باز هم دربارهٔ خطر گرمایش زمین برای بقایِ حیات

باید زودتر جُنبید؛ فردا دیر است!

ده‌ها سال است که هشدارهای کارشناسان آب‌وهوا دربارهٔ خطری که تغییرات آب‌وهوایی، زمین و ساکنان آن را تهدید می‌کند، چشم و گوش خیلی از مردم را باز کرده است و نگران سرنوشت خود و فرزندان‌شان شده‌اند. بر اساس مطالعات علمی که تا کنون صورت گرفته است، سرچشمهٔ این تغییرها را به طور عمده پدیده‌یی دانسته‌اند که آن را «گرمایش زمین» می‌نامند. این گرمایِش یا گرم شدن زمین، خودش حاصل گاز کربُنیک و دیگر گازهایی است که دستگاه‌ها و ماشین‌ها و تکنولوژی‌های بشرساخته وارد جوّ زمین می‌کند. این تأثیر را «اثر گلخانه‌یی» می‌نامند چون مثل گلخانه‌های شیشه‌یی حفاظت و پرورش گل و سبزی، حرارتی که بر اثر تابش خورشید به زمین می‌رسد، به دلیل وجود این گازهای گلخانه‌یی که مثل حبابی دور زمین را گرفته‌اند، در جوّ زمین باقی می‌ماند (همان‌طور که حرارت و رطوبت در گلخانهٔ شیشه‌یی باقی می‌ماند). وقتی که این گرمای رسیده از خورشید‌ نتواند از جوّ زمین خارج شود، در دراز مدّت، میانگین دمای هوای کرهٔ زمین به‌تدریج بالاتر می‌رود. ذوب شدن یخ‌ها هم وضع را بدتر می‌کند، چون سطح برّاق یخ‌ها در بازتاباندن تابش آفتاب از زمین مؤثر است، ولی وقتی یخی در کار نباشد، بیشتر گرمای تابش خورشید، در سطح زمین جذب می‌شود. ذوب شدن یخ‌ها و وارد شدن آنها در آب‌های اقیانوس‌ها، جریان گردش آب‌‌های سرد و گرم در دریاها و اقیانوس‌ها را نیز مختل می‌کند که خود باعث تغییرهای آب‌وهوایی شدید می‌شود. می‌گویند دورهٔ‌ یخ‌بندان قبلی روی زمین که منجر به انقراض خیلی از گونه‌های جانوران شد (از جمله دایناسورها) نتیجهٔ اختلال مشابهی در جریان آب‌های گرم و سرد اقیانوس‌ها بوده است.

بر اساس گزارش‌های منتشر شده توسط «سازمان جهانی هواشناسی » میانگین سالانهٔ دمای کرهٔ زمین بین سال‌های ۱۸۸۰ تا ۱۹۱۰ در حدود ۱۳/۷ درجهَ، و بین سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۹۰ در حدود ۱۴ درجهٔ سِلسیوس (سانتی‌گراد) بود. معمولاً این میانگین‌ها را در مقیاس‌های ۳۰ ساله محاسبه می‌کنند. بر اساس داده‌های «هیئت بین‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی» (www.ipcc.ch)، میانگین دمای سطح کرهٔ زمین (شامل اقیانوس‌ها و سرزمین‌های خاکی) از سال ۱۸۸۰ تا ۲۰۱۲ به اندازهٔ ۰/۸۵ درجهٔ سلسیوس افزایش یافته است. بر اساس داده‌های موجود، نخستین دههٔ قرن ۲۱م که در آن هستیم، گرم‌ترین دهه از سال ۱۸۸۰ به بعد بود. دمای میانگین سالانهٔ کرهٔ زمین در سال ۲۰۱۲ از مرز ۱۴/۵ درجهٔ سلسیوس گذشت. اگر همین روند ادامه یابد، پیش‌بینی می‌شود که دمای میانگین کرهٔ زمین در قرن آینده، نسبت به قرن نوزدهم میلادی (که بحبوحهٔ انقلاب صنعتی و مصرف نفت و ذغال‌سنگ و دیگر سوخت‌های کربنی بود) ۲ درجه افزایش خواهد داشت.

هشدارهایی که کارشناسان هواشناسی داده‌اند و می‌دهند، ما را بیشتر از هر چیز نگران سرنوشت و زندگی نسل‌های آینده کرده است که باید با این مسئلهٔ جدّی دست و پنجه نرم کنند. شواهدی که تا کنون گردآوری و منتشر شده است نشان می‌دهد که بشر در گذشته نتوانست مسئله‌یی را که بقای خودش را تهدید می‌کند، به‌موقع تشخیص دهد و ارزیابی کند، و هنوز هم نکرده است. حالا کار به جایی رسیده است که این مشکل، که به طور جدّی بقای بشر را تهدید می‌کند، دیگر نه مسئلهٔ آینده‌یی دور، بلکه به مسئلهٔ فوری امروز تبدیل شده است. همین هفتهٔ‌ پیش، مسئول دبیرخانهٔ تغییرهای آب‌وهوایی سازمان ملل متحد بیانیه‌یی در مورد جدّی بودن خطر گرمایش زمین و ضرورت اقدام فوری برای توقف این روند منتشر کرد. و البته همهٔ اینها در زمانی رخ می‌هد که بر اثر اجرای سیاست‌های نادرستی که بیشتر به «سود» می‌اندیشد تا منافع مردم، اوضاع اقتصادی و سیاسی جهان به طور کلی آشفته است.

علاوه بر انبوهِ کارشناسان آب‌وهوا و فعالان محیط زیست در سرتاسر جهان، بسیاری از شخصیت‌های برجستهٔ سیاسی و دولتی نیز نگرانی خود را دربارهٔ جدّی بودن مسئله و لزوم آگاهی‌رسانی و هشداردهی دربارهٔ خطری که ساکنان کرهٔ زمین را تهدید می‌کند، به صراحت اعلام کرده‌اند. از آن جمله می‌توان از فیدل کاسترو رهبر سابق کوبا و اَل گور، معاون پیشین رئیس‌جمهوری آمریکا نام برد. با وجود همهٔ اینها، بسیاری از کارشناسان معتقدند که اکنون کار به جایی رسیده است که احتمالاً‌ دیگر برای توقف گرمایش زمین و زدودن آثار ناگوار آن از زمین دیر شده است. به غیر از افراد جداگانه، شماری از سازمان‌های معتبر نیز در مورد تغییرهای آب‌وهوایی کرهٔ زمین اظهار نگرانی جدّی کرده‌اند که قاعدتاً باید سرسخت‌ترین آدم‌ها را هم متأثر کند و به فکر وادارد. «سازمان بهداشت جهانی»، که آن هم مثل دبیرخانهٔ تغییرهای آب‌وهوایی، از سازمان‌های وابسته به سازمان ملل متحد است، اعلام کرده است که به علّت گرمایش کرهٔ زمین، بیماری‌های ریَوی (دستگاه تنفسی) شیوع بیشتری پیدا کرده، و به علّت تأثیر تابش‌های خورشیدی، موارد اسهال و بیماری‌های پوستی نیز افزایش یافته است. همچنین، تغییرات درجهٔ حرارت هوا بسیار شدید شده (سرماهای شدیدتر یا گرماهای شدیدتر)، وقوع خشکسالی‌ها و توفان‌های شدید افزایش یافته، خیلی بیشتر از سابق شاهد موج‌های گرمای شدید هستیم، و تعداد و تناوبِ سیل‌ها و گردبادها و تُندبادهای دریایی در نواحی ساحلی که موجب ویرانی خانه و کاشانهٔ‌ مردم و طبیعت، و مرگ و میر انسان‌ها و جانوران می‌شود، بسیار زیاد شده است. هر سال به علّت بریدن درخت‌های جنگلی برای مصارف گوناگون، میلیون‌ها هکتار جنگل از بین می‌رود؛ به علت وقوع خشکسالی‌ها و وزیدنِ بادهای شدید یا بر اثر جاری شدنِ سیلاب‌ها،‌ «فرسایش» خاک رخ می‌دهد،‌ یعنی حاصل‌خیزترین لایهٔ سطح زمین‌های مرغوب را باد یا آب می‌برد و آنچه به جا می‌ماند، میلیون‌ها هکتار زمین نامرغوب و بایر و بیابانی است که در نهایت موجب از میان رفتن کشاورزی و فقر اهالی می‌شود. از بین رفتن و انقراض خیلی از گونه‌های حیاتِ وَحش تأثیری منفی بر تنوّع زیستی روی کرهٔ زمین دارد، و آلودگی رودخانه‌ها و دریاها، علاوه بر آلودگی هوا، بقای ملّت‌ها، کشورها و مناطق بزرگی از کرهٔ خاکی را تهدید می‌کند. معضل دیگر این است که کشورهای ثروتمند ضمن آنکه ارزش‌های اجتماعی (مثلاً مصرف‌گرایی) و نظام اقتصادی (مثلاً سلطهٔ بازار آزاد) و حتّی شکل دولتی خود را به کشورهای در حال رشد تحمیل می‌کنند، عادت‌ها و مصرف‌گرایی حریصانهٔ خود را نیز در آن کشورها تبلیغ و به شیوه‌های گوناگون بر آنها تحمیل می‌کنند. و بالاخره باید از بدترین نمونه‌ها یاد کرد، یعنی شرکت‌های نفتی‌ای که از ذوب شدن یخ‌های قطبی شادی می‌کنند چون که هزینهٔ استخراج ذخایر نفتِ زیر اقیانوس شمالگان (قطب شمال) را کمتر می‌کند!

روشن است که افزایش میانگین سالانهٔ گرمای زمین (و این عبارت «میانگین سالانه» خیلی مهم است) تأثیر مستقیمی بر بالا آمدنِ سطح آب دریاها دارد و سبب کاهشِ میزان آب آشامیدنی هم می‌شود. کارشناسان هشدار می‌دهند که فقط یک درجهٔ‌ سلسیوس (سانتی‌گراد) افزایش درجهٔ حرارت متوسط زمین، باعث ذوب شدن (یخ‌های) یخچال‌های طبیعیِ کوچک خواهد شد. اگر دمای زمین دو درجهٔ دیگر هم بالا رود، بین ۲۰ تا ۳۰ درصد از جمعیت کشورهای ناحیهٔ‌ دریای مدیترانه و جنوب آفریقا دچار مشکل تأمین آب آشامیدنی خواهند شد؛ و اگر میانگین دمای زمین ۵ درجه زیادتر شود، همهٔ کشورهای جهان از روی کرهٔ زمین محو خواهند شد!! پیش‌بینی می‌شود که طی سال‌هایی که دمای زمین به‌تدریج زیاد می‌‌شود، میلیون‌ها نفر از ساکنان کشورهایی که زیر آب خواهند رفت، سعی خواهند به کشورهای دیگر کوچ کنند، که البته آن هم دشواری‌هایی به همراه خواهد داشت، از جمله جنگ‌ها و خون‌ریزی‌های فاجعه‌بار. همین امروز هم کوچ «پناهندگان زیست‌محیطی» به نقاط دیگر در کشور خود یا به کشورهای دیگر، به مسئله‌یی جدّی تبدیل شده است. با ذوب شدن مقدار زیادی از یخ‌های قطبی و بالا رفتن سطح آب دریاها، شهرهای بزرگی مثل لندن، نیویورک، هنگ‌کنگ، توکیو، بوئنوس آیرِس (پایتخت آرژانتین) و قاهره زیر آب خواهند رفت.

گرمایش زمین پیامدهای ناگواری برای کشاورزی و محصولات غذایی خواهد داشت. اگر میانگین دمای زمین فقط ۲ درجه افزایش یابد، کشتزارهای آفریقا به شدت صدمه خواهند دید و خشکسالی، میلیون‌ها ساکن این قاره و کرهٔ زمین را دچار قحطی و کمبود مواد غذایی خواهد کرد.

امّا بشر، با علم به میزان و مقیاس فاجعه‌یی واقعی که بقای آن را تهدید می‌کند، نمی‌تواند دست روی دست بگذارد و تسلیم شود و تن به شکست و نابودی دهد. اگر بتوانیم تغییراتی در شیوهٔ تولید و مصرف بدهیم که منجر به کاهش میزان گاز کربنیک در هوا شود، می‌توانیم آثار گرمایش زمین را تخفیف دهیم. اگر تکنولوژی‌های تمیزتر و کارآمدتری را برای تولید برق و مصرف آن، برای گرم و سرد کردن محل زندگی‌مان و رفت‌وآمد خود به کار گیریم؛ اگر جلوی قطع درختان جنگلی و جنگل‌زُدایی را بگیریم؛ و اگر از دولت‌هایمان بخواهیم که در تنظیم سیاست‌های رشد و توسعه و سیاست‌های بین‌المللی، حفاظت از محیط زیست را به طور جدّی در نظر بگیرند، می‌توانیم بقای انسان و کرهٔ زمین را تأمین کنیم. ولی باید جُنبید، چون دارد دیر می‌شود. باید شیوه تولید و مناسبات تولیدی را تغییر داد، که البته آسان نیست و نیاز به تلاش مستمر دارد. از تجربهٔ کشورهایی که در حفاظت از محیط زیست موفق‌تر بوده‌اند یا با هشیاری بیشتری عمل کرده‌اند، درس بگیریم. کشور چین که سی سالی است با سرعت سرسام‌آوری در حال رشد است، به‌رغم همهٔ دشواری‌هایی که در امر آلودگی آب و هوا دارد (از جمله به علت رشد سریعش)، به اعتراف دبیرخانهٔ تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل از موفق‌ترین کشورهای جهان در ابداع و استفاده از تکنولو‌ژی‌های سبز، و کنترل آلودگی و تغییرات آب‌وهوایی بوده است. برای مثال، چین بزرگ‌ترین سازندهٔ باتری‌های خورشیدی و از مصرف‌کنندگان عمدهٔ این تکنولوژی در جهان است. کوبا نیز نمونهٔ دیگری در مقیاسی کوچک‌تر است که مثلاً سال‌هاست در آن از لامپ‌های رشته‌یی و کود شیمیایی استفاده نمی‌شود. متأسفانه کشورهایی مثل آمریکا و کانادا، که نظام سیاسی متفاوتی دارند که بر اساس اقتصاد بازار کار می‌کند، در زمینهٔ مهار زیان‌های گرمایش زمین، بسیار عقب هستند. کانادا که اصلاً خودش را از یکی از مهم‌ترین پیمان‌های حفاظت محیط زیست، یعنی پیمان کیوتو، بیرون کشید و هیچ تعهدی را نپذیرفت.

در این مرحله‌یی که در آن قرار داریم، بشر باید در کوتاه‌مدت یا میان‌مدت هرآنچه در توان دارد انجام دهد، و سرنوشت فرزندان نسل بعدی و ساکنان آیندهٔ کرهٔ خاکی را از نظر دور ندارد. موضوع بسیار جدّی است و اقدام عاجل لازم است. فقط به بلایای طبیعی که در این چند سال اخیر بر سر مردم جهان آمده است نگاهی بیندازید، و دورهٔ یخ‌بندان بعدی زمین یا زیر آب رفتن کامل زمین را تصوّر کنید تا پشت‌تان بلرزد! تا دیر نشده باید جُنبید.

تعداد بازدید: ۳۸۶

لطفاً به اشتراک بگذارید