واقعیت هیپنوتیزم و زدودن افسانه‌ها

رسانه‌ها ، تبلیغات ، سینما ، بخصوص نوع تجارتی و تبلیغاتی آن، خیلی از مفاهیم را در ذهن ما شکل می دهند.  بسیاری از آن چه را که فکر می کنیم می دانیم از این  منابع  آموخته ایم.  این نوع اطلاعات معمولا غیر دقیق ، کلی و بسیار مبهم هستند  اما چون مکرر و از راههای گوناگون مستقیم و غیر مستقیم  به ما عرضه می شوند غالبا در ما نوعی جهت گیری و  پیش داوری ایجاد می کنند. آن چه بیشتر مردم از هیپنوز یا همان هیپنوتیزم شنیده اند نیز عموما از  همین نوع  آگاهی های کسب شده از طریق رسانه ها است. ظاهر پر رمز و  راز هیپنوتیزم آن را به سوژه مناسبی برای سناریوهای هیجان انگیز بدل کرده است. البته  خود هیپنوتراپیست ها هم ، در اوایل این قرن ، در پیدایش این تصویر بی تاثیر نبوده اند.

مطابق این نگاه رایج، هیپنوز نوعی قدرت ویژه، پنهان و کم وبیش اسرارآمیز است که برخی افراد دارند و از آن می توانند برای  هیپنوتیزم کردن دیگران استفاده کنند.  تصور می شود که فرد هیپنوتیزم شده به نوعی به تسخیر هیپنوتیزور درآمده است؛ از خود هیچ کنترلی ندارد و تابع بی چون و چرای هیپنوتیزور است. نیروی هیپنوتیزور است که می تواند اثر شگفت انگیز  و جادویی بر ذهن و بدن فرد بگذارد.  بسیاری هیپنوز را اصلا در دسته علوم پنهان یا خفیه  (occult) می گذارند. هیپنوتیزورهای صحنه ای یا stage hypnotist ها نیز  بر این تصویر دامن می زنند  و این ردای جادویی را بر قامت  این علم  می افکنند  چرا که از فریب و جادو می توان ثروت اندوخت. واقعیت آن است که هیپنوتراپی علمی امروزی حتی نزدیک به این دیدگاه ها هم نیست.

تعریف هیپنوتیزم

 اما هیپنوتیزم واقعا چیست؟  واقعیت آن است که هیپنوتیزم ، بنا به ماهیت خود ، برای هر فرد،  یک تجربه آگاهانه  و عمیقا سوبژکتیو است. به همین دلیل و همچون همه پدیده های سوبژکتیو دیگر ، مانند خودآگاهی ، غم ، غرور و شرم ،  به دست دادن تعریف دقیقی از آن آسان نیست.  مطابق آخرین تعریفی که انجمن روانشناسی آمریکا (APA)   داده است  هیپنوز عبارت است از  حالتی از آگاهی که در آن سه شرط محقق باشد:

۱- تمرکز زیاد بر یک محرک

۲- عدم تمرکز بر محرک های دیگری که در محیط هستند

۳- افزایش حالت تلقین پذیری

هرگاه این سه شرط برقرار باشد می توان گفت که فرد در حالت هیپنوز یا اصطلاحا  در ترنس  (trance )  یا خلسه هیپنوتیک است.

 

تجربه خلسه هیپنوتیک در زندگی روزانه

اولین چیزی که با تعریف بالا درمیابیم این است که هیپنوز هیچ حالت خارق العاده و شعبده وار نیست. آگاهی روزانه ما یک پدیده ثابت  و یکنواخت نیست بلکه در طول روز  در نوسان است. اگر خسته باشیم ، خواب آلوده باشیم ، بیمار باشیم یا قبراق و سرحال ، سطح و محتوای آگاهی روزمره ما فرق می کند ، هرچند که در همه این حالت ها کماکان آگاه هستیم. هیپنوز نیز یکی از این انواع آگاهی است ، با این ویژگی که واجد سه شرط فوق است. اگر به احوال روزانه خود دقت کنیم میبینیم که حالاتی در زندگی روزانه ما که سه شرط بالا کم وبیش  در آنها برقرار باشند کم نیستند. هرگاه  حین رانندگی در یک مسیر آشنا و یکنواخت  ذهنمان مشغول فکری یا تصوری است و در همان حال متوجه نیستیم که مسیر را چگونه رانندگی کرده ایم و ناگهان می بینیم که به خانه رسیده ایم در حالتی نزدیک به هیپنوز به سر می بریم. یا هر زمان که به شدت مجذوب یک فیلم یا یک کتاب می شویم و از هرچه در اطراف ما است منفک می گردیم  و عمیقا و با تمام وجود خود را در متن داستان حس می کنیم و با قهرمانان داستان همانند سازی می کنیم در واقع  حالتی  مشابه خلسه یا ترنس (trance)  را تجربه می کنیم. در واقع ذهن ما دارای این  یک قابلیت ذاتی است که  می تواند در چیزی جذب  و از محیط اطراف منفک شود. این تجربه ها معمولا خود به خود و نارس هستند. هیپنوتراپی این تجربه های کم وبیش خام و ابتدایی را پرورش می دهد و حالات خلسه ای ، از همان جنس ، ولی عمیق تر   و قدرتمندتر ایجاد می کند. پس آن چه حین هیپنوز رخ می دهد همه بر پایه توانایی های ذاتی موجود در اکثر ما است.  هیچ قدرت اسرارآمیزی در درمانگر نیست. هیپنوز توسط درمانگر بر کسی واقع نمی شود. هیپنوز حالتی است که با رضایت فرد و با استفاده از قابلیت های خود او انجام می گیرد. کار درمانگر فقط کمک و تسهیل روند طبیعی ذهنی است. به همین دلیل در نهایت هر تجربه هیپنوتیزم برای فرد در واقع  توسط خود او است که صورت میگیرد. 

افسانه هایی درباره هیپنوتیزم

حال ببینیم که هیپنوتیزم در واقع چه چیز نیست. همانطور که در بالا گفته شد درباره هیپنوتیزم باورهای نادرستی  شایع است     که خوب است برخی از آنها را با هم بررسی کنیم:

باور نادرست: هیپنوتراپیست با قدرت خاصی فرد را هنگام هیپنوتیزم تحت کنترل میگیرد

واقعیت: هیچ قدرت خاصی در هیپنوتراپیست نیست. هیپنوز بخشی از تواناییهای هر فرد است که با رضایت او حین جلسه هیپنوز بروز می کند.

باور نادرست: افراد نمی توانند در برابر القا تراپیست مقاومت کنند.

 واقعیت: هیچکس را نمی توان برخلاف میل خودش هیپنوتیزم کرد. هیپنوز را نمی توان  به کسی تحمیل نمود.

باور نادرست:  حین هیپنوز ممکن است افراد وادار به گفتن چیزهایی یا انجام اعمالی خلاف میل خود شوند.

 واقعیت:  فرد هیپنوتیزم شده  کنترل کامل گفتار و کردار خود را حفظ می کند. هیچکس را نمی توان خلاف میلش به انجام کاری یا گفتن حرفی واداشت.

باور نادرست: افراد ممکن است در حالت هیپنوز گیر کنند و از آن  خارج نشوند ، بخصوص اگر تراپیست بی خبر محل را ترک کند

 واقعیت: افراد هرگاه خود بخواهند ، چه با حضور تراپیست و چه بدون آن می توانند از حالت هیپنوتیزم خارج شوند.

باور نادرست: تنها افرادی که از نظر روانی ضعیف باشند هیپنوتیزم می شوند. افراد قوی و هوشمند و متکی به خود هیپنوتیزم پذیر نیستند

واقعیت: این عقیده هم ریشه در آن باور قبلی دارد که هیپنوتیزم را زیر کنترل رفتن فرد می دانند. واقعیت آن است که هیپنوتیزم پذیری یک صفت کم وبیش ارثی است و ربطی به ضعف و قدرت و یا سایر خصوصیات روانی ندارد. از قضا برخی مطالعات حتی نشان داده اند که افراد هوشمند اندکی بهتر تحت هیپنوز قرار می گیرند.

باور نادرست: هیپنوز نوعی حالت خواب و ناهشیاری است و افراد پس از هیپنوز هیچ چیزی از آن به یاد ندارند

واقعیت: هیپنوز یک تجربه آگاهانه است. در اکثر موارد افراد کاملا از آن چه در محیط می گذرد آگاه هستند. مواردی که فرد تجربه هیپنوتیک را به یاد نمی آورد بسیار نادر هستند.

باور نادرست:  هیپنوز دارای عوارض جسمانی و روانی است.

واقعیت:  هیپنوز بدون عارضه و ضرر و در بسیاری موارد حتی تجربه ای بسیار لذت بخش است

هیپنوز یک خاصیت طبیعی ذهن است که از آن می توان استفاده های فراوان در جهت کسب آرامش ، پیشرفت و رشد در زندگی  و مرتفع کردن بسیاری از مشکلات جسمی و ذهنی نمود. هیپنوز ابزاری قدرتمند و  تجربه ای بدون عارضه و ضرر و  در مواردی حتی لذت بخش است. در گفتارهای دیگر درباره  توصیف تجربه هیپنوز و کاربرد های آن بیشتر سخن خواهیم گفت.