آدم لِتی‌ها؛ روایت یک خشونت

۱ Comment

1. 

   شاپورجورکش on ۶ شهریور ۱۳۹۰ at ۸:۲۹ ق٫ظ

   Mashrouteh
   از خون جوانا نا ن وطن…
   شاپور جورکش

   به راستی اسطوره ای است تهران.صدای عارف در خیابانهای همین شهر است که با سنج و سرنا،هنوز گام برمی دارد و آرام می پوید ومی موید:گریه کن که گر/سیل خون گِری دگر اثر ندارد.زیر گنبد همین دود ودمدمه است که بسطامی با آن نوای بیتا دوباره بی تاب گریه را به مستی بهانه می کند.که شجریان با نام دیگرخود بر ویرانه های بم می گرید،که عود شهیدی می سوزد که تاج،که وزیری که ملوک ،که مهوش، ام کلثوم دیگری را تشییع می کنند.تهران بزرگ.که خِرد و خربزه را از اهواز وارد می کند و باسمه ی خود را برآنان می زند و درکریستی دوبی ویترین می کند.درهمان حال که نان و پناه می دهد افغان وعرب و اروپا را،باغ سفارتخانه هایش، برزخمیان مشروطه در می گشاید وتیمار می کند.زیر همین سقف است که ری را ی شعردر دارالفنون و دانشگاه. در دوار ِ گالسکه ها و ماشین دودی ها ، آی آدمها
   و ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد از دهان شیرآهنکوه مردان و زنان تا دور دورها طنین می گیرد .زمستان است.فرمان ِفصد ِامیراز کاخ همین شهر به کوشک های فین می رسد.که جزنی، گل سرخ شمال را در باروهاش می پرورد. که ببر و تاک ِ تشّان ِ صفدری را به خاکستردان آتشفشانی خاموش یله می کند.که آتشی ،آواز خوان حوالی ِعیب را به دریوزگی لعن می کند وخود شبانه به ضیافت سفارتها می نشیند. که الهه بر ساحل آفتابفرسود ِ جنوب را پژواک می دهد.تهران مخوف.آمیزه ی آذرو یاسوج .خرم آباد خورآسان وآذرخش. دِهشهری که دهخدای خود را در پرند عاریتی ِنسّاج ها ی هاج و واج اش می پوشاند و بهار خزانفرسودش از بافته ی خویش کفنی نمی یابد.تهران پایتخت غریب نوازی.ضیافت برای متفقین. یاسمین وخانه ای ازعطرامین الدوله برای کوبلای خان.میزبانی هندوواردست برسینه برای پرتغالی ها و چین.لبنیات خانگی برای لبنان ولیبی.ماکیان بریان و باکرگیان قجری برای آمریکو وسپوس .خاکستانی امن برای کشته گان بی خاک وبیگانه. بچه های تهران .کودکان بی سرپناه یهود که ازهراس هیتلر اینجا به پناه آمده اند.تهران.سال ۱۳۶۱.اینجا در خرم آبادترین پهنه ی شهر.چمنزاری بزرگ برای کشته گان جنگ بین الملل: باغی گسترده باگلزارِ چمن پوشی که آرامگاه سه صد سرباز ازچند شارستان جهان را درآغوش گرفته.سه صد لوح گورسپید ،لشکری از جنگجویان متخاصم را به میزگرد سکوت می خواند .سنگنوشته هرگوربا روایتی طنزآلود، :”کشته شد در راه لویی”.”کشته شد در راه تزار”.کشته شد برای نازیسم”. “برای فاشیسم”. القارعه ! پاره های پیکر من! استخوان های پوک با موهای متفرق! باغبان این گلزارهرس – کنان ِچمن می خندد و آموزه ی ایرانی ِ مرگ- زندگی را باز می گوید:«نگاه کن اینها ! چه دشمنانه باهم زیستند.وچه دوستانه کنار هم خفتند تا فرزندان و نوه هاشان هر سال درچندم آوریل ازهرناکجاآباد دنیا بیایند زیارت اهل قبور. وچه بسیار که پسرکی روسی ازکنار گور پدرگلی چیده و به دختری انگلیسی داده و گفته:”یالوب لوام ماریا!” .تهران ۱۳۸۰. اینجا باغی نبود؟ نیستانی آواگردان ِ رود رود وپریان؟ حالا آن باغ وباغبان حکمت آموز زنده اند؟ اینجا! حافظه ی اسطوره های تهران ! چمنزارپاکوب های بین الملل.دستباز وغریب نواز. اما کشته شدگان انقلاب مشروطه. خاکستان شان کجاست آن جوانان که از خون شان لاله دمیده ؟ نام و نشان شان؟ زایران قبرشان همین لاله های ادبی می بویند؟ مدفن شان همین شعر عارف است؟ یا حافظه ی اسطوره های تهران؟ خود عارف قزوینی،که باغستان اجدادی هبه کرد و به تهران آمد.مزارش کجاست؟ چرا سال های آخر عمرش دربیغوله ای با چند سگ گذشت؟ همدان کجا و قزوین؟ بوعلی طبیب کجا و عارف شاعر؟ صحن بیرونی ِ آرامگاه بوعلی.اگر حواس ات نباشد همین که وارد شدی از روی سنگ کوچکی پا برمی داری.چشمانت به بلندای مقبره سینا.و زیر پای چپ ات سنگی کوچک.بخوان مرا خنیاگر ِدُورگرد وطن: چو خم نجوشی چرا… تو پرده پوشی چرا؟ مال بد بیخ ریش صاحبخانه سنگینی می کند. دهخدای جوان پرشوروپاکباز آکبلای وهمسایه های اش را به ضیافت به خانه در آورده.برگ ونوایی به فرهنگ مردم داده وبرگ تازه ای برسفره ی تاریخ طنز نهاده.وپسین.حالا پسین بی کسی رسیده و دخو باید به انزوای دخمه ای پناه جوید.از یار زیرک و باده ی کهن و فراغت،تنها کتابی مانده واینک گوشه ی کتابخانه ای وقلم مفت به چشم زدن. اینک تهران۱۳۰۳. درهمین دامنه ی دماوند است که «نعره های رعدآسای عشقی وخشم و خروش بنیان کن او برسر خودکامگی» طنین می اندازد. پنج شب مانده به آخرین شمارِ قرن بیستم. پنج شب مانده به تیر.زیرهمین سقف عشقی خواب می بیند «تیرمی خورد.سقف روی او می ریزد.زیر آوار دفن می شود. خواب می بیند در زرگنده قدم می زند که به او شلیک می کنند.»اسطوره نگاری که«همواره آرزوی مرگ کرده بود.اینک مرگ.وخواسته بود در راه وطن شهید شود:آنک شهادت.پس چه غم اگر او را برای روزنامه ای سبک- مایه…کشتند» . تهران پیر!تهران پار!تهران جوانشیر! ای جوان ای جوان ای جوان!ای خاطره ی جوان ِاسطورهای پیر اگر وطن ات را درکوله بار خود به ترک بستی به بنفشه ها وباران! پاره های تن ام را فراهم آر. دستی به جام باده و دستی به زلف یار یادآر زشمع مرده. یادآرسرنهادگان ِ آزادی. یادآر ری را خوانان ِ شب هول ِتب ریز را.
   ***
   درمیان شرکت های ورشکسته،شرکتی نگون بخت تر ازشرکت باربری ِتاریخ و ادبیات نیست. در دو راهه های ناگزیر ِهر گذر،سرِ هر ایست بازرسی جلوی این حمال را می گیرند.بارش را پیاده می کنند کش می روند.بازرسان می کاوندش.بخت، یاور- اگر چارچرخ اش را هوا نکنند.و این بازجست ،معمول هر رژیمی است.چون هرانقلاب شکست خورده ای خاطره های خطیرو آرمانهای برباد رفته ی خود را بار این شرکت می کند که نه به ثبث رسیده ونه به رسمیت شناخته می شود.واین قصه ،حکایت امروز نیست؛ سنتی است دیرپا .از منظردرگیری ِ سنت و مدرنیته شوهر آهوخانم همان بازگشت شیخ صنعان،وبوف کور همان درگیری سنت ومدرنیته را نشان می دهد که کلنل؛ شیخ صنعان، نماد آخرت وسنت و دختر ترسا نماد دنیا گرایی و شوق حیات ماست. درپایان این داستان دختر ترسا بی هیچ توجیه داستانی وهیچ ارجاع متنی محکوم به مرگ است:دختر ترسا وآنهمه طراوت و شوق وغرورِ زیبایی رامی بینیم که ناگهان در لحظه ی امکان وصال سر در پای شیخ نو مسلمان می گذارد وبه جای لذات حیات گویی مرگی خود خواسته را بر می گزیند و دروصال از فراقی می گوید که درمتن اصلاًدیگر معنایی ندارد:شیخ بر وی عرضه ی اسلام داد/ غلغلی در جمله ی یاران فتاد/گفت شیخا طاقت من گشت طاق/من ندارم هیچ طاقت در فراق/می روم زین خاندان پر صُداع/الودا ای شیخ عالم الوداع/ این بگفت آن ماه دست از جان فشاند/ نیم جانی داشت بر جانان فشاند/ : سر بریدن ِنو به دست کهن.
   اگر باربری ِتاریخ و ادبیات در هر زمانه ای به بازجویی خوانده شده ، به این معنا نیست که ادبیات ما مدرن شده.این بارِگران بیش از هرچیز،چون یادآور آرمانهای از دست شده- یعنی سنتی نوستالژیک است- مورد بازخواست قرار می گیرد؛درحالی که رضاخان،مثلاً، که دهان فرخی را- به واسطه ی ایلات – می دوزد،فقط می خواهد نوستالژی آرمانهای سوخته را به موزه بفرستد و تاریخ را به مصادره ی خود درآورد؛کاری که شاه بعدی عملاً با تغییر مبداٌ تاریخ کرد.می خواهم بگویم آن مفهوم از آزادی هم که مشروطه گران در نظر داشتند،معلوم نیست که با معیارهای امروزه ی ما همخوان بوده باشد؛ اما وقتی استاد شجریان می خواند مرغ سحر ناله سرکن، یا وقتی سرود ِآن زمان که بنهادم/سر به پای آزادی…را می شنویم تنها نوستالژی ِ اتوماتیکی در ما بیدار می شود که در هرذهنی تعبیرو خوانشی دلبخواه دارد : این همدلی ،نه از سر شناختی کامل و یگانه ازمفهوم نوین آزادی- که گریه ای شورناک و لجاج زده است که در مذاق رژیم بعدی،نوعی تهدید وتخریب آنارشیستی راهم تداعی می کند.اگر این نگاه ، درست باشد پس ادبیات ما همواره حامل کالای سنت/مدرنیته ای است که درصد ِسنت ، نسبت به میزان مدرنیته ی آن بسیار فربه تر است.لاله های دمیده از خون جوانان وطن،دلتنگی ما را از جوانان ِبی در کجایی زنده می کند که همیشه در تاریخ وجامعه ی ما صرفاً به عنوان گوشت ِ دم توپ از آنان استفاده شده و بعداً برایشان گوری دستجمعی در حاشیه ی ادبیات غیر رسمی برآورده ایم.وگرنه از دوران سده های میانی ،جوان ما همان بوده که یا در امرد خانه ها وسیله ی عشرت نعلبندان و قصابان بوده وگلستان ادبی ما بی هیچ پرده پوشی آن را به نمایش گذاشته؛ ویا بره ای بوده که – سهراب وار واسفندیارگونه – نذر ِپیرپرستی و مراد ستایی ما شده .حاشیه نشینی و بی منزلتی جوان امروز که انواع تبعیض های داخلی او را شرمزده ی حضور خود کرده، چه فرقی کرده با اصل مراد ومریدگری که براطاعت بی چون ِخدایگان/بنده استوار است اگر در اسطوره های ما جوانکشی ارتباط مستقیمی با سلسله مراتب اجتماعی دارد،و شاهان با کور کردن فرزندان خود به این اسطوره جان می دادند،نظام مراد /مرید گری شمایل کاملی از اسطوره وتاریخ تحقیر و سرکوب جوانی را به نمایش می گذارد که رعایت نکردن سلسله مراتب و حرمت نکردن پیر را در حد قتل نفس،مستوجب قصاص می دیده: «منقول است که روزی حضرت مولانا در مجمعی معانی و حقایق می فرمود؛ازناگاه جوانی از در درآمد و بر بالای پیری بنشست، بعد از زمانی مولانا فرمود که در زمان ماضی چنان بود که هرجوانی که بر بالای پیری نشستی، فی الحال به زمین فرو رفتی؛قصاص آن امت بدان شکل بودی…»