سیستم دفاعی بدن و واکسن‌ها
بخش سوم: سیستم ایمنی و واکسن‌ها
قارچ‌ها
[show_avatar email=1396 align=left user_link=authorpage display=show_name avatar_size=200]قارچ‌ها موجوداتی متفاوت از گیاهان و جانوران می‌باشند. چرا که دارای ویژگی‌های منحصر بفردی هستند. آنها نه همانند گیاهان فتوسنتز میکنند و نه همانند جانوران دارای دستگاه گوارشی هستند که قادر باشند مواد خوراکی را هضم کنند. قارچ‌ها از موجوداتی با هسته حقیقی بوده و به‌صورت تک سلولی و یا پر سلولی می‌باشند و برای رشد و تقسیم و تولید مثل از مواد آلی تولید شده توسط سایر موجودات و یا طبیعت استفاده میکنند. قارچ‌ها بیش از یک و نیم میلیون گونه دارند و بسیار متنوع هستند. گونه‌هایی از آنها بسیار بیماری زا می‌باشند مانند انواع بیماری‌های کچلی، بیماری قارچی کاندیدا که بویژه در ناحیه دستگاه تناسلی انسان رشد می‌کند و یا برخی از کپک‌ها که تولید سم میکوتوکسین (مانند آفلاتوکسین) میکنند که با پختن غذا هم از بین نمی‌رود و در انسان می‌تواند باعث سرطان شود. کنترل جمعیت قارچ کاندیدا در بدن انسان نه تنها توسط سیستم دفاعی بلکه با وجود و فعالیت باکتری‌های مفید صورت می‌گیرد. بنابراین یکی از دلایل مفید بودن عدم استفاده بی‌رویه و خود سرانه آنتی بیوتیک‌ها همین است که می‌تواند باعث از بین رفتن باکتری‌های مفید بدن شود. گونه‌های دیگر قارچ‌ها مانند مخمر‌ها که تک سلولی هستند و در تهیه نان و پنیر و همچنین در تخمیر و تولید نوشیدنی‌های الکلی و غیر‌الکلی استفاده می‌شوند. نمونه‌های دیگر قارچ‌ها آنهایی هستند که به‌شکل‌های گوناگون در طبیعت وجود دارند و گونه‌هایی از آنها مصرف غذایی دارند. تهیه واکسن برای قارچ‌ها همانند انگل‌ها مشکل است. از گیاهان سیر خاصیت ضد قارچی قوی دارد.
تا‌کنون بصورت خیلی خلاصه در مورد میکروارگانیسم‌ها شرح داده شد. اکنون قبل از ورود به بحث اصلی یعنی واکسن‌ها، سیستم دفاعی بدن نیز به‌صورت خیلی خلاصه مورد بحث قرار می‌گیرد.
دستگاه ایمنی بدن
به منظور سهولت مطالعه، دستگاه ایمنی را میتوان به شکل‌های گوناگونی دسته بندی کرد. در این دستگاه مواد محلول، سلول‌ها و بافت‌های گوناگون وجود دارند که به شکل‌های گوناگونی با عوامل خارجی و گاهی با عوامل داخلی و خودی برخورد میکنند.
یکی از قسمت‌های سیستم ایمنی بدن سیستم لنفاوی می‌باشد که همانند سیستم خونی دارای رگ‌های گوناگونی در تمام بدن است و مایع شیری رنگ داخل آن حاوی مایع و سلول‌های سفید خون است. غیر از رگ‌های لنفاوی گره‌های لنفاوی در نقاط گوناگون بدن وجود دارند که مایع لنف را فیلتر میکنند و سپس مایع لنفاوی تصفیه شده وارد جریان خون می‌شود. اضافی مواد پلاسمای خونی که بطور مداوم از خون وارد بافت‌ها می‌شود و همچنین برخی سلول‌های جدا شده از بافت‌ها مانند سلول‌های معمولی و بدخیم و یا میکروب‌ها وارد جریان لنف می‌شوند و سلول‌های سفید خون که وظیفه دفاع بدن را به عهده دارند تلاش خواهند کرد که لنف را فیلتر و بی خطر نمایند. گاهی علت بزرگ شدن گره‌های لنفاوی در بیماران مبتلا به بیماری‌های بدخیم گیر‌افتادن و رشد این سلول‌ها در گره‌های لنفاوی است. البته ممکن است که علت‌های دیگری همانند رشد میکروب‌ها نیزداشته باشد.
به‌غیر از سیستم لنفاوی، مغز استخوان، طحال، لوزه‌ها، تیموس و پوست و نواحی مختلفی در دستگاه گوارش در تامین ایمنی بدن نقش بازی میکنند.
مطالعه سیستم دفاعی بدن بسیار جالب است. این سیستم خیلی شبیه به اداره یک کشور دموکراتیک می‌باشد.
سیستم دارای شبکه به هم پیوسته‌ای از اندام و رگ و بافت و سلول و مولکول‌های آلی بزرگ و مواد شیمیایی گوناگونی می‌باشد. هر چند تمام این ساختار بسیار پیچیده کار می‌کند ولی همه با هم هماهنگ هستند و یک هدف را دنبال میکنند و آن اطمینان از دفاع بدن در مقابل عوامل خارجی و بیماری زا است. درست همانند یک سیستم دمکراتیک کشور که هدف اصلی آن حفظ امنیت شهروندان است. ولی گاهی سیستم دفاعی بدن به‌علل گوناگون همانند پیچیدگی بسیارمیکروارگانیسم‌ها و یا قدرت گول زدن و یا مهارت زیاد در چگونگی فرار میکروارگانیسم‌ها و یا ناهماهنگی بین اعضا مختلف سیستم یا عدم کارایی کافی و غیره نمی‌تواند درست کار کند که این ناهماهنگی مشکلاتی را برای فرد ایجاد می‌کند. گاهی اعضاء سیستم دفاعی بدن ولی نعمت واقعی خود را فراموش میکنند و آنهایی که باید مدافع بدن شخص باشند به بدن او حمله میکنند و خود باعث نابودی فرد می‌شوند.
که بیماری‌های خود‌ایمنی از آن گونه بیماری‌ها هستند. درست همانند افراد نظامی در یک کشور غیردمکراتیک که یادشان می‌رود چه وظیفه‌ای دارند. بنابراین خود به مشکلی بزرگ تبدیل می‌شوند و هم‌وطنان خود را هدف می‌گیرند.
شاید قدرت پایداری و ایمن بودن یک موجود زنده در محیط زیست به‌اندازه تولد آن اهمیت داشته باشد. چرا که هر موجودی با هزاران موجود دیگر برای مکان و غذا و زنده بودن در رقابت کامل است در نتیجه نخست باید بتواند بقا خودش را تثبیت کند و سپس برای تولید مثل و یا هر فعالیت دیگری اقدام نماید. سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است چگونه سیستم دفاعی بدن خودی و غیرخودی را با توجه به اینکه غیر خودی‌ها می‌توانند بی‌نهایت باشند می‌شناسد. جالب است که طبیعت راه خوبی را پیدا کرده است و آن این است که به‌جای اینکه تمام غیر خودی‌ها را به سیستم دفاعی خود بشناساند که غیر ممکن است، تمام ویژگی‌های خودی را به آنها یاد می‌دهد و بقیه را غیر خودی حساب می‌کند.
البته در این روند شناسایی خودی از غیر خودی ریزه کاری‌های بسیاری وجود دارند از جمله ژنتیک، سن، محیط، تغذیه و ….
به‌عنوان مثال سلول‌های تی حاصل از مغز استخوان در اندام تیموس با یک سری از مولکول‌های خودی مواجه می‌شوند. اگر سلول‌ها مولکول‌ها را به‌عنوان خودی شناسایی کردند که وارد جریان خون می‌شوند ولی اگر به‌عنوان غریبه و خارجی شناختند مجبور به خود کشی می‌شوند که در اصطلاح علمی اپوپتوز گفته می‌شود. به این دلیل به تیموس مدرسه تیموس می‌گویند. چه مدرسه بی‌رحمی که هرکس درسش را بلد نباشد باید خودکشی کند. البته آموزش فقط برای سلول‌های تی نیست بلکه سلول‌های دیگر مانند سلول‌های بی نیز نیاز به آموزش خودی و غیر خودی دارند. سلول‌های بی در مغز استخوان اینگونه آموزش را می‌بینند.
بطور خلاصه یک سری روشهای عمومی ذاتی دفاعی در بدن هستند که نقش مهمی در دفاع از بدن بازی میکنند ولی جز سیستم دفاعی نیستند. از جمله اینها میتوان از اسید معده ،ترشحات پوست بدن، اشک چشم، حرکات موژکها در ریه ها، پوست اندازی در پوست نام برد.
در خود سیستم دفاعی هم یکسری از فعالیتها غیر اختصاصی و یک سری اختصاصی است.
واکنسها زمانی می‌توانند کارآیی داشته باشند که قادر باشند بخش اختصاصی سیستم دفاعی را تحریک کنند و آنها را به واکنش طولانی مدت همراه با آموزش جهت یادآوری در مواجهه دوباره با عوامل بیماری‌زا وادار سازند.
قسمت اختصاصی سیستم دفاعی بدن قدرت عجیبی در شناسایی و واکنش به قطعات خاصی از ساختمان عوامل بیگانه دارند. که بستگی به ماهیت ساختمانی و شیمیایی مولکول‌های بیگانه می‌توانند مواد پروتینی به‌نام پادتن و یا سلول‌های خاص و یا هردو را بوجود بیاورند.
بنابراین قسمتی از سیستم دفاعی بدن بصورت غیر اختصاصی بر علیه عوامل خارجی عمل می‌کند و در ضمن در آن یادگیری وجود ندارد و قسمت دیگر سیستم دفاعی بدن به‌صورت اختصاصی عمل می‌کند و دارای ویژگی یادگیری است و همین قسمت سیستم دفاعی بدن است که در واکسیناسیون اهمیت دارد.
مایل هستم چند نکته را در مورد سیستم دفاعی بدن یادآوری نمایم نخست اینکه تغذیه مناسب، ویتامین د، ورزش و شادابی و مثبت اندیشی در تقویت سیستم دفاعی بدن همانند هر سیستم دیگری از بدن بسیار مفید است. دوم اینکه نگرانی و تشویش و غم و انده باعث تضعیف سیستم ایمنی می‌شوند چرا که اینگونه موارد در بدن باعث افزایش سطح هورمون کوتیزول می‌شود که می‌تواند باعث تضعیف موقتی سیستم دفاعی بدن شود. بنابراین وقتی شرایط محیطی و یا رفتار شخصی خود یا دیگران باعث اندوه، نگرانی و استرس شما می‌شوند یعنی بدن شما تحت نوعی حمله سایبری قرار گرفته که می‌تواند باعث اختلال در سیستم‌های بدن شما گردد. که البته به شدت حمله بستگی دارد.
چند قسمت بعدی نوشتار در مورد انواع واکسن‌ها خواهد بود.
… ادامه دارد
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
علیرضا معین، دکتری مولکولار بیولوژی؛ دارای مدارک کارشناسی زیست جانوری، فوق لیسانس میکروب شناسی و ایمنی شناسی پزشکی و دارای مدرک دکتری در بیولوژی ملکولی از ایران و همچنین فوق دکتری بیولوژی ملکولی و سلولی از دانشگاه بریتیش کلمبیاست. علیرضا معین از سال ۲۰۰۴ در مراکز علمی تحقیقاتی دانشگاه بریتیش کلمبیا در دوره فوق دکتری و همچنین دستیار تحقیقاتی مشغول بوده که کماکان ادامه دارد. حاصل فعالیت‌های علمی او چاپ حدود ۱۰ مقاله علمی بین‌المللی و چندین مقاله به زبان فارسی می‌باشد.
معین از دوران کودکی به شعر و نویسندگی علاقه داشته و اوقات فراغت خود را با نوشتن و سرودن شعر سپری می‌کند.
