سفر ترامپ به عربستان در راستای تشدید منازعات خاورمیانه
سفر “دونالد ترامپ” در روز شنبه ۲۰ ماه مه به عربستان سعودی که در معیت هیات‌های خانوادگی رئیس جمهوری آمریکا، وزیر امور خارجه، مشاور امنیت ملی، ابرشرکت‌های اقتصادی – نظامی، موسسات مالی و حتی شرکت‌های خصوصی در امور آموزش انجام گرفت، یک نقطه عطف در روابط دوجانبه بین واشینگتن و ریاض خواهد بود. هم چنین در این دیدار و در جریان نشست‌های سه گانه قرار است دونالد ترامپ با رهبران کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و نشست با حضور سران حدود ۴۰ کشور اسلامی شرکت کند. از هم اکنون تحلیلگران و سیاستمداران منطقه و جهان در یک نکته همگی متفق‌القول هستند که دیدار ترامپ از عربستان در راستای یک تصمیم استراتژیک بین دولت واشینگتن و کشورهای عربی منطقه خاورمیانه است که می‌تواند وضعیت این منطقه پرآشوب را در مسیر تشدید رقابت‌ها و منازعات بیشتر، تحریک کند. در طی همین سفر تاکنون توافقات اقتصادی حدود ۲۸۰ میلیارد دلاری و موافقت‌های نظامی برای عقد قراردادهایی به میزان ۱۱۰ میلیارد دلار تنها با عربستان سعودی به امضای دو طرف رسیده است. بنا بر گزارش خبرگزاری العربیه وابسته به عربستان یکی از مقامات آمریکایی نزدیک به کاخ سفید گفته است “کاخ سفید قصد دارد، توافقنامه‌هایی به ارزش ۱۱۰۰ میلیارد دلار با پادشاهی عربی سعودی امضاء کند”. وقتی که به ریز قراردادهایی که قرار است بین دو طرف و هم چنین دولت ریاض با ابرشرکت‌های آمریکایی امضاء شود، به درستی نگاه شود، به خوبی می‌توان پی برد که واشینگتن از کیک عربستان نه تنها برای چپاول اقتصادی ثروت این کشور که حتی یک آرایش نظامی – امنیتی جدید در زیر چتر فرماندهی واشینگتن موسوم به “ناتوی عربی” برای مبارزه با ایران نیز توجه ویژه‌یی دارد. چنانچه “رکس تیلرسون” وزیر امور خارجه آمریکا درباره این قراردادها به صراحت می‌گوید “این قراردادها به امنیت بلند مدت عربستان سعودی و منطقه خلیج (فارس) کمک می‌کند و به خصوص قراردادهای تسلیحاتی مشخصا برای جلوگیری از نفوذ بدخواهانه و تهدیدهای مرتبط با ایران در سراسر مرزهای عربستان سعودی است”.
هم اکنون دونالد ترامپ که در واشینگتن به شدت از سوی کنگره و نهادهای قضایی بخاطر بعضی مسائل مرتبط با امنیت ملی این کشور زیر فشار قرار دارد با انتخاب عربستان به عنوان اولین سفر خارجی رئیس جمهوری جدید قصد دارد توان خود را برای تحرک بخشیدن به عرصه اقتصاد داخلی و بازسازی قدرت هژمونیک آمریکا در خاورمیانه به عنوان اهرم فشار و قدرت بازدارنگی در مقابل مخالفان خود استفاده کند. انتخاب عربستان برای اولین سفر رئیس جمهوری که از اهمیت نمادین هم برخوردار است بسیار زیرکانه و هوشمندانه از سوی تیم ترامپ دنبال شده است چرا که شیوخ عربی منطقه خلیج فارس و به خصوص رهبران ماجراجویی ریاض برای تقابل و تشدید رقابت‌ها با ایران، حاضر به پرداخت هر صورت حساب سنگینی خواهند بود. در راس این سیاست چپاول صدها میلیارد دلاری از ثروت مرتجع‌ترین و ثروتمندترین کشور عربی خاورمیانه، کارتل‌های نظامی و نفتی قرار دارند که لابی‌های آنان کنترل کامل حزب “جمهوریخواه” را در دست دارند و این خدمت بزرگ ترامپ به آنان می‌تواند یک سپر حفاظتی برای وی در تلاطم‌های سیاسی امروز واشینگتن به حساب آید. قول عربستان برای سرمایه‌گذاری ۱۱۰۰ میلیارد دلاری در صنایع آمریکا به خصوص در حوزه نفت و گاز، هم شغل‌های بسیاری را ایجاد می کند و هم به رکود سال‌های اخیر در جذب سرمایه گذاری خارجی به آمریکا پایان می دهد که بدون تردید در نظام نئولیبرالی آمریکا هیچ کس نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد. به همین دلیل طعم شیرین برش‌های این کیک برای مقامات آمریکایی آن چنان خوشمزه بوده است که تیلرسون به صراحت در جواب خبرنگاران می گوید که بخشی از تسلیحات فروخته شده به عربستان قرار است در خدمت ارتش این کشور در جنگ با یمن مورد استفاده قرار گیرد. وعده ترامپ برای تاکید بر گفت و گو حول دفاع از حقوق بشر در جریان سفر به عربستان تا روز دوم محدود به سخنان وزیر امور خارجه وی در محکوم کردن نقض حقوق بشر (البته در ایران) شد و با عدم پاسخگویی به سوال خبرنگاران برای حقوق بشر در عربستان، سالن کنفرانس مطبوعاتی را بلافاصله بدون هیچ اشاره‌یی به آن ترک کرد.
دیدار دونالد ترامپ از عربستان فصل جدیدی را در ژئوپلتیک خاورمیانه رقم می‌زند که لبه تیز شمشیر آن متوجه ایران و متحدین آن در منطقه خواهد بود. در چنین شرایطی با توجه به راهبردهای کلان در سطح منطقه‌یی و بین‌المللی که به خصوص در جریان این سفر از تصویر آن رونمایی شد، هرگونه توهمی نسبت به ترمیم مناسبات تهران – ریاض و تهران – واشینگتن در کوتاه مدت تنها یک توهم محض خواهد بود. مقامات ایرانی در چنین شرایطی ضمن اینکه در چارچوب سیاست تنش‌زدایی می‌بایست با جدیت بیشتری حرکت کنند اما این واقعیت را هم نباید نادیده بگیرند که منافع ملی آنان هنوز در بسط و گسترش روابط دوگانه با محور شرقی و اروپا خواهد بود. در منطقه خاورمیانه بعد از این سفر ترامپ به عربستان، فصل روابط محور عربی – آمریکا وارد یک فاز تهاجمی و تقابل آمیزتر وارد مرحله جدیدی می شود که تنها عامل بازدارنده آن برای تهران سیاست تنش زدایی، تعمیق روابط با پیمان‌های موسوم به جاده ابریشم و شانگهای و هم چنین استفاده درست از شکاف موجود بین بروکسل – واشینگتن می‌باشد. آرایش ژئوپلتیکی که هم اکنون واشینگتن در پیش گرفته است مانع از نشستن روی دو صندلی توسط محور رقیب خواهد شد و به همین دلیل “نقشه راه” ضروری برای محور به رهبری ایران استفاده درست از فضای چندقطبی ایجاد شده در معادلات بین‌المللی و منطقه‌یی است. دونالد ترامپ با سفر به عربستان و عقد قراردادهای چند صد میلیارد دلاری با این کشور در قبال امتیازات سخاوتمندانه‌یی که کسب کرده است بدون تردید با نشان دادن چراغ سبز به رهبران ریاض دست آنان را برای اقدام به ماجراجویی‌های جنونانه بیشتر باز می گذارد و امروز خاورمیانه بیش از هر زمان دیگری خطرناک و آبستن تولد فرزندان فجایع جدید خواهد بود. به تعبیری ساده سفر ترامپ به ریاض را می‌توان یک حمله بزرگ به امنیت و ثبات منطقه‌یی به حساب آورد که خاکریزهای آن بین تهران – ریاض تدارک دیده شده است. برای اجتناب از فروغلتیدن در این دام و مهلکه بهترین سیاست اجتناب از تشدید منازعه در حوزه خارجی و گسترش روند دمکراتیزاسیون در داخل خواهد بود که ایران باید به آن توجه ویژه‌یی داشته باشد. در کنار این سیاست راهبردی، باید فرصت‌ها و تمامی امکانات ژئوپلتیک – ژئواکونومیک در دسترس برای تعمیق مناسبات با نیروهای آلترناتیوی رقیب این گروهبندی جنگی، مدنظر قرار گرفته و به صورت فعال از حالت یک بازیگر منفعل به سمت بازیگری قدرتمند در راستای حفظ منافع ملی در چارچوب رقابت – همکاری با رعایت قواعد بین‌المللی حرکت کرد.
۳۱/۲/۹۶
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
