«گزارش‌های سفر پژوهشی به ایران و مناطق کُردنِشین»

مجتبا کولیوند

معرفی کتاب جدید مجتبا کولیوند:

«گزارش‌های سفر پژوهشی به ایران و مناطق کُردنِشین»

گزارش مصوّر سفر اُسکار مان، زبان‌شناس آلمانی، به ایران و مناطق کُردنشین عثمانی طی سال‌های ۱۹۰۱-۱۹۰۷

«گزارش‌های سفر پژوهشی به ایران و مناطق کُردنشین» نام کتاب تازه‌ٔ مجتبا کولیوند به زبان آلمانی است که به‌تازگی منتشر شده است. «گزارش‌های سفر…» در ضمن کتابی است مصوّر که حیطهٔ جغرافیایی‌اش ایران و مناطق کُردنشین و حیطهٔ زمانی‌اش دورهٔ دولت عثمانی در اوایل قرن گذشتهٔ میلادی را در بر می‌گیرد. این کتاب شامل مجموعه‌یی از گزارش‌­های یک شرق‌شناس و زبان‌شناس فراموش شدهٔ آلمانی به نام اُسکار مان (Oskar Mann) است که طی دو سفر پژوهشی‌اش به مدت پنج سال، وقایعی را که در طول سفرهای دور و دراز خود شاهد آنها بوده به طور منظم و روزانه تحریر و ثبت کرده است. او برای اطمینان از اینکه نوشته‌هایش احتمالاً بر اثر بیماری،‌ راهزنی یا مرگ از بین نخواهد رفت، هربار که امکان و دسترسی به پُست داشته، متن خاطراتش را به شکل نامه به برلن نزد خانواده‌اش فرستاده است.

زمینهٔ اصلی و علمی این پژوهشگر، که یکی از با استعدادترین شاگردان ایران‌­شناس معروف فریدریش کارل آندره ­آس (F. C. Andreas) در آواخر قرن نوزدهم بوده است، پژوهش‌های میدانی، و در مرحلهٔ اوّل جمع‌آوری گویش‌های گوناگونِ زبان‌های فارسی و کُردی در یک منطقهٔ جغرافیایی وسیع بوده است که امروزه چند کشور را در بر می‌گیرد. البته تلاش‌ها و فعالیت‌های این شرق‌شناس فقط به عرصهٔ پژوهش‌های زبانی محدود نمانده است، و او در زمینه‌های دیگر نیز پُرکار بوده و نتایج مشاهدات خود را به دقت گردآوری و ضبط کرده است.[*]

اُسکار مان در نخستین سفر تحقیقاتی خود که از سال ۱۹۰۱ تا سال ۱۹۰۳ طول کشید بیشترین مدت را در ایران به سر برد. او به دلیل مبتلا شدن به تیفوس مجبور شد که پیش از موعد، سفر خود را قطع کند و به آلمان بازگردد. محدودهٔ جغرافیایی این سفر اوّل، در جنوب از حاشیهٔ خلیج فارس شروع شد و تا مناطق مرکزی ایران و تمام بخش‌های غربی ایران تا شمال دریاچهٔ ارومیه امتداد یافت.

اُسکار مان هفته‌ها و ماه‌های طولانی در شهرها و روستاهای گوناگون ایران به سر برد و پس از آشنایی با زبان و گویش مردم هر منطقه، به گردآوری گویش‌های بومی و جمع‌آوری سروده‌ها و داستان‌ها، و در مجموع فرهنگ عامّه، و ضبط  فونتیکی آنها به لاتین در دفاتر خود پرداخت. در صورت امکان، گاهی نیز واگذاری نگارش این گونه آثار را بر عهدهٔ افراد بومی باسواد می‌گذاشت تا این موارد را برایش به فارسی و کُردی و دیگر گویش‌ها تحریر کنند. این مجموعهٔ بااهمیت زبانی هم‌اکنون بخشی از گنجینهٔ معنوی و آرشیو به جای مانده از این پژوهشگر آلمانی به شمار می‌رود. برخی از مهم‌ترین شهرهایی که اُسکار مان در این سفر پژوهشی‌اش در در آنها توقف داشته و به مطالعات میدانی پرداخته است، عبارتند از: بوشهر، کازرون، شیراز، اصفهان، کاشان، همدان، نهاوند، کرمانشاه، قصرشیرین، کرند، سنندج، و مهاباد.

اسکار مان سفر دوّم خود را که از سال ۱۹۰۶ تا سال ۱۹۰۷ به طول انجامید، از شهر اسکندرون در کنارهٔ دریای مدیترانه آغاز کرد، و در جستجوی زبان‌ها و گویش‌های گوناکون و ضبط آنها، مناطق وسیعی را زیر پا گذاشت که بیشتر کُردنشین و ارمنی‌نشین بودند و امروزه بخش‌هایی از کشورهای سوریه، ترکیه و عراق را شامل می‌شوند.

اُسکار مان در ادامهٔ مسافرت علمی و پژوهشی دوّم خود، باز هم به ایران سفر کرد. به این شکل که از راه بغداد و بصره خود را با کشتی بخار به بندر بوشهر رساند، و سپس مدتی در شهرهای شیراز، فیروزآباد، اصفهان، سلطان‌آباد (اراک کنونی)، تهران و… به پژوهش‌های دامنه‌دار خود ادامه داد. این سفر مصادف بود با اوج‌گیری جنبش مشروطیت در ایران.

هرچند که اُسکار مان فعالیت عمدهٔ خود را بیشتر در راه جمع‌آوری و مکتوب کردن فولکلور (فرهنگ مردم) به‌ویژه در میان ایلات و عشایر متمرکز کرده بود، و وظیفهٔ مقدم خود را گردآوری مَتَل‌ها، دوبیتی‌ها و اشعار و داستان‌های فارسی و کُردی و لُری و غیره می‌دانست که به روایت‌های گوناگون در مناطق مختلف و جدا از هم، و آن هم فقط به صورت شفاهی از سینه به سینه نقل می‌شد و تا آن زمان به صورت مکتوب ضبط نشده بود، با این حال، در زمینه‌های دیگری نیز به جمع‌آوری اطلاعات پرداخته که از جنبهٔ علمی به‌خصوص در حوزهٔ ایران‌شناسی دارای اهمیت است. این وجه از کار او را می‌توان در لابه‌لای گزارش‌ها و نامه‌هایی که نوشته و در کتاب آمده است، به‌خوبی مشاهده کرد.

به همین دلیل، گزارش‌ها و نوشته‌های او حاوی داده‌های فراوانی نیز در زمینه‌های گوناگونی مانند جغرافیای شهرها و روستاها، مردم‌شناسی، قوم‌شناسی و باستان‌شناسی است. علاوه بر این، یکی از فعالیت‌های مهم دیگر این پژوهشگر آلمانی، ضبط لحظه‌ها و مصوّر کردن پژوهش‌های خود به کمک جعبهٔ عکاسی بود. عکس‌های به جا مانده از او که مکمّل نوشته‌ها و مشاهداتش است، دارای ارزش تاریخی ویژه‌ای است. هدف و قصد نهایی اُسکار مان از این کار، بهره‌گیری از عکاسی برای چهره‌نگاری از ملل و اقوام گوناگون بوده است، که متأسفانه بخشی از شیشه‌های عکاسی‌اش که با یک محمولهٔ پُستی به آلمان در راه بوده، بر اثر غرق شدن کشتی در خلیج فارس از دست می‌رود.

در کتاب تعداد صد عکس از جلوه‌های گوناگون، از مناظر طبیعی گرفته تا بناهای تاریخی و آثار باستانی و چهره‌نگاری از مردم و اقوام و مذاهب گوناگون، در ارتباط با گزارش‌ها، به چاپ رسیده است. این تصاویر گزارش‌ها و مشاهدات این پژوهشگر را برجسته کرده و ملموس کرده است.

مجتبا کولیوند علاوه بر جمع‌آوری و چاپ گزارش‌ها، عکس‌ها و نامه‌های اُسکار مان در یک مجموعهٔ واحد، و در کنار نگارش مطالب گوناگون و موضوعی مربوط به نامه‌ها و گزارش‌های این کتاب، فصلی را نیز به زندگی و فعالیت‌های علمی اُسکار مان اختصاص داده و این شرق‌شناس فراموش شدهٔ آلمانی را به خوانندگان معرفی کرده است.

 مشخصات کتاب به آلمانی چنین است:

Mojtaba Kolivand

Persische und kurdische Reiseberichte

Die Briefe des Berliner Orientalisten Oskar Mann während seiner beiden Expeditionen in den Vorderen Orient 1901–۱۹۰۷

(Mit 100 Abbildungen)

ISBN: 978-۳-۴۴۷-۱۰۱۲۹-۵

• درباره نویسنده:
• ‌‌تازه‌ترین‌ها:

شهرگان

In touch with the Iranian cultural diaspora.
Shahrgon is an online magazine for Canada’s Iranian cultural diaspora and Persian-speaking languages.
Shahrgon started working in Vancouver, Canada, in 1992 with the publication “Namai Iran” and then in the evolution of “Ayandeh” and “Shahrvand-E Vancouver,” it transformed into Shahrgon.

Shahrgon; The magazine of the Iranian cultural diaspora;

شهرگان مجله‌ی دیاسپورای ایران فرهنگی در ونکوور کانادا از سال ۱۹۹۲ با نشریه‌‌ی «نمای ایران» آغاز به‌کار کرده و سپس در فرگشتی از «آینده‌» و «شهروند ونکوور» به شهرگان فراروئید

• روزهای سرگشتگی
• جلوی خانه ما یکی مرده بود؛ داستان‌هایی از زمانه درد و دربدری
• نگاهی به فیلم «کیک محبوب من»