مهاجرت و تربیت فرزند دوزبانه: چالش‌ها و راهکارها
این نوشتار شرح مختصری است بر پدیده‌ی “یادگیری زبان بیگانه” در خانواده‌هایی که با فرزندان خرد‌سال خود به سرزمینی جدید مهاجرت کرده‌اند و یا پس از مهاجرت صاحب فرزند شده‌اند. در دو بخش پیشین این مقاله، شرح دادیم که “یادگیری زبان بیگانه” برای همه‌ی مهاجران مسیری پر پیچ‌وخم و در عین حال امری اجتناب‌ناپذیر است. نیز اشاره کردیم که تنها راه طی کردن این مسیر با موفقیت، آگاهی از شیوه‌های صحیح، بکارگیری تکنیک‌های مناسب و داشتن پشتکار و صرف وقت است. سپس گفتیم که “دوزبانگی” که به معنی تسلط بر دو زبان متفاوت است، به دو دسته‌ی “طبیعی” و “آموزشی” تقسیم‌بندی می‌شود. دوزبانگی طبیعی و آموزشی را شرح دادیم و از تکنیک‌ها و راه کارهایی صحبت کردیم که ما را در مسیر تربیت فرزند دوزبانه به شیوه‌ی “طبیعی” و ” آموزشی” یاری می‌کند. اکنون در بخش پایانی این مقاله ابتدا به عوامل بازدارنده در تربیت فرزند دوزبانه به شیوه‌ی ” آموزشی” می‌پردازیم. سپس به سراغ مزایای دوزبانگی می‌رویم.
پیشتر گفتیم که دوزبانگیِ آموزشی یا پی‌در‌پی هنگامی میسر می‌شود که کودک ابتدا زبان مادری‌اش را به خوبی فراگرفته باشد، سپس از حوالی سن چهارسالگی برای یادگیریِ زبان دوم آموزش ببیند.
عوامل بازدارنده در دوزبانگی آموزشی:
از کارهایی که در این شیوه، مانعی سر‌راه دوزبانگی کودک به حساب می‌آید می‌توان به چند مورد زیر اشاره کرد:
۱– مجبورکردن کودک به یادگیری زبان دوم، بدون اینکه ابتدا انگیزه و اشتیاق این کار را در او ایجاد کنیم.
۲– سرکوفت زدن به کودک هنگام مقایسه‌ی توانمندی‌های زبانی او با دیگر هم‌سن‌و‌سالهایش.
۳- پخش یک کارتون و یا حتی یک قسمت از یک مجموعه‌ی کاتونی به زبان مادری و پخش همان کارتون به زبان دوم.
۴- پخش کارتون‌هایی که از نظر سنی برای کودک مناسب نیستند. منظور کارتون‌هایی است که کودک توان درک وقایع آن را ندارد.
همه‌ی این چهار مورد انگیزه‌ی کودک برای یادگیری زبان دوم را کم می‌کند.
۵- عامل بازدارنده‌ی شماره ۲ و ۳ دردوزبانگی طبیعی، می‌تواند در دوزبانگی آموزشی هم به عنوان عامل بازدارنده عمل کند.
۶- یادگیری زبان دوم یک روند طولانی مدت است و مستلزم صبر و حوصله و پی‌گیری. عدم پی‌گیری‌های لازم و نیز عدم جدیت پدر و مادر در فراهم کردن شرایط لازم برای آموزش زبان دوم در دراز‌مدت هم، از جمله عوامل بازدارنده در این مسیر به حساب می‌آید.
تا این بخش از مقاله به بررسی انواع دوزبانگی و راهکارهای مفید و عوامل بازدارنده در این مسیر پرداختیم. اکنون وقت آن رسیده است که به برخی از مزایای دوزبانگی هم نگاهی بکنیم.
- زبان اول کودک شکل دهنده‌ی بخشی از هویت شخصی، اجتماعی و فرهنگی اوست. بنابراین فراگیری زبان اول /زبان مادری یک ضرورت انکار‌ناپذیر است. اما زبان دوم که خود پنجره‌ای‌‌ست رو به یک فرهنگ جدید با آداب و رسومی متفاوت، افق‌دید کودک را گسترش می‌دهد و به او کمک می‌کند تا در مواجهِ با چالش‌های زندگی منعطف باشد، از زاویای متفاوت یک قضیه را بررسی کند و راه حل‌های موثرتری پیدا کند. به بیانی، دوزبانگی می‌تواند با خود غنای فرهنگی و نیز خلاقیت به همراه بیاورد.
- همچنین از دیگر مزایای دوزبانگی می‌توان به کسب مهارت‌های اجتماعی-احساسی اشاره کرد. دوزبانگی کمک می‌کند کودکان پیوند محکمتری با خانواده، فرهنگ و جامعه‌ی خود برقرار کنند. این پیوندها کلیدهای شکل‌گیری هویت در کودکان هستند.
- کودکان دوزبانه بیشتر بر احوالات خود کنترل دارند، که این خود یکی از نمایه‌های موفقیت در مدرسه و سپس در جامعه است.
- مغز همچون ماهیچه‌ای است که فراگیری/یادگیری زبان دوم آن را تمرین می‌دهد و تقویت می‌کند. دوزبانگی با تحریک سلول‌های عصبی و ایجاد شبکه‌های نورونیِ جدید، توانایی‌های مغزی و عملکرد ذهنی را افزایش می‌دهد و حافظه‌ی کوتاه مدترا تقویت می‌کند.
- به واسطه‌ی گسترش شبکه‌هایِ نورونی در مغز، دوزبانگی می‌تواند تا‌حدی به عنوان مانعی سر‌راه نگرش‌های متعصبانه عمل کند. به عبارتی دوزبانگی به درک و پذیرش تفاوتها ( یا همان شکل گیری یک ذهنیتِ باز و منعطف در انسان) کمک می‌کند. ذهنیتی که به عنوان عاملی بس تاثیر‌گذار در ساختنِ یک زندگیِ موفق شناخته می‌شود.
- آثار مثبت دوزبانگی بر فعالیت‌های مغزی انسان در یک بازه‌ی زمانی گسترده (از دوران کودکی تا کهنسالی) نمایان می‌شود.
- دوزبانگی می‌تواند بروزِ بیماری‌هایی همچون آلزایمر و دمانس (تحلیل توانایی‌های مغزی) در سنین کهنسالی را به تعویق بیندازد. علاوه بر این، دوزبانگی می‌تواند روندِ بهبودِ بیماران پس از سکته‌ی‌مغزی را نیز سرعت بخشد.
در پایان امیدواریم این نوشتار که تلاشی بود برای آشنایی با مفهوم دوزبانگی و ارائه‌‌ی راهکارهایی برای تربیت فرزند دوزبانه به بیانی ساده، توانسته باشد انگیزه‌بخش و راهنمای پدر و مادرهای مهاجر در تربیت فرزندانی دوزبانه باشد.
فهرست منابع:
Baker, C. (2007). A parents’ and teachers’ guide to bilingualism. Clevedon, UK: Multilingual Matters.
Butler, G. Y. and K. Hakuta (2006), Textbooks Bilingualism and Second Language Acquisition’,
Diaz, R. (1985). The intellectual power of bilingualism. In Southwest Hispanic Research Institute, Second language learning by young children. Albuquerque, NM: University of New Mexico.
Hakuta, K. (۱۹۸۶). Mirror of Language, The Debate on Bilingualism, New York. Basic Books.
Hamers, J. F. and M. H. A. Blanc (2001). Bilinguality and Bilingualism, Cambridge: Cambridge University.
Harding-Esch, E., & Riley, P. (2003). The Bilingual Family: A Handbook for Parents. 2nd ed. Cambridge University Press.
Hirst, Terri. The Importance of Maintaining a Child’s First Language. British International School. Web. 17 Apr 2013
Keysar, B., Hayakawa, S. L., & An, S. (2011). The foreign-language effect: Thinking in a foreign tongue reduces decision biases. Psychological Science, 23, 661–۶۶۸. doi:10.1177/0956797611432178
Kovács, A. M., & Mehler, J. (2009). Cognitive gains in 7-month-old bilingual infants. Proceedings of the National Academy of Sciences, 106(16), 6556–۶۵۶۰.
Kovács Á. M. (2009). Early bilingualism enhances mechanisms of false-belief reasoning. Dev Sci ۱۲:۴۸–۵۴.
Malmkjær, K. (2009). The Routledge linguistics encyclopedia. Routledge.
Petitto, L. A., Katerelos, M., Levy, B. G., Gauna, K., Tétreault, K., & Ferraro, V. (2001). Bilingual signed and spoken language acquisition from birth: Implications for the mechanisms underlying early bilingual language acquisition. Journal of child language, ۲۸(۲), ۴۵۳-۴۹۶.
Zelasko, N., & Antunez, B. (2000). If your child learns in two languages. National Clearinghouse for Bilingual Education. Retrieved from http://www.ncela.gwu.edu/fles/uploads/9/If YourChild LearnsInTwoLangs_English.pdf
آرشیو نوشته‌ها و شناسایی نویسنده:
نیلوفر کشتیاری دانش‌آموخته‌ی رشته‌های آموزش زبان انگلیسی، زبان‌شناسی عمومی و زبان‌شناسی بالینی است و تحصیلاتش را در مقطع دکتری در رشته روانشناسی زبان به پایان رسانده است. او در ایران به عنوان استاد دانشگاه و نیز معلم موسیقی کودکان مشغول به کار بوده‌است. کشتیاری چند سالی است که ساکن آلمان است و آنجا علاوه بر فعالیت در پروژه‌های گوناگون علمی و فرهنگی، در پیشه‌ی معلمی نیز مشغول به کار است.
وبسایت نویسنده: https://www.bilingualekinder.com
Such an informative article. Thank you very much Dr. Keshtyari.
سلام خانم دکتر،
من همه قسمتهای مقاله را با دقت خواندم. نکات بسیار خوبی آموختم و از این بابت بسیار خوشحال و سپاسگزارم. ولی تصور میکنم اجرای این موارد که شما توضیح داده اید توسط والدین، نیازمند این است که ما به طور مستقیم با یک متخصص در ارتباط باشیم و سوالهایی رو که در این مسیر برامون پیش میاد ازشون بپرسیم. شما میتوانید در این زمینه ما (تازه والدین) را راهنمایی کنید؟