شطرنج سیاسی و امنیتی سوریه در آستانه تغییر
بحران سوریه با تشدید حملات مسلحانه در جبهه های “حلب” در شمال این کشور و شهر “رقه” به عنوان پایتخت دولت اسلامی در این کشور توسط ائتلاف “دمکراتیک سوریه” وارد مرحله جدیدی شده است. هم زمان با این تحولات میدانی در عرصه سیاسی نیز با فریز شدن مذاکرات صلح که در ماه گذشته با خروج هیات “کمیته عالی مذاکرات” که مورد حمایت محور عربستان – ترکیه قرار دارد در آستانه شکست قرار گرفته بود، هم اکنون با اعلان کناره گیری “محمد علوش” رئیس این هیات مذاکره کننده به بهانه عدم پایبندی رژیم “بشار اسد” به مفاد قرارداد ترک مخاصمه، بیش از پیش دچار شکنندگی شده است. در عرصه منطقه یی نیز به دلیل تشدید شکاف بین ایران و عربستان از یک طرف و از طرف دیگر رویارویی سیاسی – امنیتی دولت آنکارا با احزاب “دمکراتیک خلق ها” در پارلمان و حزب کارگران کردستان “پ ک ک” در مناطق جنگی جنوب و جنوب شرقی این کشور و مهم تر از همه پیشروی یگان های مدافع خلق به عنوان بزرگترین نیروی نظامی کردهای سوریه به سمت شهر رقه، محور عربی – ترکی را مصمم تر از گذشته برای به شکست کشاندن راه حل‌های سیاسی در بحران سوریه ترغیب کرده است. هم چنین موضع مخرب عربستان در خصوص تحولات سوریه جدا از اهداف منطقه یی این کشور در آرایش یک منازعه فرقه یی، هم اکنون با توجه به هم زمانی این تحولات با روند بررسی ۲۸ صفحه مدارک محرمانه در مورد پرونده یازدهم سپتامبر که به طور غیر مستقیم ریاض و مستقیم خیریه‌ها و افراد خاندان پادشاهی سعودی را هدف قرار داده و در آستانه رای نهایی کنگره برای اجازه ارجاع به محاکم قضایی است، بازتاب خود را در تخریب این روند مصالحه ملی نشان می دهد. به همین دلیل استعفای محمد علوش از پروسه مذاکرات صلح و تحرکات نظامی ترکیه علیه مناطق کردی در منطقه “روژاوا” را می‌بایست در چارچوب دگردیسی درونی بحران سوریه و تحولات منطقه‌یی مورد ارزیابی قرار داد.
استعفای محمد علوش رهبر گروه تندرو و تروریست “جیش الاسلام” از روند مذاکرات صلح هر چند که به منظور اعمال نفوذ بر میانجیگران بین المللی و همسویی با متحدان منطقه یی جهت به شکست کشاندن این مذاکرات انجام شده است اما در آینده می تواند در عرصه سیاسی و نظامی تاثیرات بزرگی در بحران جاری بگذارد. به دلیل ذات بحران سوریه و پیچیدگی آن در چارچوب منافع متضاد بازیگران داخلی و خارجی هر حرکتی در خصوص مهره های این شطرنج تاثیرات دوگانه یی خواهد داشت که “زشت و زیبای” آن را اهداف کلان قدرت های هژمونیک منطقه یی و بین المللی تعیین می کند. حذف علوش و احتمالا کناره گیری گروه های تندرو هم چون جیش الاسلام و احرار الشام از روند مذاکرات صلح ضمن اینکه می تواند در حوزه نظامی بحران به تشدید درگیری ها بیانجامد ولی در عرصه سیاسی بسته به میزان وفاداری میانجیگران بین المللی قادر است راه را برای به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح هموار کند. موضوع مهم در این بین تضاد منافع بین اهداف واشینگتن – بروکسل با متحدان منطقه یی آنکارا – ریاض در این مقطع زمانی است که هر دو طرف را در آستانه یک تصمیم بزرگ قرار می دهد. چنانچه قدرت های جهانی و به خصوص آمریکا به پروسه صلح وفادار بمانند و مرعوب محور محافظه کار منطقه یی نشوند این تغییر در ترکیب هیات مذاکره کننده مخالفان می تواند راه را برای مشارکت فعال تر نیروهای میانه روتر از جمله مخالفان مدنی و اپوزیسیون کردی برای حضور در مذاکرات صلح فراهم کرده و امید به دستیابی به یک راه حل ملی را بیش از پیش افزایش دهد. این در صورتی است که اگر قدرت های غربی حامی مخالفان مرعوب این شانتاژ سیاسی شوند، از هم اکنون می توان مذاکرات صلح را شکست خورده به حساب آورد.
در سوی دیگر میدان جنگ با توجه به پیشروی نیروهای ائتلاف سوریه دمکراتیک به رهبری کردهای عضو “اتحاد دمکراتیک کردستان سوریه” با همکاری ائتلاف به رهبری آمریکا و حمایت روسیه به سوی رقه، به همان نسبت که پایتخت دولت خودخوانده “داعش” را در معرض تهدید قرار می دهد به احتمال زیاد ترکیه و عربستان را برای دخالت مستقیم و حمایت بیشتر از جناح های تندروی تروریست ترغیب می کند. از آنجا که پیروزی یگان های مدافع خلق در عرصه نظامی بحران سوریه و به خصوص احتمال تسخیر دژ داعش توسط ائتلاف به رهبری آنان می تواند موقعیت این نیروها را بیشتر از گذشته تثبیت کند، چنین تصویری برای “رجب طیب اردوغان” رئیس جمهوری ترکیه همان کابوسی خواهد بود که عکس العمل غیر قابل پیش بینی آنکارا را هم به دنبال خواهد داشت. حساسیت ترکیه به تثبیت قدرت کردهای سوریه با توجه به تاثیری که بر اوضاع داخلی این کشور خواهد داشت و در عرصه سیاست منطقه یی این کشور نیز هم چون بهمنی می باشد که تمام رویاهای نوعثمانی اردوغان را نقش بر آب می کند، زنگ خطری است که به زودی پژواک آن در تهدید کانتون های کوبانی و عفرین توسط ارتش ترکیه شنیده خواهد شد. هر چند که برای واشینگتن تسخیر رقه از اهمیت استراتژیک و بازسازی اعتبار هژمونیک برخوردار است اما کردهای روژاوا به دلیل ذات روابط الاکلنگی واشینگتن – آنکارا نباید اعتماد بیش از اندازه یی به همپیمانی با واشینگتن کرده و بخش اصلی نیروهای خود را معطوف به تسخیر رقه کنند. یگان های مدافع خلق چنانچه برای هدف تسخیر رقه هزینه زیادی متحمل شوند با توجه به اینکه در این بخش از میدان های جنگ به واسطه بافت جمعیتی عرب آن در حاصل جمع نهایی قادر به اعمال هژمونی دراز مدت خود در آنجا نخواهند بود، به تبع سود لازم را کسب نکرده و مضاف بر آن با تمرکز کانونی نیروهای خود بر یک هدف موقت توان دفاع مطلوب از کانتون های اختصاصی خود را هم می توانند تضعیف کنند. کردها به تجربه باید بدانند که در عرصه بحران سوریه تنها با یک دشمن به عنوان داعش روبه رو نبوده و در پراکندگی جبهه ها از طرف گروه های تندرو اسلامگرا چون “جبهه النصره” تا نیروهای به اصطلاح میانه رو چون “ارتش آزاد سوریه” در معرض خطر حمله قرار دارند. تضعیف نیروهای کردی در کانتون های کوبانی و عفرین به دلیل اعزام کارکشته ترین نیروهای مدافع خلق به جبهه رقه به جهت مناسبات بین گروه های تندرو عربی متحد آنکارا و ریاض می تواند راه را برای حمله به مناطق کردی باز کند و به یقین دشمنان منطقه یی آنان از این فرصت به راحتی چشم پوشی نخواهند کرد. حمله نیروهای ارتش آزاد به شبه نظامیان کرد در محله “شیخ مقصود” و گلوله باران جبهه کردها در حومه شهر “اعزاز” توسط ارتش ترکیه زنگ خطری است که از قبل به صدا در آمده است که باید جدی گرفته شود و یگان های مدافع خلق در باد هدف تسخیر رقه نباید نشانه های طوفان را در مناطق کردی هم مرز با ترکیه نادیده بگیرند.
۱۱/۳/۹۵
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
