آینده بغداد و دمشق در غیاب داعش
اردشیر زارعی قنواتی
از ابتدا بحران در سوریه در چارچوب کنونی از ماهیت درون زا پیروی نمی کرد و تا حدود زیادی جنگ و منازعه از بیرون به این کشور تزریق گردید در حالی که در عراق ماهیت بحران ابعاد درونی داشت که با تحریک خارجی شعله آتش آن گسترده تر شد.
تحولات شتابنده در عرصه میدانی جنگ در سوریه و عراق که موجب آزادسازی و سقوط مناطق تحت اشغال “داعش” توسط ارتش های ملی این دو کشور و شبه نظامیان متحد آن شده است، جدا از اینکه نقطه پایانی بر قلمرو جغرافیایی موسوم به “خلافت اسلامی” می‌باشد، آغاز یک مرحله جدید در بحران این دو کشور می باشد. هم اکنون با توجه به آزادسازی کامل شهر “دیرالزور” در روز جمعه ۳ نوامبر به غیر از مناطق محدود از جمله شهر “ابوکمال” و بخش هایی از “ادلب” در سوریه تقریبا هیچ منطقه سوق الجیشی در دست این گروه ترویستی وجود ندارد. در عراق نیز هم زمان ارتش ملی این کشور به همراه متحدین شبه نظامی خود در عرض سه روز موفق به فتح کامل “القائم” به عنوان آخرین شهر تحت تسلط داعش در عراق گردید. در این کشور نیز این گروه تروریست با از دست دادن تمام قلمرو حاکمیتی خود هم اکنون تنها در بیابان ها و کوه های استان “الانبار” حضور دارد. پیشروی سریع نیروهای عراقی هر چند با توجه به همراهی ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکا و تقریبا حمایت جامعه جهانی از آنان پیروزی تا حدودی آسان تر و بدون اخلال به دست آمد، اما در سوریه وضعیت کاملا متفاوت است و ائتلاف دمشق، مسکو، تهران و حزب الله در شرایطی موفق به پیشروی و آزادسازی مناطق اشغالی شده اند که بسیاری از قدرت های جهانی در غرب و منطقه نقش مختل کننده و بعضا بازدارنده را ایفاء می کردند. بدون تردید در چنین شرایطی داعش به عنوان یک قدرت آلترناتیوی در جنگ های سوریه و عراق به پایان خود نزدیک می شود و از این پس این گروه تروریستی تنها قادر به حملات نامتقارن و اقدامات تروریستی خواهد بود که در این وضعیت “مرحله جنگی” در رابطه با این گروه به “مرحله امنیتی” تغییر جهت می دهد.
انطباق منافع برای شکست داعش در مرحله جنگی که احتمالا در هفته های آینده در سوریه نیز کامل می شود، با توجه به رقابت و حتی منازعه بین ائتلاف های ناهمسو که در مبارزه با داعش اهداف مشترک را دنبال می کردند، مناطق بحرانی عراق و سوریه را وارد مرحله جدیدی می کند که در بطن خود بستر یک منازعه گسترده تر را نمایندگی می کند. داستان حاکمیت سرزمینی داعش در این دو کشور از آنجا که در بستر منازعه بزرگ تر جهانی و منطقه یی برای تغییرات سرزمینی در “خاورمیانه نوین” مدنظر استراتژیست های آمریکایی با کمک عوامل منطقه خود انجام شد، در این مرحله تنها حذف داعش به عنوان یک کارت بازی ژئوپلتیک خواهد بود در حالی که اهداف، شرایط و بستر منازعه هم چنان به حیات خود ادامه می دهد. از این پس نیروهای منطقه یی و بین المللی به دلیل اینکه در خصوص صلح و ثبات در مناطق بحرانی از دو استراتژی و هدف کاملا متفاوت پیروی می کنند با حذف دشمن مشترک رو در روی همدیگر قرار می گیرند. اولین نشانه این تغییرات مرحله یی در هفته های گذشته در عراق با اصرار و اشتباه محاسبه “مسعود بارزانی” رئیس مستعفی اقلیم کردستان دیده شد که وی با رد تمام توصیه های داخلی و خارجی طرح “همه پرسی” برای استقلال کردستان را اجرایی کرد و متعاقب آن دولت مرکزی بغداد با حمایت نیروهای متحد خود توانست اقلیم را آن چنان در منگنه قرار دهد که نه تنها تمام مناطق تحت تصرف خود در خارج حریم قانونی اقلیم را از دست داد که سر ریز شدن اختلافات بین نیروهای کردی در ساختار سیاسی آن هم اکنون بزرگترین بحران از زمان تشکیل این منطقه خودمختار را نیز موجب شده است. در عراق به دلیل تعهد تمام بازیگران منطقه یی و بین المللی برای حمایت از حاکمیت ملی و حفظ یک پارچگی این کشور بغداد کار دشواری در پیش رو نداشت و موازنه قدرتی که به نفع آنان سنگینی می کرد، تا حدودی حداقل در این مرحله جنگ را مغلوبه کرد.
موضوع بحران در سوریه در مقایسه با عراق کاملا متفاوت است و با شکست داعش در این کشور نیروهای داخلی و خارجی با اهداف کاملا متفاوت و بعضا متضاد هم اکنون بیش از همیشه در معرض یک رویارویی سیاسی و نظامی قرار گرفته اند. از ابتدا بحران در سوریه در چارچوب کنونی از ماهیت درون زا پیروی نمی کرد و تا حدود زیادی جنگ و منازعه از بیرون به این کشور تزریق گردید در حالی که در عراق ماهیت بحران ابعاد درونی داشت که با تحریک خارجی شعله آتش آن گسترده تر شد. سوریه از همان ابتدا میدان بازی و تسویه حساب کشورهای منطقه یی و بین المللی بود و در واقع نقش آلترناتیوی “جنگ های نیابتی” تروریست های اسلامگرا را از بیش از هشتاد کشور جهان با دخالت مستقیم آمریکا، ترکیه، عربستان و قطر به سوی این کشور روانه کرد. به همین دلیل با حذف داعش از معادلات کلان در بحران سوریه نمی توان چندان امیدوار به تثبیت ثبات و پایان “مرحله جنگی” در این کشور بود. از هم اکنون به دلیل تضاد منافع بین محور حامی دمشق با محور غربی – عربی که هم اکنون ظاهرا ترکیه و قطر ضلع سوم را شکل داده اند و اسرائیل نیز به دلیل اهداف دخالتگرایانه و امنیتی خود تبدیل به قطعه یی از این پازل فاجعه شده است، ثقل رویدادها به سمت رقابت و برخوردهای احتمالی بین این اضلاع متفاوت می رود. حوادثی که در طول چند هفته گذشته در استان دیرالزور اتفاق افتاد که به موازات پیشروی نیروهای ارتش سوریه و متحدین آن برای تسخیر مواضع داعش و آزادسازی این منطقه، نیروهای موسوم به “سوریه دمکراتیک” تحت حمایت آمریکا نیز برای تقویت جایگاه خود در آینده سوریه به این منطقه روانه شدند از هم اکنون زنگ خطر برخورد نظامی و احتمال ورود به دوره جنگ های جدید را به صدا در آورده است. طبق حقوق بین الملل و حق حاکمیت ملی، دولت دمشق به لحاظ قانونی حق اعمال قدرت دولت مرکزی بر حوزه سرزمینی خود را دارد، اما در طرف دیگر ماجرا به محوریت آمریکا به بهانه عدم مشروعیت دولت “بشار اسد” این حق قانونی را به رسمیت نشناخته و نقش مستقل خود را مشروع می داند. بدون تردید در صورتی که خیلی زود مکانیزم آرایش نیروهای نظامی و شبه نظامی رقیب در سوریه در توافق بین واشینگتن و مسکو انجام نشود، باید در انتظار نوعی از جنگ های جدید در این کشور بود که مستقیما پای قدرت های منطقه یی و جهانی به چرخه خشونت و جنگ را باز می کند. اراده دولت دمشق برای کنترل حوزه های سرزمینی متصرفی در سوریه از آنجا که در تضاد با اهداف قدرت های رقیب قرار دارد در صورت عدم توافق، رویارویی را اجتناب ناپذیر می کند. هم اکنون دولت اسد در حوزه میدانی جنگ با سه معضل در سه جبهه متفاوت روبه رو می باشد. به هم رسیدن خطوط جبهه های جنگ در منطقه دیرالزور و تا حدودی شهر آزاد شده “رقه” که هم اکنون در دست ائتلاف سوریه دمکراتیک (آلترناتیو کردی) با حمایت لجستیکی آمریکا می باشد، رویارویی ارتش اسد در حوالی با پایگاه آمریکایی و نیروهای عرب تحت حمایت آنان در منطقه “التنف” در مرزهای مشترک سوریه – اردن و هم چنین آینده استان ادلب که ملغمه یی از نیروهای تروریست “القاعده یی” تا نیروهای مورد حمایت ترکیه را در خود جای داده است و ترکیه سودای سلطه بر آن را دارد، مناطق مورد مناقشه در آینده است که هر کدام می تواند منجر به یک جنگ بزرگ شود.
۱۳/۸/۹۶
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
