کمپین مردان با حجاب: اعتراض به اجبار و چالش دوبارهٔ قدرت
آزاده دواچی
شهرگان: کمپین آزادی‌های یواشکی در چند هفتهٔ گذشته با دعوت کردن مردان به چالش نه به حجاب اجباری، طرح متفاوتی را از اعتراض به حجاب اجباری در فضای مجازی به تصویر کشیده است. بسیاری از مردان ایرانی با پیوستن به این کمپین، عکس‌های خود را با حجاب در فضای مجازی منتشر کرده‌اند و از تجربهٔ حس اجبار زنان سخن گفته‌اند. رسانه‌های بین المللی هم ضمن انتشار تصاویر مردان با حجاب ایرانی، به موضوع حجاب اجباری در ایران، تبلیغات گستردهٔ حکومتی برای حفظ حجاب و برخورد با بدحجاب‌ها پرداخته‌اند.
این در حالی است که در هفتهٔ گذشته، حضور هنرمندان در جشن حافظ، خشم برخی از رسانه‌های محافظه کار را بر انگیخت تا آنجایی که روزنامهٔ یاالثارات در توهین علنی به هنرمندان با انتشار تصاویر سینماگران و همسرانشان در جشن حافظ پرسیده بود دیوث کیست؟ این نشریه در واکنش به انتقادها به بار فقهی این واژه اشاره کرده بود و از خود دفاع کرده بود هر چند که این روزنامه برای مدتی توقیف شد، اما در نهایت دوباره به کار خود ادامه داد.
در همین حال رسانه‌های بین المللی در گزارش‌های خود در مورد کارزار اینترنتی مردان با حجاب، عموماً موضوع حجاب اجباری و مقاومت قشر جوان در برابر اجبارهای حکومتی را بر جسته کرده‌اند.
مردان در صفحهٔ آزادی‌های یواشکی با ارسال عکس با حجاب خود، نه تنها مسالهٔ اجبار در حجاب را به چالش کشیده‌اند، بلکه اعتراض خود را به مسالهٔ اجبار بر زنان هم به صورت نمادین بیان کرده‌اند. این مردان به ارسال عکس خود از نسل‌های مختلف با گروههای سنی مختلف ود ر دفاع از همسر، خواهر، مادران خود و تحمیل حجاب اجباری نوشته‌اند. یکی از کار بران در خصوص تجربهٔ حجاب اجباری نوشته است: «خیلی حس بدی است با این من این حجاب را برای یک مدت کوتاه پوشیدم ولی مطمئن هستم حس وحشتناک‌تری هست، وقتی کسی را برای همهٔ عمرش مجبور به پوشیدن حجابی که اعتقادی به آن ندارند کنند من با حجاب مشکلی ندارم ولی با اجباری بودنش مخالف هستم».
به گزارش صفحهٔ آزادی‌های یواشکی بیلد یکی از رسانه‌های پر مخاطب آلمان است که گزارش مفصلی از چالش حجاب اجباری در ایران نوشته است، در این مقاله به این مساله اشاره شده است که این مردان ایرانی باور ندارند که مالک و صاحب زنان هستند و به زور باحجاب کردن زنان نشانهٔ غیرت آنهاست.
این در حالی است که مسالهٔ حجاب اجباری در ایران همچنان به صورت یک چالش جدی در سالهای گذشته باقی مانده است. در واقع هر گاه که بحث از با اینکه انتقادهای بسیاری از ابتدای کار این کمپین به آن شده بود و حتی برخی این مساله را مطرح کرده بودند که این کمپین نمی‌توانند تأثیر چندانی داشته باشد، اما عکس العمل رسانه‌های حکومتی به مسالهٔ حجاب و به خصوص مطرح کردن بحث گستردهٔ آن در فضای مجازی از تاثیرات مثبت این کمپین است.
در طول سالهای گذشته مسالهٔ اجبار و تحمیل آن به زنان نه تنها از سوی رسانه‌های دولتی حمایت می‌شود، بلکه برنامه‌های مختلف، تبلیغات گسترده و حتی سیاست‌های دولت در جهتی است که حجاب را از اجبار به یک فرهنگ تبدیل کرده است. این فرهنگ با نفوذ در سیاست گزاری های دولتی به نوعی در حال نهادینه شدن است. این در حالی است که در گفتمان کلیشه‌ای ارائه شده، عموماً از مردان به عنوان محافظان تن زنان و نگاه دارندهٔ غیرت و عفت یاد می‌شود، چیزی که مردان را تشویق به محکم کردن کلیشه‌های جنسیتی علیه زنان تشویق می‌کند. در سالهای گذشته هم این اتفاق افتاده است و فضای رسانه‌ای با تشویق مردان به حفظ حریم خانواده از طریق پوشش زنان، نوعی حمایت غیر مستقیم آنها را برای کنترل زنان طلبیده است. در این چنین بافتی مردان با غیرت حامیان حجاب زنان هستند. مشوقان حجاب از طریق برنامه‌های مختلف و همینطور اشاعهٔ کلیشه‌ای بحث حجاب و کنترل زنان، مردانی که حجاب زنان در خانواده را کنترل می‌کنند با غیرت می‌نامند.
مسالهٔ تشویق مردان به رعایت حجاب زنان، فرای مسائل اجتماعی و فرهنگی خاصی که مدام در سیاست ایران تبلیغ می‌شود، نوعی دریافت ایدئولوژیکی هم هست به این معنی که نگاه جامعه به کنترل زنان از سوی مردان با پشتوانهٔ ایدئولوژیکی همراه است که ریشه در سیاست ایران نسبت به زنان دارد. در این نگاه، عموماً تن زنان اغوا گر و مخرب نهاد خانواده است و وظیفهٔ صیانت از آن تنها به عهدهٔ مردان است. این نگاه ایدئولوژیکی پشتوانهٔ بسیاری از سیاست‌های اجرایی بر حجاب اجباری و تحمیل آن به زنان بوده است تا آنجا که تنها محدود به حجاب به عنوان پوشش نشده است، بلکه حتی زنان را در سایر محیط‌های اجتماعی و سیاسی تحت تأثیر قرارداده است. برای نمونه می‌توان به عدم بازتاب حضور زنان ورزشکار در المپیک وپخش مسابقات به صورت زنده اشاره کرد و یا حتی مقابله با دوچرخه سواری زنان در مریوان که با اعتراض و نهایتاً ممانعت از دو چرخه سورای زنان برای بهبود هوای پاک شد.
در همین فضاست که پیوستن مردان به این کمپین و طرح مخالفت با اجبار در حجاب از سوی مردان، به صورت چند باره حساسیت این مساله را روشن می‌کند و کلیشه‌های و آموزه‌های رایج به مردان در خصوص کنترل تن زنان تحت عناوین غیرت را به چالش می‌کشد. این مساله نیز از آنجا اهمیت دارد که طرح این چالش از سوی مردان و روسری سر کردن آنها به طرز نمادین بار دیگر اجبار را در عکس‌ها به تصویر می‌کشد.
نشان دادن مخالفت مردان با حجاب اجباری می‌تواند نشانه‌ای از تغییر در ساختار درونی جامعه و تأثیر آن نه تنها بر زنان، بلکه بر مردان هم باشد. این در حالی است که تغییر در ساختار جامعهٔ ایران به شدت روبه رشد است، تغییری که بسیاری از مسؤولین حکومتی از پذیرفتن آن سرباز می‌زنند. اما این چنین اعتراض علنی مردان به حجاب اجباری در واقع روشن کنندهٔ این مطلب هم هست که بخش زیادی از مردان جامعه از پذیرفتن کلیشه‌های رایج امتناع می‌کنند.
با اینکه فرستادن این عکس‌ها در فضای مجازی و اعتراض به آن نمی‌تواند به صورت قطعی نمایندهٔ قشر زیادی از مردان باشد، واز سوی دیگر طرح این اعتراضات تنها در فضای مجازی و رسانه‌ای است، اما به طور کلی طرح این مساله که مردان مخالف حجاب اجباری هستند و به صورت سمبلیک و علنی با این اجبار در فضای مجازی مخالفت می‌کنند می‌تواند تأثیر مهمی بر شکستن این کلیشه‌ها داشته باشد. از سوی دیگر اعتراض مردان همراه با زنان، بار دیگر مبحث اجباردر حجاب را پر رنگ‌تر می‌کند و در عین حال این را نشان می‌دهد که تغییر در جامعهٔ ایران اکنون در حالی است که بسیاری از مردان همراه با زنان شده‌اند.
بسیاری از منتقدان این حرکت بر این باورند که فرستادن این عکس‌ها به تغییری در وضعیت زنان منجر نخواهد شد و بیشتر مورد تقویت نگاه کلیشه‌ای غرب به زنان در ایران خواهد شد، اما با نگاهی به عکس‌ها و عکس العمل های ایجاد شده به این کمپین می‌توان نتیجه گرفت که برعکس رسانه‌های غربی از اعتراض زنان و مردان به اجبار در حجاب نوشته‌اند و این بازتاب نشان دهندهٔ تغییر در وضعیت جامعهٔ ایران و حرکت آن به سوی متفاوتی است.
این تنها مزیت فعالیت این کمپین نیست، بلکه پیوند مردم به بیرون از مرزها و نشان دادن حتی درصد کوچکی از اعتراض افراد داخل ایران به حجاب اجباری می‌تواند تأثیر گذار باشد.
با این حال در پایان می‌توان گفت که این کمپین همانند دیگر کمپین‌ها همچنان راه زیادی برای رفتن دارد، که نیازمند استمرار و تغییر در استراتژی تاکتیک‌هاست. راهی که بتواند منجربه تغییر بنیادین در نهاد اجتماع شود. از سوی دیگر به دلیل فعالیت رسانه‌ای این کمپین که بیشتر در فضای مجازی است، هنوز درصد زیادی از مردم از آن مطلح نیستند اما به نظر می‌رسد همین کافی است که بحث حجاب آن هم مسالهٔ اجباری بودن آن باردیگر حتی در فضای مجازی به میان بیاید و این بار چه بهتر که مردان ایرانی در تغییر این مساله هر چند به صورت اندک شرکت کرده‌اند.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
آزاده دواچی مترجم، شاعر و فعال حوزه زنان، دارای مدرک کار‌شناسی مترجمی زبان انگلیسی؛ فوق لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی، گرایش ادبیات تطبیقی ایران و فلسفه‌ی غرب است و هم‌اکنون مشغول به تحصیل در مقطع دکترای زبان و ادبیات انگلیسی در استرالیا با گرایش مطالعات فمینیسم پست کلنیال در حوزه‌ی ادبیات و نقد ادبی فمینیسم و حقوق زنان در ایران و کشورهای جهان سوم است.
از دواچی تاکنون یک مجموعه شعر به عنوان «پروانه‌ای در راه است» در سال ۸۶ منتشر شده است و دو کتاب دیگر وی در محاق توقیف گرفتار شده‌اند.
Azadeh Davachi,
Ph.D. Student
Faculty of arts, School of English Literatures & Philosophy
Post-colonial Feminism and Feminist Literary Criticism
University of Wollongong, Australia
