فیلم ما به شیوه‌ی پارتیزانی تهیه شده
سپیده جدیری
فیلم “رقص به سبک ایرانی” به کارگردانی فرشاد آریا و نویسندگی و تهیه‌کنندگی نفیس نیا که هر دو از هنرمندان ایرانی مقیم هلند به شمار می‌آیند، اخیرا با دریافت جایزه‌ی منتخب تماشاچیان در جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم سینکس هلند و همچنین جایزه‌ی بهترین فیلم بلند مستند به انتخاب هیأت داوران از جشنواره‌ی سینه فیلم هند در بمبئی، توانست توجه زیادی را به خود اختصاص دهد.
اطلاعات بیشتر درباره‌ی این فیلم، نمایش آن در جشنواره‌ی فیلم سینکس و عکس‌العمل مردم نسبت به فیلم را می‌توانید به قلم کارگردان آن و به زبان انگلیسی در اینجا مطالعه کنید:
http://danceiranianstyle.weebly.com/the-scenecs-international-debut-film-festival.html
فرشاد آریا فیلمساز است، و نفیس نیا، شاعر و فیلمساز. آن دو تا کنون در پروژه‌های فیلمسازی مختلفی با یکدیگر همکاری داشته‌اند اما فیلم اخیرشان بیش از بقیه‌ی آثارشان مورد توجه قرار گرفته و اولین جوایز برای کارهای مشترک‌شان را از جشنوارههای بین‌المللی فیلم از آن خود کرده است. البته نفیس نیا پیش از این نیز جوایزی را در هلند برای اشعارش دریافت کرده بود.
متنی که در ادامه می‌خوانید، بخش نخستِ ماحصل گفت‌وگوی مشترکی‌ست که با هر دو هنرمند انجام داده‌ام.
فیلم شما با نام Dance Iranian Style برنده‌ی جایزه‌ی منتخب تماشاچیان در جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم سینکس در هلند شد. ضمن تبریک بابت این موضوع، لطفا برایمان شرح دهید که با توجه به بُردنِ این جایزه، چه آینده‌ای را برای فیلمتان پیش‌بینی می‌کنید؟ و آیا این فیلم را در جشنوارههای دیگری نیز شرکت داده‌اید؟
فرشاد آریا: اولین نمایش جهانی این فیلم در ماه سپتامبر در جشنواره بین‌المللی فیلم کمبریج برگزار شد. راستش تا آن لحظه نمی‌دانستم، یعنی مطمئن نبودم که واکنش مردم به این فیلم چه خواهد بود. کمی اضطراب و البته امید زیاد که فیلم فهمیده شود و مورد استقبال قرار بگیرد. که خوشبختانه امید بر اضطراب پیروز شد و فیلم نه تنها از دید منتقدان حاضر در جشنواره که از سوی تماشاگران نیز مورد استقبال قرار گرفت.
یک هفته بعد فیلم در “ایندیان سینه فیلم فستیوال” که یک جشنواره بین‌المللی برای فیلم‌های مستقل در شهر مومبای (بمبئی) در هند است شرکت کرد. متاسفانه کسی از تیم ما نتوانست در جشنواره حاضر باشد تا ببینیم عکس‌العمل تماشاگران در آنجا چطور بوده، اما فیلم در آنجا اولین و مهمترین جایزه خود را تا این لحظه بدست آورد و ما جایزه “بهترین فیلم بلند مستند به انتخاب ژوری” را دریافت کردیم.
جشنواره بین‌المللی سینکس در شهر آمرسفورت در هلند هم که به تازگی برگزار شد و سومین میزبان فیلم بود. و همان‌طور که می‌دانید فیلم Dance Iranian Style با اکثریت قاطع آرا جایزه “فیلم منتخب تماشاگران” یا همان “آدینس اوارد” را دریافت کرد.
جواب سوال شما که حالا آینده این فیلم چه خواهد شد، خیلی مشکل است به چند دلیل. اول این‌که این فیلم، با بودجه بسیار محدود و بدون هیچ ارتباطی با بزرگان و قدرتمندان جامعه سینمایی و به قول معروف با شیوه پارتیزانی تهیه شده. این خوب معنی‌اش این است که ما از یک سری ارتباطات برای پیشرفت سریع فیلم مثل پخش کننده معتبر و امکان راه‌یابی به جشنوارههای برتر محرومیم. دوم این‌که این فیلم، جدای از این‌که می‌توانم بگویم یک احترام و یک تعظیمی‌ست به سینمای معاصر یا موج نو در ایران، و با وجود این‌که شاید بسیاری بتوانند نشانه‌ها و اشاره‌های آشنایی از سبک و سیاق سینمای مرزگریز ایران را در این فیلم ببینند، اما در عین حال Dance Iranian Style فیلمی‌ست که در حال عبور از قراردادها و فرم‌های شناخته شده در پرداخت داستان است. و این خوب، یک ریسک است چون ممکن است از طرف اکثریت پذیرفته نشود. و نهایتن این‌که این فیلم اولین فیلم بلند ما به عنوان نویسنده، کارگردان و تهیه کننده است، ضمن این‌که از هیچ شخصیت یا بازیگر به نام یا ستاره‌ای در این فیلم خبری نیست. این سه عامل، خوب باعث می‌شوند که فیلم را نشود به قول معروف راحت فروخت یا عرضه‌اش کرد. اما در عمل تا حالا باید بگویم که ما راضی هستیم از اتفاقاتی که تا این لحظه برای فیلم افتاده و امیدواریم که این جریان ادامه پیدا کند.
نفیس نیا: فیلم ما قبلا در جشنوارههای دیگری هم شرکت کرده، همان‌طور که فرشاد تعریف کرد، و خوشبختانه توجه زیادی گرفته است. هدف ما از ابتدا نشان دادن این فیلم به طیف گسترده‌ای از مردم دنیا بوده و است.
ممنون می‌شوم خلاصه‌ای از فیلم را برایمان شرح دهید.
فرشاد آریا: این فیلم در حقیقت یک ترکیب نامتعارفی‌ست از مستند و داستانی که در آن تماشاگر در یک خط داستانی فیلم-در-فیلم شاهد دنبال کردن یک دختر بیست و چند ساله ایرانی پناهنده توسط یک گروه مستندساز می‌شود. در حقیقت تقاضای پناهندگی این دختر پناهنده (به نام رویا) در هلند رد شده و مانند بسیاری دیگر از پناهندگان که سرنوشت مشابهی داشته‌اند او هم باید سعی کند تا با ترک کمپ پناهندگی به طور غیر قانونی در خیابان‌ها سر کند تا اداره پناهندگی نتواند او را به ایران برگرداند. این در حالی‌ست که رویا به این گروه فیلمساز اجازه می‌دهد که او را با فاصله دنبال کنند تا برداشت مستندی از چگونگی وضعیت پناهندگان بی پناه در شرایط مشابه تهیه کنند. و بقیه ماجرا که باید فیلم دیده شود.
نفیس نیا: داستان فیلم را فرشاد گفت. رقص به سبک ایرانی‌زندگی یک پناهنده ایرانی‌را نشان می‌دهد که بعد از جواب رد گرفتن از دولت هلند مجبور شده به صورت غیر قانونی در خیابان زندگی‌کند. یک گروه فیلمبرداری او را دنبال می‌کند و این زندگی‌خیابانی را دورادور به تصویر می‌کشد.
به نظر شما با توجه به این‌که حتی در عنوان فیلم نیز بر ایرانی بودنِ موضوعِ آن تاکید شده است، موفقیت‌هایی که این فیلم کسب می‌کند می‌تواند به حساب افتخاراتِ آن سرزمین (ایران) نوشته شود؟
فرشاد آریا: ببینید، من فکر می‌کنم الان تاثیر آدم‌ها، فرهنگ‌ها و مهاجرها از ملیت‌ها و فرهنگ‌های مختلف بر همدیگر آن‌قدر زیاد و پیچیده شده که پاسخ این سوالتان را مشکل می‌کند. چون ما الان سال‌هاست که در یک شرایط تغییر و تحول در جهت یکپارچگی جامعه جهانی، یا همان گلوبالیزه شدن جهان قرار داریم و به همین جهت گفتن این‌که آیا یک اثر هنری ۱۰۰% به یک فرهنگ یا جامعه مشخص تعلق دارد خصوصن وقتی خارج از مرزهای جغرافیایی آن کشور شکل بگیرد خوب خیلی مشکل است.
البته این اشاره خوبی‌ست که این فیلم همان‌طور که از اسمش هم پیداست ارتباط بسیار قوی‌ای با سینمای ایران دارد، حتا شخصیت اصلی‌اش یک دختر ایرانی است همراه با یک کارگردان ایرانی که جزیی از داستان فیلم محسوب می‌شود و با هم توی فیلم فارسی حرف می‌زنند. از طرفی همان‌طور که قبلن هم گفتم من خودم به عنوان کارگردان این فیلم را تعظیمی می‌دانم به سینمای معاصر ایران. اما در عین حال نمی‌شود از این حقیقت هم گذشت که این فیلم بیشتر از این‌که یک تولید ایرانی باشد، یک تولید هلندی یا اروپایی محسوب می‌شود با یک ترکیب بین‌المللی از گروه فیلمسازی. از نظر محتوا هم این فیلم روایت پناهنده‌ها از هر ملیت و کشوری می‌تواند باشد چون هیچ ارتباط مشخصی را شما در فیلم نسبت به ایران، یا سیاست ایران یا غیره نمی‌بینید. منظورم این است که چیزی که در فیلم خیلی برجسته است و در ذهن تماشاگر می‌ماند وقتی فیلم را ببیند پناهنده بودن این دختر است نه ایرانی بودنش. به همین دلیل است که باید بگویم که من نمی‌دانم و در مقامی هم نیستم که بگویم که آیا موفقیتهای این فیلم را (تا به حال یا بعد از این) می‌شود به حساب افتخارات سینمای ایران گذاشت یا هلند، یا اروپا یا جامعه جهانی. بگذارید پاسخ این سوال را به منتقدان سینمایی واگذار کنیم.
نفیس نیا: من فکر می‌کنم شاید در نگاه اول فیلم ما به خاطر ایرانی‌بودنش مورد توجه قرار بگیرد. سازنده‌هایش ایرانی‌‌اند، در عنوانش کلمهٔ ایرانی‌استفاده شده و غیره. اما اگر فیلم بعد از پلّه اول توجه بگیرد یا جایزه‌ای دریافت کند به خاطر خود فیلم است، و نه به خاطر این‌که مایه ایرانی‌دارد. این نهایت کم لطفی به فیلم و همه کسانی‌که در به ثمر رسیدن این فیلم کمک کردند خواهد بود، اگر بگوییم که موفقیت فیلم فقط و فقط به ایرانی‌بودنش است.
بعد از این‌که اصغر فرهادی جایزه‌ی اسکار را برای فیلم «جدایی نادر از سیمین» دریافت کرد، این بحث بسیار مطرح می‌شد که درست است که آن فیلم، اثر ارزشمندی‌ست اما امکان دارد که حساس بودنِ موضوع ایران در سطح جهان موجب شده باشد که هیأت داوران اسکار توجه بیشتری به این فیلم نشان دهند. شما چه نگاهی به این موضوع دارید و کلا ایرانی بودنِ فیلم به نظر شما می‌تواند نقشی در دریافت جوایز از جشنوارههای بین‌المللی داشته باشد؟
فرشاد آریا: ببینید علاوه بر همکاران و فیلمسازان هلندی که می‌شناسمشان و شیفته این فیلم فرهادی‌اند، با خیلی از آدم‌هایی هم که هیچ ارتباطی با حرفه سینما ندارند، از کشورهای مختلف دنیا (هلند، فرانسه، آلمان، انگلیس، ژاپن، چین، هند، نپال، شیلی، اوروگوئه، برزیل و خیلی‌های دیگر) در مورد این فیلم صحبت کردم و همگی بلا استثنا شیفته این فیلم فرهادی بودند. ضمن این‌که اگر این فیلم فقط جایزه اسکار را برده بود نمی‌توانستم الان با این قاطعیت به شما بگویم که من با این فرضیه ۱۰۰% مخالفم. ضمن این‌که تاکید می‌کنم که ملاک من برای خوب، بد یا موفق بودن یک فیلم تنها بردن جایزه در فستیوال‌های مختلف نیست. فیلمی که بتواند قلب تماشاگران را در فرهنگ‌ها و جامعه‌های مختلف تسخیر کند، دیگر یک فیلم معمولی نیست به نظر من.
در پاسخ به سوال دوم که آیا ایرانی بودنِ فیلم می‌تواند نقشی در دریافت جوایز از جشنوارههای بین‌المللی داشته باشد خیلی صریح می‌گویم خیر. به چند دلیل. اولن سالانه کم و بیش ۵۰ فیلم بلند در ایران تولید می‌شود آیا همه این‌ها به جشنوارههای خارجی راه پیدا کرده و جایزه می‌گیرند فقط به واسطه شناسنامه ایرانی‌شان؟ خیر! گاهی بیشتر، گاهی کمتر، اما به طور متوسط تعداد فیلم‌های ایرانی که سالانه به جشنوارههای خارجی راه پیدا می‌کنند و جایزه می‌برند کمتر از انگشت‌های یک دست است.
نکته‌ای که این وسط می‌تواند تا حدی درست باشد این است که موفقیتهای چشمگیر و صعودی که سینماگران به نام ایرانی در طی۳۰-۴۰ سال گذشته در جشنوارههای جهانی به دست آوردند، سبب شده که فستیوال‌ها و علاقمندان به هنر سینما توجه ویژه‌ای به سینمای ایران داشته باشند. به این معنا که وقتی کسی به یک جشنواره می‌رود تا فیلم‌های خوب ببیند، در حالی که نمی‌داند فیلم‌های خوب از چه کشورها یا چه کارگردانانی هستند، می‌تواند با انتخاب یک فیلم ایرانی مطمئن‌تر باشد که انتخابش فیلم خوبی خواهد بود. و خوب واضح است که این اعتبار ارزشمند را فیلمسازان خوب ایرانی برای سینمای ایران به وجود آوردند نه سیاستمدارها!
ادامه دارد.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
سپیده جدیری؛ شاعر، مترجم، روزنامه‌نگار و بنیانگذار جایزه‌ی شعر زنان ایران (خورشید) است. نخستین کتابش، مجموعه شعر «خوابِ دختر دوزیست» است. دومین مجموعه از اشعار جدیری با عنوان «صورتی مایل به خون من» به چاپ رسید و «دختر خوبی که شاعر است» مجموعه شعر دیگر اوست. تازه‌ترین کتاب منتشر شده‌اش در ایران مجموعه شعر«وغیره . . .» است.
از سپیده جدیری همچنین مجموعه‌ی «منطقی» که داستان‌های کوتاه او را در بر می‌گیرد به چاپ رسیده است. او دو ترجمه از اشعار ادگار آلن پو و خورخه لوئیس بورخس را نیز زیرچاپ برده‌است.
