بندبازی اردوغان بر بحران عربستان – قطر
[clear]
سفر دو روزه “رجب طیب اردوغان” رئیس جمهوری ترکیه به منطقه عربی خلیج فارس به بهانه میانجیگری در بحران روابط قطر با محور به رهبری عربستان از پیش کاملا مشخص بود که هیچ حاصلی برای حل و فصل مناقشه ندارد. در اولین مرحله از این سفر دوره یی اردوغان در روز ۲۳ ژوئیه با ورود به فرودگاه جده در عربستان، تا حدود زیادی به دلیل استقبال سرد رهبران ریاض گویای این واقعیت بود که سعودی ها میانجیگری وی را جدی نگرفته اند. استقبال سرد از اردوغان که خود را حداقل یکی از دو رهبر جهان اسلام می پندارد از سوی شاهزاده “خالد الفیصل” مشاور پادشاه و امیر منطقه مکه در اصل نقطه پایانی بر موفقیت این دیدار از طرف سعودی ها تلقی می شد. در حالی که در شرایط گرمی روابط و یا حداقل معمول این دیدارها انتظار می رفت که وی از سوی “ملک سلمان” پادشاه یا حداقل شاهزاده “محمد بن سلمان” ولیعهد این کشور مورد استقبال قرار گیرد. هر چند که آقای اردوغان در همان روز توانست با پادشاه و ولیعهد عربستان ملاقات و مذاکره کند اما رقابت و تنش های بین دو کشور این دیدارها را به سطح یک ملاقات تشریفاتی تنزل داده بود. یکی از شروط ۱۳ گانه اول محور به رهبری عربستان برای تنبیه قطر، اصرار بر برچیدن پایگاه نظامی – آموزشی ترکیه در این کشور بود که نشان می داد در ریاض از نزدیکی دوحه – آنکارا به دیده سوءظن نگریسته می شود. از طرف دیگر اردوغان نیز از همان ابتدای بحران روابط قطر – ریاض با صراحت جانبداری خود را از دوحه نشان داده بود و حتی با افزایش نیروهای نظامی خود در پایگاه نظامی ترکیه در قطر خشم رهبران سعودی را موجب شده بود. هر چند که از محتوای مذاکرات اردوغان با رهبران عربستان هیچ گزارش و اطلاعات مستندی به بیرون درز نکرد اما همین سکوت که در دیدار بعدی اردوغان با امیر کویت شیخ “صباح احمد الصباح” به عنوان میانجی عربی بین قطر و عربستان نیز ادامه یافت، نشان می دهد که مذاکرات وی برای میانجیگری شکست خورده است.
استقبال بسیار گرم شیخ “تمیم بن حمد آل ثانی” و دیگر رهبران قطر از اردوغان در مرحله پایانی این سفر به خوبی نشان داد که هم اکنون ترکیه و اردوغان در کجای این بحران ایستاده اند. در قطر از رئیس جمهوری ترکیه در حد یک رهبر بزرگ منطقه یی و جهانی استقبال شد و شیوه برگزاری مراسم استقبال نیز طوری برنامه ریزی شده بود که برجستگی وی را نسبت به دیگر رهبران منطقه یی به خوبی نشان دهد. حتی اگر تنها به نحوه استقبال از رجب طیب اردوغان در کشورهای عربستان، کویت و قطر نیز به خوبی نگاه شود، دقیقا همان تصویر بدون شرحی تداعی می شود که نیاز چندانی به رئوس و نتایج مذاکرات پشت درهای بسته نخواهد داشت. شاید بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران از خود این سوال را بپرسند که رهبر ترکیه که به خوبی از شرایط موجود و نتایج احتمالی این سفر دو روزه واقف بود به چه دلیل برای خود ماموریت میانجیگرایانه در یک بحران که نزدیکترین متحدین عربستان نیز موفق به حل آن نشده اند، قائل گردید. پاسخ بسیار ساده است و آن اینکه اصولا اردوغان برای میانجیگری به منطقه سفر نکرده بود بلکه این سفر در چارچوب نشان دادن نقش ترکیه و اراده برای حمایت از قطر برنامه ریزی شده بود. از آنجا که قبل از سفر رئیس جمهوری ترکیه به منطقه، وزرای خارجه آمریکا، فرانسه و نماینده ویژه وزیر امور خارجه بریتانیا به کشورهای عربی خلیج فارس برای میانجیگری و یافتن امکان مصالحه سفر کرده و همه تلاش های آنان بی نتیجه مانده بود و مهم تر از آن اظهارات این میانجیگران بین المللی دال بر مواضع معقول و منطقی رهبران دوحه برای حل و فصل اختلافات فی مابین، به نظر می رسد که اردوغان که از عدم حمایت فعال غرب از مواضع عربستان متقاعد شده بود فرصت را برای اعمال فشار بر رقبای عرب منطقه و گسترش مناسبات با متحد قطری خود مناسب دیده است. از طرف دیگر از سال ها قبل و به خصوص بعد از تحولات موسوم به “بهار عربی” در سال ۲۰۱۱ میلادی یک همپیمانی و انطباق منافع راهبردی بین ترکیه و قطر کلید خورده و بر روی آن سرمایه گذاری شده است که هر دو طرف که هم اکنون به دلایل متفاوتی زیر فشار دیپلماتیک منطقه یی و جهانی قرار دارند به شدت تلاش می کنند آن را حفظ کنند.
سیاست مرکانتلیستی اردوغان در عرصه منطقه یی و تشدید اختلافات با محور به رهبری عربستان نوعی از جنگ سرد را در طیف کشورهای سنی مذهب خاورمیانه موجب شده است که یک سر آن در آنکارا و سر دیگر آن در ریاض می باشد. به همین دلیل سفر اردوغان به ریاض از همان ابتدا با هدف میانجیگری انجام نشد و حتی کاهش تنش و صلح بین برادران مسلمان عرب می توانست به شدت منافع ترکیه را به خطر اندازد. اردوغان که بعد از عقب نشینی ائتلاف به رهبری عربستان از شرایط ۱۳ گانه و طرح شرایط تعدیل شده شش گانه بعدی برای حل و فصل بحران در مقابل قطر، به ضعف رقبای خود در ریاض به خوبی آگاه شده و هم چنین شاهد تحولات سریع و تا حدودی نامانوس در خاندان سلطنتی سعودی می باشد از این فرصت برای اخلال در برنامه های ریاض و کسب منافع بزرگ از ثروت و منابع انرژی قطر استفاده خواهد کرد. در حالی که ایران به دلیل حساسیت های منطقه یی و جهانی امکان حمایت آشکار از قطر و استفاده اساسی از این فرصت را ندارد راه برای ترکیه کاملا باز شده است. بنابراین سفر دو روزه اردوغان به منطقه را به هیچ وجه نمی توان یک تلاش میانجیگرانه به حساب آورد و به عکس محتوای این سفر اعمال فشار بر ائتلاف به رهبری عربستان در شرایطی که بزرگترین متحد آن “دونالد ترامپ” هم اکنون در آمریکا به واسطه پرونده دخالت روسیه در انتخابات این کشور زیر فشار قرار دارد و وزارت امور خارجه نیز در بحران قطر سیاست متفاوتی با رئیس جمهوری در پیش گرفته است، معنا می دهد. از طرف دیگر کیک قطر برای گاز زدن ترکیه کاملا مهیا می باشد که جدا از منافع مالی می تواند در جهت اهداف ژئوپلتیک اردوغان در شورای همکاری خلیج فارس به نفع خود شکاف و گسست ها را عمیق تر کند. در چنین چارچوبی به همان میزان که دیدارهای میانجیگرایانه آمریکا و اروپا در بحران روابط ریاض – دوحه را می توان شکست خورده به حساب آورد اما بدون تردید اردوغان موفق می شود ماهی خود را از این دریای متلاطم به خوبی صید کند. واگذاری اختیارات حکمرانی عربستان به شاهزاده محمد بن سلمان ولیعهد این کشور در روز ۲۴ ژوئیه به بهانه رفتن به مرخصی ملک سلمان به مراکش نیز به دلیل عدم تجربه ولیعهد جوان سعودی و احتمال بروز شکاف و اختلاف در این خاندان، می تواند به نقشه های رئیس جمهوری ترکیه کمک کند. به نظر می رسد که اردوغان با پیروی از میراث سیاسی امپراتوری عثمانی سعی در مهار قدرت گیری خاندان سعودی در تحولات منطقه را دارد و امروز به دلیل شکاف بین ریاض – قطر بهترین فرصت برای پیاده سازی این سناریو و استفاده از سکوی دوحه برای پرش آنکارا جهت تثبیت هژمونی منطقه یی خود می باشد.
۳/۵/۹۶
[clear]
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
