توصیه‌های پرستاری – بخش دوم
تغذیه در دوران سالمندی
(بخش دوم)
ن. نادی | ونکوور
با افزایش سنّ، تغییرات متعددی در قسمت‌های مختلف بدن از جمله دستگاه گوارش ایجاد میشود. مانند کاهش حرکات روده‌ای( یبوست)، کاهش بزاق زبان، کاهش قدرت عضلات جویدن، کاهش حواس چشایی و بویایی (تمایل کمتر به خوردن)، تغییر احساس تشنگی (کمتر متوجه شدن احساس تشنگی که باعث کمتر نوشیدن آب میشود)، تاخیر در کاهش ترشحات معده و کاهش متابولیسم داروها (زمان طولانی تر برای سوخت و ساز مواد دریافتی). به همین دلیل یکی از مسائل مهم سالمندان، وضعیت تغذیه آنهاست. نوع تغذیه در دوره سالمندی بسیار مهم است زیرا، اضافه وزن، فشار خون بالا، چربی خون بالا و قند خون بالا از مشکلات شایعی هستند که تغذیه صحیح همراه با فعالیت‌های منظم و مناسب می‌تواند یکی از راه‌های پیشگیری و یا کنترل آنها باشد. بسیاری از سالمندان به اندازه کافی کلسیم، ویتامین‌های لازم و ضروری مانند ویتامین‌های B6 ،B16، C، D و مواد معدنی از تغذیه‌ای که دارند دریافت نمی‌کنند. تغذیه خوب و مناسب باعث پیشرفت سلامتی، و دریافت انرژی میشود که این امر موجب فعال بودن و انجام فعالیت‌های روزانه و حرکت‌های ورزشی میشود، که در نتیجه، آن مراحل سالمندی به طور نرمال و طبیعی سیر میشود.
پروتئین : مقدار پروتئین بدن در دوره سالمندی کم میشود، بنابراین باید در این دوران پروتئین بیشتری مصرف شود. کمبود پروتئین سیستم دفاعی بدن را ضعیف و بدن را آماده ابتلا به بیماری میکند. پروتئین در ترمیم عضلات، پوست و ناخن‌ها نقش دارد. (زمانی که بیمار هستید و عمل جراحی دارید، مصرف پروتئین نقش مهمی در ترمیم و دوباره سازی دارد). بهترین منبع پروتئین، گوشت قرمز، مرغ، ماهی، شیر، تخم مرغ، پنیر، ماست، حبوبات مانند؛ عدس، لوبیا، خشکبار، توفو و سویا میباشد.
ویتامین‌ها:
ویتامین‌های گروه B: این گروه از ویتامین‌ها در کاهش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی موثرند. جوانه غلات و حبوبات مانند جوانه گندم، جوانه عدس و جوانه ماش سرشار از ویتامین‌های گروه B و ویتامین C است. از جمله منابع عمده ویتامین B12 گوشت قرمز، ماهی، تخم مرغ و لبنیات میباشد.
ویتامین D: این ویتامین از طریق کمک به جذب کلسیم، از پوکی استخوان جلوگیری میکند. زرده تخم مرغ ، جگر و روغن کبد ماهی منبع ویتامین D می باشد. قرار گرفتن در معرض نور آفتاب روزانه به مدت ۳۰-۲۰ دقیقه و یا بصورت دریافت کپسول‌های مکمل ویتامین D و مولتی ویتامین، تامین میشود. میزان مصرفی ویتامین‌ها را با پزشک خانواده مشورت کنید.
ویتامین C: این ویتامین نقش مهمی در جلوگیری از آسیب بافتی و کمک به ترمیم عضلات دارد و باعث افزایش جذب آهن از غذا میشود. منابع غذایی غنی از ویتامین C شامل : مرکبات ، سبزیها ، طالبی ، خربزه ، فلفل سبز، پرتقال، کیوی و ساقه سبز پیازچه و توت فرنگی است. پختن سبزیها به مدت طولانی و یا قرارگرفتن سبزیها و میوه‌های خرد شده در معرض هوا و نور باعث از بین رفتن ویتامین C موجود در آنها میشود.
ویتامین E: این ویتامین نقش مهمی در تقویت سیستم دفاعی بدن و پیشگیری از سرطان‌ها به‌ویژه سرطان پستان دارد. منابع غذایی غنی از ویتامین E شامل: جوانه گندم، غلات سبوس دار، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره، روغن زیتون.
مواد معدنی:
کلسیم: این ماده نقش مهمی در سلامت دوره سالمندی دارد، چرا که کمبود این ماده باعث پوکی استخوان میشود. منابع غذایی ماده شامل: شیر، ماست، پنیر، کشک و بستنی می‌شوند.
آهن: کمبود آهن منجر به کم خونی، احساس خستگی و ضعف می‌گردد. در انواع گوشت‌ها، تخم مرغ، حبوبات، مغزها، غلات سبوس‌دار، میوه‌های خشک شده (کشمش، توت خشک، برگه زردآلو) و سبزی اسفناج وجود دارد. جذب آهن همراه با ویتامین C بهتر صورت می‌گیرد.
روی: کمبود روی باعث بی‌اشتهایی، مشکلات بینایی و کندی ترمیم زخمها میشود. در انواع گوشت‌ها، تخم مرغ، جگر، شیر، غلات سبوس دار، مغزها، سبز‌های سبز و زرد تیره وجود دارد.
آب: در دوران سالمندی سه تغییر عمده موجب افزایش احتمال کم آبی بدن میشود :۱- کاهش حجم آب بدن ۲- کاهش توانایی تغلیظ ادرار توسط کلیه‌ها ۳- کاهش احساس تشنگی حتی در مواجهه با کم آبی.
برای تامین آب مورد نیاز بدن، مصرف روزانه حداقل ۶ تا ۸ لیوان آب و یا مایعات بدون گاز با قند و نمک کم توصیه میشود. توجه به دریافت کافی مایعات در سالمندان از مسائل مهم میباشد. علائم کمبود آب در بسیاری از سالمندان ممکن است به صورت خشکی لب‌ها، گود افتادن چشم‌ها، تب، یبوست، کاهش حجم ادرار و تهوع باشد.
انواع گروه‌های غذایی بر اساس هرم غذایی:
۱- گروه نان و غلات: این گروه شامل موادی مانند: انواع برنج، نان، ماکارونی، گندم و جو است. مواد مغذی مهم آنها شامل: انرژی، بعضی از انواع ویتامین‌های گروه ب، آهن و مقداری پروتئین میشود.
۲- گروه شیر و لبنیات: این گروه شامل موادی مانند : شیر ، ماست ، پنیر ، کشک و بستنی است .مواد مغذی مهم آنها شامل : پروتئین ، کلسیم ، فسفر ، بعضی از انواع ویتامین های گروه B ، ویتامین A.نقش آنها در بدن شامل محکم شدن استخوان و دندان ، رشد و سلامت پوست می باشد .
۳- گروه گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها: این گروه شامل موادی مانند: گوشت‌های قرمز، سفید، امعاء و احشاء، تخم مرغ، حبوبات و مغزهاست. مواد مغذی مهم آنها شامل: پروتئین، آهن، روی و بعضی از انواع ویتامین‌های گروه B میباشد .
۴- گروه میوه‌ها و سبزیها: این گروه شامل موادی است مانند: سبزیها و میوه‌های به رنگ سبز تیره، زرد تیره و نارنجی که سرشار از ویتامین A و C می‌باشند. مواد مغذی مهم آنها شامل: انواع ویتامین‌ها، انواع املاح و فیبر. نقش این مواد در بدن عبارتست از: مقاومت در برابر عفونت ، ترمیم زخمها، سلامت چشم و بینایی، سلامت پوست، کمک به سوخت و ساز بدن.
عزیزان می‌توانند "تغذیه خوب با راهنمای تغذیه کانادا" را از لینک زیر که به زبان فارسی ترجمه شده است، دانلود نمایند
نکات قابل توجه در تغذیه سالمندان:
تعداد وعده‌های غذا باید حداقل روزی ۵ وعده و مقدار غذا در هر وعده کم باشد. در سالمندانی که جویدن غذا برای آنها مشکل است، مصرف غذاهای نرم مانند پوره، گوشت‌های نرم، سوپ، آش‌هایی که حبوبات زیاد ندارند، آب میوه، میوه‌های رنده شده، سبزی خرد شده توصیه میشود. غذاهای چرب و سرخ شده، سس مایونز، سبزی‌های نفاخ مانند کلم و گل‌کلم، نمک مصرفی، شکر، سوسیس، کالباس، و بیسکویت‌ها بهتر است تا حد امکان کمتر مصرف شود و چربی مصرف کم شود و آن مقدار کم هم روغن مایع مانند روغن زیتون باشد. مصرف تخم مرغ محدود شود. برای جلوگیری از کم آب شدن بدن روزانه حداقل ۸-۶ لیوان مایعات ترجیحاً آب ساده تا قبل از ساعت ۵-۶ بعداز ظهر بنوشید. میوه‌ها و سبزیجات به مقدار بیشتر ۵-۷ وعده در طول روز بخورند. (فیبر موجود در میوه‌ها و سبزیجات از یبوست پیشگیری میکند) در ضمن کسانی که بیماری‌های روده‌ای دارند بایستی با پزشک و یا متخصص تغذیه در مورد مصرف فیبر مشورت کنند. بهتر است پنیر، شیر و ماست کم چربی مصرف شود. بهتر است هر ماه وزن خود را در دفترچه‌ای یادشت کنید. اگر نسبت به ماه قبل با تغییرات شدید کاهش و یا افزایش وزن مواجه شدید حتما به پزشک مراجعه کنید.
عزیزان در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر می‌توانند با کارشناس تغذیه تماس بگیرند. ۶۰۴-۷۳۲-۹۱۹۱ یا به وب سایت زیر مراجعه کنند: www.dialadietitian.org
نقش دندانها در بدن: نقش مهم در خوردن غذا، هضم غذا و صحبت کردن دارد. مهم‌ترین کار دندانها، جویدن است. یکی از مشکلات سالمندان، مشکل گوارشی است که یکی از شایع‌ترین علت‌های آن مشکلات دندانی ( نداشتن دندان یا دندان مصنوعی نامناسب) است که باعث میشود غذا خوب جویده نشده و سبب مشکلات گوارشی گردد.
چند نکته:عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، باعث ایجاد عفونت لثه و دندانها می شود. عفونت و پوسیدگی‌های دندانی عامل مهم بوی بد دهان است . در صورت بی توجهی به پوسیدگی‌ها و عفونت‌های لثه و دندانها ممکن است عفونت از طریق خون به سایر قسمت‌های بدن مثل قلب رسیده و باعث آسیب آنها شود.
مراقبت از دندانهای طبیعی: در صورت پوسیدگی دندان، هر چه سریع‌تر برای درمان آن به دندانپزشک مراجعه کنید. سالی یکبار یا دوبار برای معاینه به دندانپزشک مراجعه کنید. روزی یکبار با استفاده از نخ دندان، سطح بین دندانها را تمیز کنید. نخ دندان را قبل از مسواک زدن استفاده کنید. حداقل روزی دو بار مسواک کنید. موهای مسواک نباید خیلی نرم یا خیلی سفت باشد. هر چند وقت یکبار مسواک را عوض کنید. شیار بین لثه و دندان، محل مناسبی برای گیر کردن مواد غذایی و تشکیل جرم دندانی است. تمیز کردن این ناحیه از دندانها در پیشگیری از بیماری‌های لثه بسیار موثر است.
مراقبت از دندانهای مصنوعی: دندانهای مصنوعی نیز همانند دندانهای طبیعی باید مرتب مسواک شوند. اگر می توان دندان مصنوعی را از دهان خارج کرد، حداقل یکبار در روز آنها را از دهان خارج کرده و با مسواک نرم شسته شود. بعد از خارج کردن دندان مصنوعی از دهان ، لثه‌ها و زبان خود را با یک مسواک نرم بشوئید. شب‌ها دندان مصنوعی را از دهان خارج کرده و در یک ظرف آب یا محلولی که دندانپزشک به شما توصیه کرده است قرار دهید.
در موارد زیر حتماً به دندانپزشک مراجعه شود:
– اگر دندان مصنوعی شل است.
– اگر دندان مصنوعی به لثه فشار می آورد.
– اگر در هر قسمت از دهان زخم به وجود آمده‌است.
– اگر قسمتی از دندان مصنوعی شکسته است.
– اگر نمی توانید با دندان مصنوعی غذا بخورید .
– اگر بعد از خارج کردن دندان مصنوعی از دهان احساس می کنید لثه شما برجسته است.
خشکی دهان: از مشکلاتی است که باعث سخت شدن جویدن و قورت دادن غذا می شود و به این دلیل طعم و مزه غذا کمتر احساس میشود .
علت خشکی دهان: با افزایش سن به طور طبیعی ترشح آب دهان کم میشود. مصرف داروهای مدر و داروهای آرام بخش، دهان را خشک می کند. گرفتگی بینی و تنفس با دهان به خصوص موقع خواب موجب خشکی دهان می شود. کشیدن سیگار از علل خشکی دهان است.
برای برطرف شدن خشکی دهان چه کنیم:
– حل کردن نصف قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب و شستن دهان با آن چند بار در روز.
– نوشیدن مایعات زیاد (ترجیحاً آب ساده) در طول روز (حداقل ۶ تا ۸ لیوان).
– مرطوب نگه داشتن دهان با نوشیدن کم کم و جرعه جرعه آب در طول روز.
– شستن دهان قبل از خوردن غذا.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
In touch with the Iranian cultural diaspora.
Shahrgon is an online magazine for Canada’s Iranian cultural diaspora and Persian-speaking languages.
Shahrgon started working in Vancouver, Canada, in 1992 with the publication “Namai Iran” and then in the evolution of “Ayandeh” and “Shahrvand-E Vancouver,” it transformed into Shahrgon.
Shahrgon; The magazine of the Iranian cultural diaspora;
شهرگان مجله‌ی دیاسپورای ایران فرهنگی در ونکوور کانادا از سال ۱۹۹۲ با نشریه‌‌ی «نمای ایران» آغاز به‌کار کرده و سپس در فرگشتی از «آینده» و «شهروند ونکوور» به شهرگان فراروئید
