پیروزی تاریخی اوباما و توپ تعهدات در زمین ایران
اردشیر زارعی قنواتی
بررسی توافق هسته یی ایران با گروه ۱+۵ در شامگاه پنج شنبه دهم سپتامبر یک مرحله مهم از مبارزه “باراک اوباما” رئیس جمهوری با کنگره جمهوریخواه تلقی می شد. بعد از بحث و مذاکره موافقان و مخالفان وقتی نتایج رای گیری اعلان شد و در مقابل ۵۸ رای مثبت ۴۲ سناتور دمکرات و مستقل، طرح جمهوریخواهان را برای کفایت بحث و به رای گذاشتن قطعنامه “رد توافق هسته یی” با شکست روبه رو کردند، اوباما به یک پیروزی تاریخی دست یافت که در هفته های اخیر تصور آن برای اکثریت جمهوریخواه کنگره غیرقابل پیش بود. طبق قوانین اساسنامه یی حاکم بر مجلس سنای آمریکا مخالفان برای رد یک معاهده اجرایی که توسط رئیس جمهوری پذیرفته شده است حداقل به رای ۶۰ سناتور نیاز دارند تا در مرحله اول قادر به صدور قطعنامه گردند و رئیس جمهوری هم به ۳۴ رای احتیاج دارد تا بتواند از “حق وتو” خود استفاده کند. اوباما و دمکرات های حامی وی که قبلا از مصونیت حق وتوی رئیس جمهوری مطمئن شده بودند در طی روزهای اخیر تمام تلاش خود را معطوف به رسیدن به حدنصاب ۴۱ درصدی سناتورها جهت عدم اجازه صدور قطعنامه و به تعبیر حقوقی “فیلی باستر” کرده بودند که در این “کارزار سخت” موفق شدند. هر چند که طبق قانون هنوز جمهوریخواهان شانس این را دارند که در چند روز باقی مانده تا ۱۷ سپتامبر (موعد پایان رسیدگی به توافقنامه هسته یی) بار دیگر طرح کفایت بحث و امکان به رای گذاشتن قطعنامه را دنبال کنند اما به دلیل تثبیت رای ۴۲ سناتور در پشت سر اوباما بدون تردید هرگونه تلاش دوباره یی وقت تلف کردن است. ناکامی سناتورهای مخالف اوباما اما مانع از این نشد تا در مجلس نمایندگان این کشور جناح جمهوریخواه با همراه چند نماینده شورشی دمکرات طرح های به اصطلاح بازدارنده و اخلالگرانه در قبال سیاست های اجرایی اوباما را دنبال نکنند. مخالفان در مجلس نمایندگان با یک رویکرد متفاوت و ایزاعی ابتدا رای گیری برای تایید توافق هسته یی را دنبال کردند که با ۱۶۲ رای موافق در مقابل ۲۶۹ رای مخالف در واقع پذیرش توافقنامه در مجلس نمایندگان را رد کردند. در گام بعدی آنان قطعنامه محدود کردن اختیارات ریاست جمهوری را برای لغو تحریم های علیه ایران را به صحن مجلس بردند که با رای موافق ۲۴۷ در مقابل مخالفت ۱۸۶ رای به تصویب رسید. البته چند ساعت قبل از این طرح های دوگانه مجلس نمایندگان، آنان یک مصوبه در خصوص تخلف قانونی اوباما نسبت به عدم ارائه جزئیات توافقنامه را تایید کرده بودند تا در طی چند ساعت میزان خشم خود را نسبت به رویکرد رئیس جمهوری نشان دهند.
آنچه در کنگره آمریکا اتفاق افتاد بدون تردید یک پیروزی تاریخی برای باراک اوباما بود و یک شکست بزرگ برای جمهوریخواهان، لابی قدرتمند ایپک و همچنین یک رسوایی سیاسی برای “بنیامین نتانیاهو” نخست وزیر اسرائیل تلقی می شود که تمام قدرت خود را متمرکز بر این مبارزه کرده بودند. اما بدون شک این پایان کار و ختم کارزار بین اوباما و مخالفان جمهوریخواه نخواهد بود و به شیوه های مختلف با توجه به میزان اختیارات هر کدام از طرفین در هفته ها و ماه های آینده به خصوص در مورد روند اجرایی توافقنامه هسته یی، این کشاکش سیاسی هم چنان ادامه پیدا می کند. از این پس که دست جمهوریخواهان از امکان رد توافقنامه هسته یی کوتاه شده است و عدم مصوبه کنگره در رد این توافقنامه به منزله پذیرش آمریکا و ساختار سیاسی این کشور در قبال آن به حساب آمده و توافق به مرحله اجرایی رسیده است، تمام نگاه ها به سمت عملکرد تهران در خصوص تعهدات پذیرفته شده خود معطوف می شود. هر چند که کنگره این امکان را با توجه به اکثریت جمهوریخواه برای خود محفوط می داند که به طرق دیگر همچون تصویب تحریم های جدید در خصوص تروریسم، حقوق بشر و دخالت های منطقه یی اقداماتی علیه ایران را هم چنان دنبال کند و در مقابل اوباما نیز می تواند با تمسک به حق وتوی خود چنین قطعنامه هایی را رد کند، ولی میزان پایبندی ایران به تعهدات هسته یی خود “شاقول موازنه یی” تلقی می شود که در این طناب کشی می تواند مناسبات موجود بین دولت و کنگره آمریکا را تعیین کند. نباید فراموش کرد که هر چند اوباما نسبت به توافقنامه هسته یی با ایران یک موضع مثبت دارد اما در صورت هر گونه کارشکنی از سوی طرف مقابل دست وی برای حفاظت از این دستاورد تاریخی به شدت بسته و محدود خواهد شد. از طرف دیگر با گذشتن توافقنامه هسته یی از سد کنگره در افکارعمومی بین المللی این درک وجود دارد که دولت واشینگتن به وعده و تعهد خود به درستی عمل کرده است و کارشکنی در سمت مقابل تمام هزینه شکست را بر دوش تهران خواهد انداخت. شاید و به احتمال نزدیک به یقین پیروزی اوباما در مقابل کنگره جمهورخواه به نوعی دست تندروها و جناح مخالف دولت “حسن روحانی” را برای کوبیدن بر طبل مخالفت نیز بسته است. در این مرحله هرگونه کارشکنی و نقض تعهدات موجود توسط ایران به صورت خودکار تهران را در مظان اتهام قرار خواهد داد و دمکرات های حامی اوباما را مجبور به افزایش فشار و همراهی با جمهوریخواهان برای تصویب تحریم های جدید علیه تهران خواهد کرد. در این فاز از بازی که توپ در زمین ایران قرار دارد از این پس بازی سیاسی و جناحی با توافقنامه هسته یی یک خودزنی بزرگ خواهد بود که به شدت بسیار بیشتر از قبل منافع ملی کشور را در معرض تهدید قرار می دهد. در شرایطی که توافقنامه به مرحله اجرایی نزدیک می شود و احتمال شکست یا نقض آن در واشینگتن منتفی شده است، بررسی آن در شورای عالی امنیت ملی یا مجلس شورای اسلامی ایران نمی تواند خارج از پذیرش متن کامل آن بوده و هرگونه کارشکنی و ایجاد اما و اگر در جزییات متن به نوعی نقض قطعنامه تلقی خواهد شد. هم چنان که از این پس در آمریکا هرگونه سیاست اجرایی در قبال این پرونده می بایست در راستای رئوس متن توافقنامه (برجام) باشد در ایران نیز خارج از این قاعده هیچ توجیهی توسط امضاء کنندگان توافق قابل پذیرش نبوده و نقض توافقنامه محسوب می شود. در چنین شرایطی مجلس شورای اسلامی ایران یا هر نهاد مسئول دیگری هم چون همتایان خود در آمریکا نمی توانند به نوعی عمل کنند که با اصل و متن توافقنامه منافات داشته باشد. به دلیل پیچیدگی و ارتباط کامل تمامی مفاد اصلی و فرعی توافقنامه هسته یی تفکیک سازی و تجدیدنظر در هیچ فرایندی از موضوع حتی در جزییات قابل قبول نبوده و مستلزم پذیرش مسئولیت شکست و پرداخت سنگین هزینه های آن خواهد بود.
21/۶/۹۴
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
