به قلم خانم زهرا سدیدی. خانم سدیدی، دکترای ادبیات فرانسهٔ خود را از دانشگاه سوربن پاریس اخذ کرده‌اند. خرابکاری عاشقانه، کتابی دیگر از خانم املی نوتومب که با ترجمهٔ ایشان از نشر مرکز و در سال ۱۳۸۶ منتشر شده بود. شکی در چقدر خوب بودن مؤلف و مترجم اثر موردِ بحث نیست. رمان ردای یونانی رمانی متفاوت است. این تفاوت را با تمام وجود از صفحهٔ ۷ کتاب می‌توان درک کرد. فضای سقراطی حاکم شده بر روند داستان به راحتی آدم را همراه خود می‌سازد.
این کتاب را به عنوان فروشنده به شدت مفید می‌دانم جهت مطالعهٔ والدین. شباهت زیادی وجود دارد بین پدر و مادرها با شخصیت داستان که دانایی قاهر است. این شباهت به واسطهٔ قاهر بودن نیست بلکه به واسطهٔ دانایی است. همان جنس دانایی که والدین را در جایگاه تصمیم‌گیری برای سرنوشت فرزندانشان تعریف می‌کند.
این کتاب برای مهندسین معمار و مهندسین مرمت و احیای بناهای تاریخی خالی از فایده نیست. تعاریفی جالب در حوزهٔ زیبایی‌شناسی و تاریخ و قدمت. چقدر آسان با ردای یونانی می‌توان به اهمیت بناهای تاریخی پی‌برد. بی‌نیاز از فلسفه‌هایی که در این حوزه‌ها رواج دارند.
این کتاب برای جامعه‌شناسان نیز چون رفیقی خوب و پر از فایده است. تقابل جنسیت و تعریف جنسیت و کارکرد آن و عشق و عشق و عشق و سرانجامِ ارتباطات بین دو جنس زیر نظر دانای قاهر چه می‌تواند باشد، در این اثر قابل دسترس است.
برای خیلی‌های دیگر هم می‌توانم پیشنهاد خریدش را بدهم. داستان همه‌گیر است. مدت‌هاست که ما خود را خیلی‌دان می‌دانیم و این خیلی‌دانی را موجه‌ساز رفتاری در برابر هم ساخته‌ایم. رمان ردای یونانی را می‌فروشم تا بی‌پرداخت هزینه‌ای با جهانی تک‌صدایی آشنا شد و عواقب این تک‌صدایی را شاهد بود و کلی دلایل دیگر.
به خودم رجوع می‌کنم. چطور می‌شود رمانی که بحران انرژی را از اهمیت ساقت می‌کند در مراودات سیاسی و جایگزین‌های دیگری طرح می‌کند محجور قفسه‌ها افتاده باشد؟ چطور امکان دارد رمانی که توانسته اهمیت گفتمان را تشریح کند با کم استقبالی مواجه شود؟ چطور امکان دارد روایت از تاریخ ۱۹۹۵ تا ۲۵۸۰ مورد استقبال قرار نگیرد؟ داستان ردای یونانی از آن قسم داستان‌هایی نیست که در تاکسی و اتوبوس و مترو و یا هر فضایی که باعث شکل گیری گپ و گفت می‌شود شنید آن‌وقت چطور امکان دارد این اثر همچنان به گوشه‌نشینی در کتاب‌فروشی‌ها ادامه دهد؟ محتوی کتاب عالی‌ست اما فرم کتاب آیا قابل قبول است؟
کتاب ۱۴۶ صفحه‌ای را دستم می‌گیرم و در کنار بقیهٔ کتاب‌ها در ویتیرین تجسمش می‌کنم. شانس کتاب را برای متوجه کردن چشم‌ها بررسی می‌کنم. از شانسِ کمی برخوردار است. همیشه مبارزه‌ای در ویترین کتابفروشی وجود دارد که با ایستادن مشتری روبروی آن شروع می‌شود. یک مبارزهٔ تند و سریع. طرح جلدها به همراه عنوان کتاب و… . طراح جلد، جناب آقای حامد نیری عدل برای اولین مواجهی اثر در کنار بقیهٔ عنوان‌های کتاب، تابلویی از آثار نقاشی مارک شاگال انتخاب کرده‌اند. این اثر فارغ از ارتباط محتوایی با اثر قرار بود اتفاقات زیادی را سبب شود اما به نظر چنین عمل نمی‌کند. مارک شاگال را چند درصد مخاطب ایرانی می‌شناسند؟ به اندازه‌ای که دالی یا پیکاسو برای مخاطب ایرانی شناخته شده است مارک شاگال نیست و باز تاکید من بر شناخت عمومی مخاطب است. مارک شاگال اما به تنهایی یک رمان فوق‌العاده است. جمله‌ای از زبان او گواه این ادعاست. «در زندگی همه انسان‌ها تنها یک رنگ وجود دارد؛ مثل یک لکه رنگ بر تختهٔ نقاشی نقاش؛ و این همان رنگی است که معنای زندگی و هنر را تعیین می‌کند؛ و این رنگ، عشق است. تنها عشق من را مجذوب خود می‌سازد و به همین دلیل است که من تنها با چیزهایی در ارتباطم که عشق را در وجودم بیدار کند.
ارادهٔ خداوند بر آن بوده تا من بتوانم اندیشه و روحم را بر بوم نقاشی تصویر کنم. نوعی ستایش خالق و جستجوی رستگاری. همه می‌دانیم که یک انسان خوب می‌تواند هنرمند چندان موفقی نباشد ولی هیچ‌کدام از ما هنرمندی را نمی‌شناسیم که در هنرش در اوج زیبایی روح قرار داشته باشد و انسان خوبی نباشد. نام من «مارک» است. جیبم خالی است ولی درونم سرشار از احساسات انسان دوستانه است؛ مردم می‌گویند که من نبوغی ذاتی درنقاشی دارم ولی معتقدم که تمام آنچه شما می‌بینید قدرت ارادهٔ بشری است.»
در آثار این هنرمند، نشان دادن به صلیب کشیده شدن عیسی مسیح بسیار جالب به نظر می‌رسد که معمولاً در آثار هنرمندان یهودی به چشم نمی‌خورد. گروهی معتقدند شاگال در آثار خود از این تصویر استفاده می‌کرد تا پاسخی به جریان‌های فاشیستی در سال‌های پایانی دههٔ ۱۹۳۰ در اروپا داده باشد. او به غیر از استفاده از این تصاویر کار تصویرگری برای کتاب مقدس را نیز انجام داده است.
انتخاب اثری از شاگال برای طرح جلد رمان ردای یونانی از باب ارتباط محتوایی با اثر بسیار هوشمندانه بود. شاگال از پیشگامان سبک اکسپرسیونیسم انتزاعی بود و به عنوان یکی از پیشروان هنر مدرن، در سبک‌های مختلف هنری ذوق‌آزمایی کرد و تقریباً در تمامی رشته‌های تجسمی مانند نقاشی، تصویرگری کتاب، سرامیک، نقاشی روی شیشه، نقاشی بر روی دیوار، حکاکی روی فلزات، ترسیم، طراحی صحنه و لباس دست به خلق آثاری ماندگار زد. سؤال اساسی این است که با وجود بودن ارتباط بین اثر شاگال و فضای رمان و مدرن بودن رمان آیا بهترین انتخاب بود برای استفاده در روی جلد؟ همان جنگ چند لحظه‌ای را یادآور می‌شوم. قدرت به رخ کشیدن عنوان کتاب را دارد؟ روی‌جلد کتاب آن را شبیه کتاب‌های هنرهای تجسمی کرده است و صفحه‌آرایی این اثر بیشتر به مخاطب القاع می‌کند که این کتاب، کتابی نامربوط است به حوزهٔ ادبیات داستانی. تیر خلاص را نوع فونت عنوان کتاب شلیک می‌کند. فونتی بی‌ربط به موضوع. بی‌شک طراحان دخیل در این امور برای تمام موارد نقد شده دلایلی موجه دارند اما من به عنوان کتابفروش به فنا رفتن دلایل آن‌ها را می‌بینم وقتی از سال ۸۹ ردای یونانی منتشر شده و همچنان فارغ از توجه. به همان اندازه که نشر کتاب روشن تلاش کرده ردای یونانی را جدی نشان دهد به همان اندازه کتاب دیگری از نوتومب با ترجمهٔ دکتر سدیدی با عنوان “شکلی از زندگی” کتابی بی‌کیفیت از کار درآمده است. “ردای یونانی” به ظاهر شبیه کتاب با محتوای رمان نیست اما شرایط قابل قبولی دارد و می‌شود آن را کتاب نامید و رفت سراغ جزئیات. اما رمان “شکلی از زندگی” که در سال ۱۳۹۳ و از نشر اسلیمِ رویان منتشر شد، از نظر شکل ظاهری توانسته بدترین ظاهر ممکن را به خود اختصاص دهد. قطع کتاب، قطعی کم استفاده شده با طرح جلدی به شدت عاری از هنر گرافیک و صفحه بندی بی‌هویت که گویا نشر محترم همان فایل تایپ شدهٔ اولیه را فرستاده‌اند برای چاپخانه. کتاب “شکلی از زندگی” را ورق که می‌زنم انگار دفترچه یادداشتی است برای در آینده چیزی در آن نوشتن. شاید تنها در سال ۱۳۸۶ بود که “خرابکاری عاشقانه” از همین نویسنده و با ترجمهٔ خانم سدیدی از لحاظ شکل ظاهریِ کتاب یک ظاهر بهتر را تجربه کرد و بعد از آن نوتومب هر چه از طرف مترجم آثارش خوش شانس می‌بود مترجم آثار او از اقبال خوبی برخوردار نشدند. ترجمه‌های بی‌نظیر دکتر سدیدی در بین نوع نگاه ناشرین به امر نشر و گاه عدم توانایی آن‌ها و متخصص نبودنشان در حوزهٔ فرهنگ و کتاب مورد کم توجهی قرار می‌گیرد. حالا قرار است من همین کتاب را بفروشم. “ردای یونانی” را “شکلی از زندگی” را. به اندازه‌ای که ردای یونانی شبیه کتاب با محتوی رمان نیست با مشکلاتی در طرح جلد و صفحه‌آرایی به همان اندازه شکلی از زندگی شبیه کتاب نیست. از ناشر باید پرسید هدف از انتشار چنین کتاب‌های بی‌کیفیت از نظر ظاهری چه بوده است؟ آیا برای مخاطب حرمتی قائل هستند؟ تراژدی در “شکلی از زندگی” به اوج خود رسیده است. اتفاقاً “شکلی از زندگی” از قیمت روی جلد بیشتری نسبت به سایر آثار نوتومب بهره‌مند شده است. قیمتی که در برابر ترجمهٔ فوق‌العاده عالی دکتر سدیدی بسیار کم است و نسبت به ظاهر کتاب خیلی خیلی بیشتر و ناانصافانه. در جایگاه فروشندهٔ کتاب هر طور حساب و کتاب می‌کنم تا بتوانم دلیلی برای قیمت روی جلد “شکلی از زندگی” پیدا کنم موفق نمی‌شوم. طراحی برای روی‌جلد، یک طرح دمه دستی است. جنس کاغذ روی جلد از سبک‌ترین نوع کاغذ و اصلاً شباهتی به روی جلد نداشتن و صفحه‌بندی و صفحه‌آرایی که در فقر مطلق و ….
با این تفاسیر “ردای یونانی” را برای فروش انتخاب می‌کنم. محتوی رمان عالی‌ست. فرم رمان عالی‌ست. مخاطب رمانی با این فرم و ساختار را بسیار اندک تجربه کرده است. داستان بکر است و اولین بار است که وارد دنیای آن می‌شود. ترجمه بسیار روان و مطمئن است. نوتومب ذهنی بس بسیار پیچیده دارد و نوع زندگی شخصی و خانوادگی که داشته با جابه‌جایی‌های جغرافیایی بر پیچیده‌تر شدن افکارش دامن می‌زند. دکتر زهرا سدیدی اما تا به اکنون توانسته‌اند از عهدهٔ ترجمهٔ آثار امیلی نوتومب به نحو عالی بربیایند. شکلی از زندگی را تنها و فقط معرفی می‌کنم و درنهایت اعلام می‌کنم از همکارانمان می‌توانند تهیه کنند.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
In touch with the Iranian cultural diaspora.
Shahrgon is an online magazine for Canada’s Iranian cultural diaspora and Persian-speaking languages.
Shahrgon started working in Vancouver, Canada, in 1992 with the publication “Namai Iran” and then in the evolution of “Ayandeh” and “Shahrvand-E Vancouver,” it transformed into Shahrgon.
Shahrgon; The magazine of the Iranian cultural diaspora;
شهرگان مجله‌ی دیاسپورای ایران فرهنگی در ونکوور کانادا از سال ۱۹۹۲ با نشریه‌‌ی «نمای ایران» آغاز به‌کار کرده و سپس در فرگشتی از «آینده» و «شهروند ونکوور» به شهرگان فراروئید
