سهمیه‌بندی جنسیتی، تبعیت از الگوی عربستان است
گفت‌وگو با الهه کولایی، استاد دانشگاه
الهه کولایی، عضو ائتلاف اسلامی زنان و استاد دانشگاه تاکید دارد که جریان هوادار نظام پدرسالاری در ایران، حوزه آموزش را یکی از مهمترین حوزه‌هایی یافته که به زنان فرصت تامین استقلال اقتصادی و به تبع آن دفاع از حقوق انسانی شان را داده است. به همین سبب کاهش تدریجی حضور زنان از دانشگاه‌ها، به بهانه سهمیه‌بندی، بدون تردید نهاد خانواده ایرانی را با چالش جدی مواجه خواهد کرد و می خواهد موازنه قدرت در این نهاد را به نفع مردان تغییر دهد.
او همچنین معتقد است که این نوع برخورد با زنان چه در لوای نام سهمیه‌بندی جنسیتی دانشگاه‌ها و چه تفکیک جنسیتی، نتیجه ای جز به تاراج بردن سرمایه‌های انسانی نداشته و خط بطلانی بر فرصت‌های پیش روی زنان است. کولایی که سال‌ها در گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران تدریس کرده و اینک عضو گروه مطالعات منطقه ای است، می‌گوید: «طرفداران این طرح الگوی جامعه عربستان سعودی را به عنوان الگوی مطلوب معرفی می‌کنند که مغایر با ارزش‌های اسلامی و خانوادگی در ایران است.»
*سهمیه‌بندی جنستی در سال ۹۱، شوک بزرگی برای آموزش دختران بود، فکر می‌کنید که این تصمیم در عمل چه تبعاتی بر حضور و نقش زنان در جامعه داشته باشد؟
متاسفانه این روزها تلاش گسترده و سازمان‌یافته‌ای برای حذف بخش چشمگیر و ارزنده از دستاوردهای انقلاب اسلامی که همانا حضور گسترده و موثر زنان در عرصه‌های گوناگون جتماعی و سیاسی و اقتصادی بوده، به چشم می‌خورد. دختران جوان ما به جرم دختر بودن از ورود به برخی رشته های دانشگاهی باز مانده اند این در حالی است که براساس آراء بنیانگذار انقلاب اسلامی امام خمینی، زنان باید در مقدرات اساسی کشور حضور داشته باشند. ایشان زمینه‌ها و عوامل این حضور را نیز مورد توجه قرار داده بودند. برخلاف تبلیغات نخستین سالهای پس از پیروزی انقلاب پیرامون خانه‌نشین شدن زنان، نه‌تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی حضور یافتند.
این طرح به روشنی مغایر با ارزش‌های انقلاب اسلامی است. فراموش نشود که اجرای آن به سادگی می‌تواند ساختارهای آموزش و اشتغال آینده کشور را تحت تاثیر قرار دهد.
*شما خودتان تجربه سهمیه‌بندی جنسیتی رشته‌های دانشگاهی را در مجلس ششم از سر گذرانده‌اید، فکر می‌کنید دنبال کردن چنین رویکردی حتی در دولت اصلاحات نشان از چه داشت؟
می‌دانید که در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی و داروسازی موانعی بر سر حضور دختران در دانشگاه‌ها پیش‌بینی شده بود که نشان از پرقدرت بودن رویکرد مقاومت در برابر تحصیل زنان داشت که حتی نشانه‌های آن در دولت اصلاح‌طلب آقای خاتمی هم به چشم می‌خورد. ما شاهد بودیم که وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دولت اصلاحات هم رویکرد سهمیه‌بندی جنسیتی علیه دختران دانشجو را دنبال می کند. اما خوشبختانه آن ماجرا با مخالفت مستقیم شخص رییس‌جمهوری رو به رو شد. البته مواجهه مجلس با ایده سهمیه‌بندی شدن جنسیتی دانشگاه‌ها هم در آن زمان موثر بود.
همین حالا هم مجلس باید به مساله وارد شده و جلوی تصمیمگیریهای اشتباه را بگیرد. آن سال هم مجلس به وظیفه قانونی خود عمل کرده و توانست جلوی اعمال برخوردها و تصمیم‌های سلیقه‌ای را بگیرد. خوشبختانه آثارش را دیدیم و این مانع از پیش روی دختران برداشته شد و دو، سه هزار دختر در همان سالهای آغاز دهه ۸۰ توانستند وارد رشته مورد علاقه خود در رشته های پزشکی شوند.
*رویکرد ایجاد محدودیت برای حضور دختران در دانشگاه در آن سال‌ها با آنچه به‌طور گسترده و هدفمند این روزها در حال اجرا است، چه تفاوت هایی دارد؟
مشکلی که امروز وجود دارد، این است که ما با مجموعه‌ای از مسایل و مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مواجه هستیم که عامل شکل‌گیری آن دختران نیستند، اما دختران به قشر و گروهی تعلق دارند که همواره در تصمیمگیریهای اساسی کشور غایب بوده و نگاه‌های سلیقه‌ای افراد به سمت تبعیض علیه آنان راه می‌برد.
از سوی دیگر به دلیل ضعف نهادهای مدنی و شرایط حاکم بر ترتیبات تصمیم‌گیری در نهادهای حکومتی، مدافع جدی و موثری برای دفاع از حقوق زنان وجود ندارد. به همین سبب مشکل بیکاری، ظرفیت غیرقابل استفاده ازدانشگاه‌ها و قطع ارتباط میان صنعت و دانشگاه به پای دختران نوشته شده و به‌جای حل بنیادی و اساسی مسایل و ایجاد فرصت اشتغال برای زنان و مردان، حذف زنان از برخی رشته‌های به اصطلاح سخت در دستور کار دولت قرار گرفته است. راهکار ساده‌ای که در بلند مدت تنها به حذف تدریجی زنان از بازارکار و عرصه‌های عمومی جامعه منجر خواهد شد.
*راهکار شما به عنوان استاد دانشگاه و نماینده سابق مجلس در این زمینه چیست؟
انجام پژوهش و تحقیقات علمی پیرامون دلایل بیکار ماندن برخی از دختران دانشجو باید جایگزین حذف آنان در برخی رشته‌ها و عدم اجازه انتخاب رشته در برخی دیگر از موارد شود. رویکرد کنونی نشان می‌دهد که به جای ریشه‌یابی عمیق و درست آنچه منجر به بروز مشکلات در حوزه‌های اقتصادی جامعه شده، به اشتباه ساده‌ترین راه برگزیده شود. غفلت از ایجاد بازار کار مناسب برای زنان از مسایلی است که موجب شده بسیاری از زنان تحصیلکرده ما از ورود به بازار کار بازمانده و همین مساله دستاویزی برای تبلیغ منفی علیه آموزش زنان شده است.
*فکر می‌کنید که ایده‌پردازان اجرای طرح تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌های ایران از چه رویکرد و منطقی برای پیشبرد اهداف خود استفاده کره‌اند؟
به نظرمن این روند حساب شده و برنامه ریزی شده پیش می‌رود و حذف آگاهانه زنان در دستور کار این گروه از سیاستگذاران قرار گرفته است. طرفداران طرح سهمیه‌بندی جنسیتی دانشگاه‌ها، الگوی جامعه عربستان‌سعودی را به عنوان الگوی مطلوب معرفی می‌کنند؛ جامعه‌ای که مرد کار می‌کند و زن در خانه می‌نشیند. وقتی آن را با ارزش‌های انقلاب اسلامی مقایسه می‌کنیم، تناقض آشکار را می بینیم. افتخار ما این بوده، در شرایطی که کشورهای پیشرفته جهان توانسته‌اند در ابعاد حقوق اقتصادی زنان گام‌های مثبتی بردارند، اسلام در ۱۴۰۰ سال پیش استقلال اقتصادی زنان را به رسمیت شناخته است، ولی به این معنا نیست که جامعه نیز پذیرای استقلال اقتصادی زنان است. زنی که استقلال اقتصادی داشته باشد، برای تامین حقوق انسانی خود نیز تلاش می کند. به این ترتیب جلوگیری از ورود زنان به بازار کار برای نوعی برهم زدن موازنه قدرت در نهاد خانواده به نفع مردان است. بنابراین به نظر می‌رسد که اساس این نوع تلاش به حفظ موازنه موجود قدرت در خانواده بازمی‌گردد. جریان هوادار نظام پدرسالاری در ایران، حوزه آموزش را یکی از مهمترین حوزه‌هایی یافته که به زنان فرصت تامین استقلال اقتصادی و دفاع از حقوق انسانی خود را داده است. این افراد به تفکیک جنسیتی در فضاهای مختلف اجتماعی معتقدند. البته برای ورود زنان به بازار کار، تامین نیروی انسانی مورد نیاز برای حضور در همین فضاهای تفکیک شده هم مرد نظر آنان است.
*چالش میان دولت و جامعه در اتخاذ چنین تصمیم‌هایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
درست مانند لایحه موسوم به خانواده که موجب بروز بحران‌های جدی در تحکیم خانواده شد، سهمیه‌بندی و اخراج پنهان دختران از دانشگاه نیز، بحران‌های نگران‌کننده‌ای برای آینده توسعه کشور به وجود خواهد آورد. طبقه متوسط ایران حقوق انسانی زنان را به رسمیت شناخته و خود این مساله چالشی میان دولت و شهروندان مدافع حقوق زنان به وجود خواهد آورد. این چالش در واقع به دلیل سال ها حضور موفق دختران ایران در نهادهای آموزشی و دانشگاهی بوده و در صورت سرکوب حضور زنان در دانشگاه ها به مهاجرت برخی از دختران دانشجو و سرکوب اراده معطوف به آموزش برخی دیگر منجر خواهد شد.
سوال مشخص من از مسوولان این است وقتی فرصت آموزش از دختران سلب شود، انرژی جوانی و استعداد انسانی دختران جوان در کدام حوزه به جریان خواهد افتاد؟
این نوع برخورد با زنان نتیجه ای جز به تاراج بردن سرمایه‌های انسانی و خط بطلان کشیدن بر فرصت‌های زنان به جرم زن‌بودن نداشته و به بی‌دفاع کردن جامعه در برابر هجوم الگوهای بیرونی منجر خواهد شد.
*وزیر علوم به صراحت اعلام کرده اند که سهمیه‌بندی جنسیتی اتفاق نیفتاده، فکر می‌کنید این‌طور کتمان واقعیت‌ها از سوی مراجع بلندمرتبه دولتی چه تبعاتی در جامعه داشته باشد؟
به طور طبیعی این نوع برخوردها، نه تنها به حل این مشکل اجتماعی کمکی نمی‌کند، بلکه موجب افزایش یأس و افسردگی شدید در جامعه‌ای خواهد شد. در حالی جامعه که منتظر اصلاح رفتارهای نادرست است. به خصوص جامعه‌ای که در سایه آیات شریفه قرآنی و احادیث زندگی رشد یافته است. از فردی که در مقام وزیر و استاد دانشگاه است، انتظار می‌رود به نقدها و تحلیل‌ها و نصایح و دلسوزی‌هایی که از متن جامعه و دیدگاه‌های تخصصی بهره‌مند بوده، توجه کند و آنها را مغتنم بشمرد. به جای فرافکنی و توجیه و نسبت دادن آن به رسانه‌های غربی، پاسخ قانع‌کننده‌ای به منتقدان بدهد. اگر منطقی در پس این تصمیم گیری ها وجود دارد، و با شواهد علمی این سیاست قابل دفاع است،باید به اطلاع مردم رسانده شود.
*سکوت مرکز امور زنان و خانواده در مقابل اجرای طرح سهمیه‌بندی هیاتی دانشگاه را چطور می‌بینید؟
خود این مرکز در یک رفتار معنادار، تغییر نام داده و از عنوان مشارکت اجتماعی زنان به زنان و خانواده رسیده، نشان می‌دهد این نهاد اولویت و ماموریتش را تغییر داده و این انتظار با وظایف جدید این نهاد تناسبی ندارد.
*و سکوت مجلس؟
انتظار این بود که نمایندگان ورود پراثری داشته باشند. پیامد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی چنین تصمیمی مانع از توسعه جامعه خواهد شد. آنها برای دفاع از حقوق همه آحاد ملت سوگند خورده اند و در برابر این نقض آشکار حقوق زنان سکوت کنند. آثار این اقدام نسنجیده، فقط دامنگیر زنان نمی شود بلکه مصالح عمومی جامعه را هدف قرار خواهد داد.
*در فقدان فعالیت نهادهای مدنی زنان، فعالیت گروهی چون ائتلاف اسلامی زنان تا چه میزان می‌تواند موثر باشد.
حرف حق و کلام مستدل حتما اذهان افراد تصمیم گیر را تحت تاثیر قرار خواهد داد. ما باید نکات مثبت و منفی در همه رفتارها را به تصمیم گیرندگان یادآور شویم. ایجاد عدالت در عرصه های آموزش برای دختران تا بالاترین سطوح حق مسلم آنان است. تا زمان ملغی شدن همه طرح‌ها و سیاست های تبعیض‌آمیز در دستور کار ائتلاف اسلامی زنان خواهد بود.
*در ماجرای مخالفت با برخی مواد لایحه حمایت از خانواده، با نمایندگان مجلس دیدار داشتید، آیا گفت‌وگو با نمایندگان مجلس نهم در دستور کار شماست؟
اگر لازم باشد به مجلس و دفترهای نمایندگان خواهیم رفت تا دغدغه و تهدیدهای اتخاذ چنین تصمیم‌های نادرستی را به اطلاع نمایندگان مجلس برسانیم. همچنین در دیدار با چهره‌های متنفذ سیاسی و اجتماعی پیرامون تبعیض علیه زنان و به ویژه دختران در حوزه آموزش عالی صحبت می کنیم.
واکنش گروه های مختلف زنان، این روزها می تواند تنها نماد بخش کوچکی از تلاش گروه های مختلف زنان در یک قرن اخیر برای توسعه آموزش زنان در ایران باشد.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
In touch with the Iranian cultural diaspora.
Shahrgon is an online magazine for Canada’s Iranian cultural diaspora and Persian-speaking languages.
Shahrgon started working in Vancouver, Canada, in 1992 with the publication “Namai Iran” and then in the evolution of “Ayandeh” and “Shahrvand-E Vancouver,” it transformed into Shahrgon.
Shahrgon; The magazine of the Iranian cultural diaspora;
شهرگان مجله‌ی دیاسپورای ایران فرهنگی در ونکوور کانادا از سال ۱۹۹۲ با نشریه‌‌ی «نمای ایران» آغاز به‌کار کرده و سپس در فرگشتی از «آینده» و «شهروند ونکوور» به شهرگان فراروئید
