برگزاری همه‌پرسی استقلال؛ قمار بزرگ بارزانی
در حالی که تا ۲۵ سپتامبر موعد تعیین شده برای برگزاری همه پرسی استقلال کردستان عراق تنها چند روز بیشتر باقی نمانده است اما به نظر می رسد که رهبران اقلیم و به خصوص “مسعود بارزانی” رئیس جمهوری این منطقه خودمختار که بیش از دو سال از پایان ریاست قانونی وی می گذرد، عزم خود را برای اجرای تصمیم خویش جزم کرده اند. تحولات شتابنده در خصوص تحولات عراق و وضعیت اقلیم کردستان در ابعاد داخلی و خارجی نشانه شکست آقای بارزانی برای جلب نظر جامعه جهانی و حتی نزدیکترین متحدین خارجی خود در این زمینه بوده است و تنها قدرت تاثیرگذاری که تاکنون به صراحت از تصمیم برگزاری همه پرسی حمایت کرده رژیم اسرائیل بوده است. در شرایط بروز اختلاف بین بغداد و اربیل حتی ایالات متحده آمریکا که طبق پیمان نامه های امنیتی با عراق موظف به دفاع از تمامیت ارضی این کشور می باشد نیز هر چند که بیشترین ارتباط و نزدیکی را با اقلیم دارد در روز شنبه ۱۶ سپتامبر به صراحت از “رهبران کرد” خواست تا از این تصمیم خود منصرف شوند. هر چند که واشینگتن هرگز از آرمان تاریخی کردها برای تشکیل کشور مستقل انتقاد نکرده است ولی زمان برگزاری این همه پرسی را اخلال در مبارزه با “داعش” می داند. از طرف دیگر از همان ابتدای طرح برگزاری همه پرسی دو همسایه قدرتمند منطقه اقلیم (ایران و ترکیه) به شدت با این تصمیم مخالفت کردند و روز شنبه ۱۶ سپتامبر نیز “حیدر عبادی” نخست وزیر عراق بلافاصله بعد از رای پارلمان کردستان برای برگزاری همه پرسی، مخالفت بغداد با این موضوع را اعلان کرد. سخنان حیدر عبادی در مصاحبه با آسوشیتدپرس خطاب به رهبران اقلیم خودمختار کردستان عراق که می گوید “اگر مردم عراق از طریق به کارگیری غیرقانونی خشونت مورد تهدید قرار بگیرند، مداخله نظامی خواهیم کرد” نشاندهنده بروز تنشی سیاسی در روابط دو طرف است که با یک جرقه (در کرکوک) می تواند به درگیری نظامی تبدیل شود. از آنجا که بارزانی به صراحت “کرکوک” که پارلمان محلی آنجا در غیاب نمایندگان عرب و ترکمن رای به حضور در این همه پرسی داده را هم بخشی از کردستان مستقل به حساب آورده است، تمام اجزای لازم جهت آغاز یک جنگ و درگیری داخلی فراهم شده است.
کردهای عراق ضمن تاکید بر اختلافات خود با دولت مرکزی عراق که تا حدودی هم درست می باشد با استناد به اصل “حق تعیین سرنوشت” در حقوق بین الملل که تفسیر آن در مورد استقلال کردستان مورد مناقشه اکثر حقوقدانان می باشد، از وضعیت موجود برای رسیدن به اهداف خویش استفاده کرده اند. به لحاظ شرایط میدانی نیز رهبران اقلیم در وضعیتی که دولت مرکزی به سختی در زیر فشار و درگیر منازعات قومی – مذهبی و مبارزه با تروریست های داعش می باشد، هم اکنون موقعیت را برای رسیدن به هدف استقلال و تشکیل کشور کردی مناسب می بینند. بدون تردید با توجه به ستم های تاریخی که در قرون متمادی و از جمله بعد از جنگ جهانی اول و تجزیه امپراتوری عثمانی که در چارچوب معاهده “سایکس – پیکو” مناطق کردی جدا از موقعیت تاریخی خود در کشورهای ترکیه نوین و ایران، بعدا در دو بخش مجزای دیگر به کشورهای عراق و سوریه منظم شدند، آنان همیشه رویای تشکیل یک کشور کردی را به هر بهایی دنبال کرده اند. این گرایش ناسیونالیستی در بین خلق های کرد آن چنان قوی می باشد که حتی موجودیتی در حوزه مقاومت جنبش چپ “روژاوایی” را در عرض دو سال به همان اپیدمی قومگرایی مدنظر بارزانی دچار می کند و با قربانی کردن آرمان چپ “اوجلانی” در پای ناسیونالیسم بورژوایی از نوع اقلیم، به پیاده نظام آمریکایی تبدیل می شوند. متاسفانه هیچگاه نیروهای کرد از تجارب تلخ تاریخی درس های لازم را نگرفته و در چارچوب بالانسری قدرت های متعارض منطقه تنها در حد ابزار موازنه چنین قدرت هایی نقشی را ایفاء کرده اند که در پایان قربانی اصلی آن خود آنان بوده و هر بار پس از پرداخت هزینه های سنگین به معادله “نقطه – سرخط” بازگشته اند.
البته این بار موضوع بسیار جدی تر از دیگر تجارب تلخ تاریخی در این خصوص است و رویای کسب استقلال تا حدودی در دسترس می نماید اما این نیز با توجه به صف بندی های منطقه یی و هژمونی نیروهای قبیله گرا و ساختار نیمه فئودالی حاکم بر منطقه اقلیم، تهدیدات مختص به خود را متوجه مردم همیشه محروم کردستان عراق خواهد کرد. در صورتی که کار به درگیری نظامی احتمالی بر سر کرکوک بکشد (که به احتمال زیاد در صورت انضمام کرکوک به دلیل تکثر قومی در این منطقه خواهد کشید) به دلیل محصور بودن اقلیم در خشکی، محاصره جغرافیایی در جوار چهار کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه که همگی در تقابل با ایده کشور مستقل کردی قرار دارند و احتمال بسیار کم حمایت آمریکا و اتحادیه اروپایی از آنان در صورت بروز جنگ، یک بازنده بر جای می ماند و بدون هیچ تردیدی نیز آن بازنده اقلیم خودمختار کردستان خواهد بود. اصرار بارزانی و حلقه اطرافیان وی بر برگزاری همه پرسی از همان ابتدا در بهترین وضعیت یک انزوای منطقه یی را برای آنان به همراه خواهد داشت. چنانچه “بن علی ییلدریم” نخست وزیر ترکیه از پیش تهدید کرده است “ما نمی‌خواهیم تحریم اعمال کنیم. اما اگر به آن نقطه برسیم، همین حالا ترکیه گام‌هایی را در این راستا از پیش آماده کرده است”. اگر ترکیه تصمیم به اجرای این سیاست داشته باشد (با توجه به تاثیری که استقلال کردستان عراق بر اقلیت ۱۵ درصدی کردهای این کشور می گذارد تا حدودی این سیاست قابل پیش بینی است) بلافاصله ایران و دولت مرکزی عراق نیز در راستای آن اقدام کرده و محور حامی دمشق در سوریه نیز فشار بر منطقه روژاوا را افزایش خواهند داد. از آنجا که تمام مراودات اقتصادی اقلیم با مناطق هم مرز می باشد و راه های مواصلاتی و لوله های نفت کردستان از خاک کشورهای معارض می گذرد، در صورت اعمال تحریم علیه دولت مستقل کردستان، این موجودیت جدید باید چون یک جزیره محاصره شده در بین دشمنان منطقه یی روزگار بگذراند. از طرف دیگر یک کردستان مستقل با توجه به همبستگی و ارتباط با نیروهای کردی کشورهای همسایه که معمولا نیز با دولت های مرکزی همسایه در چالش و درگیری قرار دارند همواره بهانه لازم برای دخالت و فشار بر این کشور مستقل را فراهم می کند. کردهای منطقه متاسفانه به دلیل تجارب تلخ و ستم های تاریخی، امروز در چارچوب آرمان های کسب هویت حاکمیتی خود آلت دست خانواده بارزانی شده اند و تحلیل درستی از تبعات بعدی این سیاست ماجراجویانه ندارند. نقش مخرب و تحریک آمیز اسرائیل در پیوند با اهداف بارزانی ها در شرایطی که هم اکنون منطقه اقلیم خودمختار عراق از استقلال نسبی حتی فراتر از یک سیستم فدرال برخوردار می باشد بازی با آتشی است که می تواند به حقوق مشروع تمام کردهای منطقه آسیب های جبران ناپذیر بزند. اشتباه محاسبه احزاب کردی بر روی حمایت آمریکا از ایده استقلال کردستان با توجه به راهبرد منافع محور واشینگتن نوعی ریسک جنوانه است که می تواند پایان آن هزینه سنگینی همراه داشته باشد.
۲۶/۶/۹۶ اردشیر زارعی قنواتی
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
