مهارت حل مسئله

حل مسئله مهارتی است که شما می‌توانید در هنگام برنامه‌ریزی برای برخورد با مشکلات زندگی از آن استفاده کنید. حل مسئله یک مهارت مقابله ای عملی است که از نظر روانشناختی هم مفید است. استفاده از روشهای حل مسئله موجب افزایش اعتماد به نفس شما می‌شود. وقتی شما بدانید که از مهارت های حل مساله خوبی برخوردارید ، احساس توانمندی و تسلط در شما تقویت می شود ( هپنر ، هیلربراند،۱۹۹۱). پژوهشگران دریافتند که افرادی که با موفقیت مشکلات زندگی را حل و فصل می کنند به این واقفند که غلبه بر مشکلات زندگی مستلزم تلاش و کوششش شخصی است (بامگاردنر، هپنر و آرکین،۱۹۸۶).

پیش از پرداختن به مراحل و گام های فرایند حل مسئله ، توجه شما را به سه نکته مهم جلب می کنم: اول، اغلب افرادی که احساس درماندگی و ناتوانی می کنند، به این دلیل است که به طور انعطاف ناپذیری تنها از یک راه حل برای مشکلات مختلف زندگی استفاده می کنند. وقتی این راه حل موثر واقع نمی شود، آنها راه حل های دیگر را امتحان نمی کنند.

نکته دوم این که گاهی استفاده از یک راه حل جدید و کاملا متفاوت در برخورد با مشکلات زندگی بسیار سودمند و موثر است، این امر به خصوص در برخورد با دیگران صدق می کند. بنابراین بعد از این هرگاه در تلاش برای حل مشکلی در ارتباط با افراد دیگر ناتوان شدید، به یک کار غیر منتظره دست بزنید. منظور این نیست که به طرز خطرناک و مضری عمل کنید. با این حال، خوب است به خاطر داشته باشید بهترین مسئله گشاها کسانی هستند که خلاقند و از زوایای مختلف به مشکل می نگرند.

نکته سومی که باید بدانید این است که حل مسئله نیازمند اتخاذ رویکردی فعال (active) و نه منفعلانه (passive) است. دو سبک مقابله ای که در برخورد با مشکلات زندگی مفید نیستند، عبارتند از : پاسخ سرکوب گرانه (suppressive response)‌ و واکنشی (reactive) و شتاب زده به مسائل .

یک پاسخ سرکوب گرانه مانند ” به جای اینکه با فکر کردن به مشکلم اعصاب خودم را خراب کنم ، وقتم را صرف انجام دادن کار های دیگر می کنم تا مشکلم را فراموش کنم ” . اما باید توجه داشته باشید که ذهن ما مشکلات حل نشده را به صورت موقعیت های نیمه تمام ثبت می کند و تلاش برای فراموش کردن و اهمیت ندادن آنها بی فایده است چون حل و فصل نگشته اند.

یک پاسخ واکنشی به مشکلات با نگرش های زیر مشخص می شود : ” قبل از اینکه مشکل بدتر بشود هر چه سریعتر باید جلوی آن را بگیرم وگرنه اوضاع بدتر خواهد شد”  به کار گیری این پاسخ سبب اقدامات عجولانه و عاری از منطق خواهد شد که غالبا موقعیت مشکل زا را بدتر خواهد کرد.

به جای اینکه به شیوه سرکوبگرایانه یا واکنشی به مشکلی پاسخ دهید، بهتر است که اعتماد به نفس و شوخ طبعی خود را حفظ کنید و راه حل های مختلفی را مطرح کنید. فرایند حل مسئله شامل پنج گام است: ادراک خویشتن ، تعریف مسئله، تهیه فهرستی از راه حل های مختلف، تصمیم گیریر در مورد مناسب ترین راه حل ، امتحان کردن راه حل انتخابی.

۱– ادراک خویشتن : قدم اول در حل موفقیت آمیز مسائل این است که این ادراک و باور را در خود پرورش دهیم که ” من می توانم مشکلم را حل کنم “. ادراک خویشتن مستلزم شناسایی نقاط قوت و ضعف خویشتن است. با پذیرفتن نقاط ضعف و تکیه بر نقاط قوت و موفقیت های پیشین در برخورد با چالش های زندگی ، باور توانستن و به بیانی اعتماد به نفس انجام دادن کارها در ما تقویت می شود. مسئله گشاهای موفق موقعیت مشکل زا را به عنوان بخشی از زندگی تلقی می کنند و به این واقعیت واقفند که مقابله منطقی و آرام با چالش ها، مهمتر و بهتر از برخورد تکانشی و بدون فکر با مشکلات است. برای ایجاد نگرش حل مسئله ای در خود باید بتوانید به خودتان بگویید:“ بخشی از زندگی مواجهه شدن با مشکلات است، وقتی با مشکلی مواجه می شوم باید آرام و خونسرد باشم و برای انتخاب بهترین راه حل ممکن بر مهارت های حل مسئله خود تکیه می کنم “.

۲– تعریف مسئله : اولین کاری که در مواجه شدن با یک تهدید یا چالش می توانید انجام دهید، شناخت دقیق مسئله است. این مرحله مستلزم تعریف عملیاتی از مشکل است. شرح کامل ماجرا با جزییات کامل و عوامل زمینه ساز (افراد سهیم در ماجرا، شرایط زمانی و مکانی و روانی شما در آن لحظه یا لحظه های بخصوص ، پاسخ یا پاسخ های شما در مواجه با آن و …) به صورت مکتوب می باشد. مشکلات و تعارضات اساسی را مشخص و سپس فهرستی از اهداف خودتان را تهیه کنید . اهداف به معنی انتظارات و دستاورد شما از حل و فصل نهایی مشکل می باشد . اهداف و انتظارات از منظر معقول یا منطقی بودن ، باید مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرند. در این مرحله ، سیستم حمایتی که قبل تر بیان شد ، می توانند با ترغیب شما  شما برای اتخاذ نگرش عینی و در نظر گرفتن تمام جنبه های مسئله مفید و موثر واقع شوند.

۳- تهیه فهرستی از راه حل های مختلف: در این مرحله است که شما طرح های آلف، ب، ج و… را مشخص می کنید. برای ایجاد طرح ها و برنامه های خوب شما باید انعطاف پذیر باشید. قبل از انتخاب یک شیوه عمل ، بهتر است که تمام راه حل های احتمالی را بررسی کنید. هر طرح احتمالی را که مناسب تر است یادداشت کنید. سعی کنید خلاق باشید و تا آنجا که می توانید راه حلهای زیادی را مطرح کنید، به این ترتیب شما عقاید و ایده های زیادی را در اختیار خواهید داشت که می توانید از طریق آنها اقدام کنید. راه حل ها باید از ساده ترین و قابل اجرا ترین تا راه حل های پیچیده تر لیست شوند.در این مرحله نیز ، افراد حمایت کننده می توانند در بارش فکر (brain storming) و سیال سازی ذهنی به شما کمک کنند تا از چسبیدن به یک روش ثابت خودداری کنید و به دنبال خلق راه های جدید باشید.

۴- تصمیم گیری: پس از آن که وقت کافی برای تعریف مشکل و بررسی راه حل های مختلف صرف کردید، اکنون آماده اید تا درباره یک شیوه کار تصمیم بگیرید. اگر از مشکلاتی که در پیش روی دارید، شناخت کاملی داشته باشید و فهرستی از راه حل های مختلف نیز تهیه کرده باشید، تصمیم گیری بسیار ساده و آسان خواهد بود. برای این کار یک نگاه اجمالی به پاسخ های احتمالی بیندازید، کدام یک عملی تر و امکان پذیر تر است؟ پس از انتخاب مناسب ترین پاسخ، نتایج احتمالی آن را پیش بینی کنید. به یاد داشته باشید که در بیشتر موقعیت ها فقط یک راه حل درست وجود ندارد. پاسخ های ما به چالش های زندگی ، دارای نقاط قوت و ضعف هستند. اگر اولین انتخاب شما موثر واقع نشد باید انعطاف پذیر باشید و طرح های دیگر را امتحان کنید.

۵- امتحان کردن راه حل های انتخابی: اگر راهکاری برای حل مشکل انتخاب کرده اید موفقیت آمیز بود چه بهتر در غیر این صورت باید مراحل حل مسئله را مجدداً مرور کنید. آیا مشکل را به درستی شناسایی و تعریف کرده اید؟ آیا تمام راه حل های ممکن را در نظر گرفته اید؟ شما باید پذیرای همه راه حل ها باشید و همیشه به خاطر داشته باشید که مهارت حل مسئله در کنار بکارگیری سایر مهارت های زندگی (مهارت های ارتباطی ، مهارت کنترل خشم و …) قابلیت اجرای بهتر و مطلوب تری خواهد داشت.