هنرمندان در مقابل اخوان‌المسلمین
گفت‌وگوکننده: Ty McCormick
ترجمه: سپیده جدیری
«"تزکیه" فرآیندی روانشناختی است که در خلال آن، انگیزه‌هایی که در عرف جامعه غیر قابل قبول به شمار می‌آید، به چیزی پذیرفتنی‌تر که کمتر مخرب به نظر برسد، بدل می‌شود.» این را وئام المصری می‌گوید، هنرمند آتشین مزاج مصری که هم‌اکنون دارد تمام نقاشی‌های آبرنگش از بدن‌های برهنه را که روی یک کامیون بار زده‌اند، از کامیون پایین می‌آورد تا در یک گالری (واقع در مرکز قاهره) به فروش بگذارد.
«شاید شما حرفی برای گفتن داشته باشید – مثلاً حرفی جنسی – که جامعه آن را سرکوب می‌کند، اما وقتی این حرف به صورت اثری هنری درمی‌آید، آن وقت تزکیه شده است.»
از یک سال پیش که بهار عربی پا به مصر گذاشت، دنیای هنر این سرزمین تلاشی را برای خلاصی از سرکوب‌هایی که دهه‌هاست متحمل شده، آغاز کرده است. از آن تاریخ، "جنسیت" به موضوع محبوب هنرمندان مصری در آثارشان تبدیل شده و البته مشکلات ژرف اجتماعی نظیر فقر و فساد نیز به همان میزان مورد توجه این هنرمندان قرار گرفته است. در واقع، تمام این‌ها موضوعاتی است که پرداختن به آنها در دوران ریاست‌جمهوری حسنی مبارک با محدودیت‌های زیادی مواجه می‌شد. اما هم‌اکنون به نظر می‌رسد که بسیاری از هنرمندان، دیگر خود را حتی ملزم به پیچیدن مضامین سیاسی آثارشان در لفافه‌های ذخیم تمثیل احساس نمی‌کنند.
در "تاونهاوس" که گالری مشهوری در قلب قاهره است، سنت‌شکنی بیشتر یک قاعده به شمار می‌آید تا این که فقط مختص استثناها باشد. در ماه دسامبر، نمایشگاهی با عنوان D1sc0nN3ct در این گالری افتتاح شد که مجموعه‌‌ی سرگیجه‌آوری از رسانه‌‌های دیجیتال را از تعدادی هنرمند مصری به نمایش گذاشت. این نمایشگاه که بازی‌های کامپیوتری آن برنده‌ای به خود نمی‌بیند و رمزهای تمام صفحات وب‌اش اشتباه است، در واقع، به شیوه‌ای جسورانه فساد را به نمایش گذاشته است – درد عمیق جامعه‌ای که در آن حتی گواهینامه‌ی رانندگی را نیز بدون پرداختن رشوه صادر نمی‌کنند.
در همان شب و در بخشی جداگانه، نمایشگاه جسورانه‌ی دیگری نیز با عنوان "سیاست‌های نمایندگی" در این گالری برپا شد که سراسر آن را ابزار تبلیغاتی رقابت‌های انتخاباتی پی در پی پارلمان مصر فرا گرفته بود – از زمان خلع ید حسنی مبارک، این نخستین نمایشگاهی است که با این موضوع برگزار می‌شود. این مجموعه نمایانگر انفجار فعالیت‌های سیاسی است که در ماه‌های اخیر سراسر مصر را فرا گرفته و آن را به سرزمین سرسام‌آور نمادها، شعارها و پوسترهای براق تبدیل کرده است.
با وجود تمام آزادی‌هایی که هنر مصر در ماه‌های اخیر به خود دیده است، المصری اجازه نداده بود که تکان دهنده‌ترین نقاشی‌اش از میان ۱۱ اثری که همگی بدن‌های برهنه را به نمایش گذاشته‌اند، بر پوستر تبلیغاتی نمایشگاه‌اش نقش ببندد. او این نمایشگاه را اخیرا در مرکز هنری "الجزیره"ی قاهره نیز برگزار کرده بود. این نقاشی که روی بومی 120 در ۸۰ سانتی‌متری با خودکار و آبرنگ قرمز سیر کشیده شده است، دو تصویر در هم فرورفته از دو زن برهنه را نشان می‌دهد که به شیوه‌ای آشکارا سکسی همدیگر را در آغوش گرفته‌اند. «این یکی را روی پوستر نمایشگاه تبلیغ نکردم.» المصری با خنده اضافه می‌کند: «نمی‌خواستم که اخوان المسلمین بیایند و همه چیز را بشکنند!»
اگرچه در این یک سال، انقلاب مصر منجر به باز شدن فضا برای انتقادهای شدید از شرایط فرهنگی شده است، در عین حال، درهایی را نیز به روی دیگران یعنی محافظه‌کاران افراطی گشوده که اغلب آثار هنری اخیر را در حکم توهینی به مذهب قلمداد می‌کنند. اخوان‌المسلمین و سلفی‌ها که رویکرد اسلامی محافظه‌کارانه‌شان از خلیج فارس به آنها سرایت کرده است، در مصر بعد از انقلاب، به عنوان کارگزاران اصلی قدرت ظاهر شده‌اند. انتخابات مجلس پایینی مصر که در چند ماه گذشته به طور متناوب برگزار شد، حاصل‌اش این بود که اخوان‌المسلمین و سلفی‌ها در مجموع ۷۰ درصد آراء را از آن خود کنند.
این موج محبوبیت اسلامگرایان، برای هنرمندانی که بر لبه‌ی عرف اجتماعی حرکت می‌کنند می‌تواند به معنای دردسرهایی در آینده باشد. المصری که نقاشی‌هایش از بدن‌های برهنه تقریبا تمام استانداردها را در مصر به خطر انداخته است، می‌گوید که نگران چشم‌اندازی است که نشان می‌دهد حکومت مصر به تمامی در دست اسلامگرایان خواهد افتاد. «آنها فکر نمی‌کنند. از منطق نیز هیچ بهره‌ای نبرده‌اند. تنها چیزی که به آن فکر می‌کنند این است که هنر، امری ممنوعه است.»
سلفی‌ها برای از بین بردن چنین ذهنیتی، تقریباً هیچ کاری انجام نداده‌اند. رهبر آنها، شیخ عبد المنعم الشحات اخیراً نجیب محفوظ، برنده‌ی نوبل ادبیات سال ۱۹۸۸ را (که در سال ۲۰۰۶ درگذشت) به «ترویج بی بند و باری، فحشا و کفر» در آثارش متهم کرده است. چندی پیش نیز نیویورک تایمز گزارش داد که الشحات گفته است که مطابق با "شریعت اسلامی"، شهروندی، آزادی و برابری باید محدود شود.
اخوان‌المسلمین به نسبت سلفی‌ها، مبادی آداب‌تر عمل کرده و هنوز مشخص نشده است که سیاست‌هایی که به طور مبهم به آن اشاره کرده، در عمل به چه شکلی ظاهر خواهد شد. اما آنچه از سوابق پارلمانی این گروه بر می‌آید این است که آنها دوستی چندانی با آوانگاردهای مصری احساس نمی‌کنند.
در خلال سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵، اخوان‌المسلمین در پارلمان مصر ۱۷ عضو داشت که البته همه‌ی آنها به طور مستقل در رقابت‌های انتخاباتی ظاهر شده بودند چرا که در دوران مبارک، اِعمال قواعد مذهبی در سیاست ممنوع بود. با این حال، آن ۱۷ عضو موفق شدند پارلمان را برای ممنوع کردن سه کتاب به خاطر «وجود موارد آشکارا غیر اخلاقی که به پورنوگرافی پهلو می‌زد»، اقناع کنند. در این اثنی، هشتاد درصد مواردی که مد نظر نماینده‌های پارلمانی اخوان‌المسلمین قرار می‌گرفت، به حوزه‌های فرهنگ و رسانه مربوط می‌شد.
اِعمال سانسور به موضوع روز نشست‌های پارلمانی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ مصر تبدیل شد چرا که نماینده‌های اخوان‌المسلمین در آن جلسات مدام به معرفی قوانین ممنوعیت آثار هنری می‌پرداختند که بیشتر شامل هنری که به طور مشهود به مسائل جنسی پرداخته باشد و کنسرت‌هایی که خوانندگان زن برگزار کنند، می‌شد.
به باور اغلب کارشناسان، این که احزاب اسلامگرا در پارلمان مصر تا چه میزان قادر به اِعمال سیاست‌های اجتماعی محافظه‌کارانه‌ی خود خواهند شد، در این روزها بستگی به برگ بسیار مهمی دارد: موقعیت ارتش؛ یعنی نیرویی که از فوریه‌ی گذشته و بعد از خلع ید حسنی مبارک، قدرت را در دست گرفته و در عین حال، از دیر باز نیرویی سکولار محسوب می‌شده است. به گفته‌ی پروفسور نوح فلدمن – استاد حقوق دانشگاه هاروارد که تا کنون دو کتاب با موضوع اسلام و دموکراسی به رشته‌ی تحریر درآورده است – بعد از سقوط مبارک، مذاکرات اسلامگرایان و ارتش به گونه‌ای بوده که «انگار در رقصی بسیار پیچیده و جالب توجه گرفتار آمده‌اند.»
فعلا به نظر می‌رسد که این ارتش است که نقش پارتنر هدایت‌کننده را در این رقص ایفا می‌کند. ژنرال‌ها آشکارا مشخص کرده‌اند که پارلمانی که به تازگی انتخابات نمایندگان‌اش را از سر گذرانده است، در جایگاهی کم اهمیت‌تر از کابینه‌ای که ارتش تعیین کرده، قرار دارد. البته این وضعیت تا زمانی ادامه خواهد یافت که قانون اساسی جدیدی تدوین و رئیس جمهوری برای مصر انتخاب شود. و حتی پس از آن که ژنرال‌های ارتش مصر، برخی از مسئولیت‌های روزمره‌ی حکومتی را به پارلمان بسپارند نیز احتمال می‌رود که ارتش همچنان قدرت اصلی را در پشت صحنه برای خود حفظ کند. با این حال، چنان که فلدمن هشدار داده است، به نظر می‌رسد که «اسلامگرایان دارند به سمتی می‌روند که از چیزی شبیه حق وتو برخوردار شوند.» به باور فلدمن، این اتفاق دیر یا زود به ناگزیر رخ خواهد داد.
منبع: نیوزویک
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
In touch with the Iranian cultural diaspora.
Shahrgon is an online magazine for Canada’s Iranian cultural diaspora and Persian-speaking languages.
Shahrgon started working in Vancouver, Canada, in 1992 with the publication “Namai Iran” and then in the evolution of “Ayandeh” and “Shahrvand-E Vancouver,” it transformed into Shahrgon.
Shahrgon; The magazine of the Iranian cultural diaspora;
شهرگان مجله‌ی دیاسپورای ایران فرهنگی در ونکوور کانادا از سال ۱۹۹۲ با نشریه‌‌ی «نمای ایران» آغاز به‌کار کرده و سپس در فرگشتی از «آینده» و «شهروند ونکوور» به شهرگان فراروئید
