نیویورک در تسخیر پیشگامان هنر ایران

 سپتامبر ماه هنر ایران است. در کنار بی‌شمار نمایشگاه‌های ریزودرشتی که در این ماه در سراسر جهان برپاست سه نمایشگاه مهم هم روزهای پنجم و ششم سپتامبر (۱۴ و ۱۵ شهریور) در سه‌گالری و مرکز هنری نیویورک افتتاح شده است؛ تا جایی که می‌توان گفت این شهر در تسخیر هنر ایران قرار گرفته است. موفقیت‌های پی‌درپی ایران در حوزه هنرهای تجسمی به‌خصوص نقاشی در هفت‌سال گذشته مدیون تلاش بخش خصوصی مرتبط با هنرهای تجسمی است و البته فروش فوق‌العاده آثار هنرمندان پیشگام هنر نقاشی و مجسمه‌سازی ایران در حراج‌های کریستیز و ساتبیز. همه اینها باعث شده هنرمندان تجسمی ایران در حال حاضر همان جایگاهی را در جهان و مراکز معتبر هنری به‌دست آورند که در دهه‌های پیش، سینمای ایران حاصل کرده بود.

«راکفلر»‌ها این‌بار میزبان ۲۶ هنرمند ایرانی
انجمن آسیایی در خیابان هفتادم نیویورک واقع است. این انجمن ۵۷ سال پیش توسط خاندان پرنفوذ و قدرتمند «راکفلر» تاسیس شد. موزه این انجمن هر سال پذیرای نمایشگاه‌های بسیار مهمی با محوریت هنر شرق دور، هند و خاورمیانه می‌شود. «ایران مدرن» یکی از آنهاست: این نمایشگاه بزرگ از هنر مدرن ایران مربوط به آثار خلق شده حدفاصل دهه‌های ۵۰ تا ۷۰ میلادی است که از ششم سپتامبر ۲۰۱۳ تا پنجم ژانویه ۲۰۱۴ قابل تماشا خواهد بود. این نمایشگاه با عرضه بیش از صد اثر از ۲۶هنرمند، به روشن‌کردن آثار کمتر شناخته شده ایرانی کمک خواهد کرد. نقاشی، مجسمه، کارهای کاغذی و عکاسی، به‌صورت موضوعی در این نمایشگاه سازمان‌دهی شده تا پیدایش مدرنیزاسیون در ایران برای جهانیان به تصویر کشیده شود. مسوولان این نمایشگاه، آثار را از کلکسیون‌های عمومی و خصوصی معتبر آمریکا، هشت کشور اروپایی و همچنین خاورمیانه امانت گرفته‌اند. کلکسیون‌ گری آرت گالری (Grey Art Gallery)، کلکسیون هنر دانشگاه نیویورک، کلکسیون هنر جی پی مورگان چیس (JPMorgan Chase)، موزه هنر مدرن نیویورک (MOMA)، تیت (Tate) و لندن از مهم‌ترین موسسات و مراکزی هستند که آثار خود را برای ارایه در این نمایشگاه به امانت داده‌اند. ملیسا چو که مجری و مدیر موزه انجمن آسیایی است، در گفت‌وگویی اختصاصی به «شرق» درباره این رویداد مهم گفت: «برای درک هنر معاصر ایران، ضرورت دارد ابتدا این دوره تاریخی که در آن هنرمندان، پایه‌های مدرنیسم را بنا گذاشتند، درک شود. اگر از موضوعات سیاسی حال حاضر جهان بگذریم، نمایشگاه‌هایی مانند هنر مدرن ایران، برای پرورش ذهن‌ها در مفاهمه بهتر از تاریخ ایران، اقدامی حیاتی محسوب می‌شوند.»
نمایشگاه مزبور، آثار این هنرمندان را به نمایش گذاشته است: پرویز تناولی، محمد احصایی، عباس کیارستمی، احمد عالی، مسعود عربشاهی، سیاوش ارمجانی، منیر شاهرودی فرمانفرماییان، منصور قندریز، مارکو گریگوریان، قاسم حاجی‌زاده، ناهید حقیقت، بهمن جلالی، رعنا جوادی، رضا مافی، لیلی متین دفتری، اردشیر محصص، بهمن محصص، نیکی نجومی، هوشنگ پزشک‌نیا، فرامرز پیل‌آرام، بهجت صدر، ابوالقاسم سعیدی، سهراب سپهری، محسن وزیری‌مقدم، منوچهر یکتایی و حسین زنده‌رودی.
نمایشگاه «ایران مدرن»، به سرپرستی چند پژوهنده مستقل یعنی فرشته دفتری و لیلا س. دیبا برپا شده. این نمایشگاه به‌صورت موضوعی و در بخش‌های زیر سازمان‌دهی شده است: سقاخانه – نگاهی به سبک نئوسنتی ملهم از فولکلور و فرهنگ عامه ایرانی؛ انتزاع و خوشنویسی (کالیگرافی)، با تمرکز مونوگرافیک بر هنرمندان منتخب در هر بخش. همچنین یک اتاق بایگانی به ارایه پس‌زمینه‌های تاریخی، سیاسی و فرهنگی آن دوره می‌پردازد که شامل اسناد اصلی، پوسترها، حوادث و رویدادهای سیاسی کلیدی آن زمان می‌شود. همچنین کاتالوگ تصویری فاخری در این نمایشگاه ارایه شد که حاوی مقالاتی از پژوهشگران و اندیشمندان پیشرو در هنر ایرانی، هنر مدرن، و منتقدان فرهنگی است. کتاب ۲۵۶ صفحه‌ای توسط موزه انجمن آسیایی منتشر و توسط انتشارات معروف دانشگاه ییل (Yale University)، نیوهاون و لندن توزیع شده است. لیلا س. دیبا درباره اهداف برپایی این نمایشگاه به «شرق» می‌گوید: «از آنجا که همه ما دوستداران هنر ایران هستیم، به نوعی می‌خواستیم از این طریق هنر این قرن شناخته شود. پیش از این نمایشگاه‌هایی در رابطه با هنر معاصر ایران در آمریکا برپا شده، اما هیچ‌گاه نمایشگاهی مفصل راجع به پیشگامان این هنرمندان روی دیوار نرفته، بنابراین هدف ما از تشکیل چنین نمایشگاهی، معرفی جامع هنرمندان ایرانی است.» به گفته دیبا، به‌رغم برپایی یک نمایشگاه از هنرمندان ایرانی در نیویورک قبل از انقلاب و برپایی چند نمایشگاه دیگر، هنوز اطلاعات مردم آمریکا از هنر ایران بسیار محدود است و ایده برپایی چنین نمایشگاهی از وجود همین ضعف شکل گرفته. همراه با نمایشگاه هنر مدرن، انجمن آسیایی مجموعه‌ای از برنامه‌ها را در نظر گرفته از جمله: ملاقات با «گلی ترقی» راجع به مجموعه جدید داستان‌های کوتاه خود، «بانوی انار و پسرانش» (۲۸ اکتبر) و اجرای موسیقی توسط «کیهان کلهر» و «علی بهرامی فرد» (۱۶ نوامبر).

پولاک و باسکیه در کنار زنده‌رودی و مشیری
اما یک روز قبل از افتتاحیه نمایشگاه «ایران مدرن» در انجمن آسیایی، نیویورک شاهد یک رویداد هنری دیگر مرتبط با هنر ایران بود. نمایشگاهی «کالیگرافیتی» (Calligraffiti) از پنجم سپتامبر به مدت یک‌ماه در گالری لیلا هلر برگزار شده است. این نمایشگاه ترکیبی از هنر گرافیتی و کالیگرافی یا خوشنویسی است. لیلا هلر به‌عنوان مدیر گالری در این‌باره به وال‌استریت ژورنال گفت: «این آثار ارتباط میان جنبش‌های هنر در سراسر فرهنگ است که از فرآیندهای خلاقانه یکدیگر بهره گرفته‌اند. همان‌طور که جنبش گرافیتی از آشفتگی‌های اقتصادی و اجتماعی دهه ۱۹۷۰ در نیویورک پدید آمده است. جای تعجب نیست که الان هم هنر خیابانی در سراسر خاورمیانه‌روبه‌رشد است. خوشنویسی به‌عنوان شکلی از هنر، بخشی از حافظه جمعی در خاورمیانه است که همچنان درحال تکامل است. در حال حاضر ما شاهد گفت‌وگو میان این جنبش‌ها هستیم که بدون شک نشانه‌های آن در تاریخ باقی مانده است.» در این نمایشگاه ۵۰ اثر از چهره‌هایی معروف مانند جکسون پولاک، لی راسنر، کیت هرینگ و ژان میشل‌باسکیه در کنار هنرمندانی ایرانی همچون حسین زنده‌رودی، فرهاد مشیری و پوران جین‌چی به نمایش گذاشته شده است. در بخش دیگر گزارش وال‌استریت ژورنال، روند خوشنویسی از دوران گذشته مورد بررسی قرار گرفته و عنوان شده که در دوره‌های گذشته خوشنویسان و کاتبان کلمات را رونویسی می‌کردند اما در دوران مدرن با ظهور جنبش‌هایی مانند دادا، سوررئالیسم و اکسپرسیونیسم انتزاعی، عناصر زبانی و نوشتاری به‌صورت انتزاعی در آثار گنجانده شدند. هنرمندان معاصری هم مانند حسین زنده‌رودی، پرویز تناولی، هدیه شفیعی و پوران جین‌چی خطوط عربی سنتی را برای خلق نوعی از آثار انتزاعی در کارهایشان به‌کار گرفتند و رنگ و شعر را به آن افزودند.

نیویورک، «شیرین» می‌شود
نمایش آثار هنرمندان ایرانی به این رویدادها محدود نمی‌شود. پنجشنبه‌شب برابر با پنجم سپتامبر شعبه گالری شیرین نیویورک با آثاری از هنرمندان مطرحی چون پرویز تناولی، فریدون آو، فرشید مثقالی، فرح اصولی، گیزلا وارگا‌سینایی، پرستو فروهر، یاشار صمیمی‌منفرد، مهرداد افسری، فرناز ربیعی‌نژاد، ایمان صفایی، فرشید ملکی، شهریار احمدی، شاهپور پوریان صفی‌الدین‌امامی، آویش خبره زاده و ترلان رفیعی افتتاح شد. عنوان این نمایشگاه «نام من سرخ نیست» است که از یکی از کتاب‌های اورهان پاموک گرفته شده است. علی بختیاری، نمایشگاه‌گردان این نمایشگاه درمورد دلیل انتخاب این آثار به «شرق» گفت: «چند سال قبل نمایشگاه‌گردان نمایشگاهی به نام «چگونه یاد گرفتم که نترسم و عاشق هنر اگزوتیک باشم؟» بودم. در این نمایشگاه وضعیت نوشتاری خطوط فارسی و عربی را در خاورمیانه بررسی کردیم. همیشه دلم می‌خواست بخش دوم این نمایشگاه را در مورد وضعیت مینیاتور در هنر معاصر برگزار کنم.» او گفت که به دلیل برگزاری چند نمایشگاه دیگر از هنرمندان ایرانی در نیویورک، نمایشگاه «نام من سرخ نیست» می‌تواند فرصت خوبی برای نمایش آثاری باشد که مینیاتور را در هنر معاصر نشان می‌دهد. در این نمایشگاه حدود ۳۶ اثر از مجسمه، چاپ، نقاشی، طراحی، عکاسی و کلاژ نشان داده شده است که کاتالوگی از آن نیز منتشر می‌شود.

[روزنامه شرق]