آتن مسکو، نمایشی که باید دید
کیان ثابتی
کیان ثابتی؛ روزنامه نگار، ادیتور و فعال در عرصه هنر تئاتر است.
ثابتی هنرجوی آموزشگاه بازیگری و کارگردانی سمندریان و همچنین هنرآموز دو کارگاه خصوصی فیلم‌نامه‌نویسی و شناخت فیلم استاد بهرام بیضایی بوده است. او با نمایش‌های یخبندان و صعود مقاومت پذیر آرتور اویی به عنوان بازیگر بر صحنه تالار وحدت و سالن اصلی تئاتر شهر ظاهر شده ولی به دلیل ممنوعیت و تمایل به تئاتر تجربی، به اجرای نمایش‌هایی در محیط‌های غیرتئاتری مانند منازل، انبارها و گالری‌ها پرداخت. از جمله نمایش‌هایی که او به عنوان کارگردان یا بازیگر حضور داشته می‌توان به؛ تک گویی از هارولد پینتر، استاد از اوژن یونسکو، هنر از یاسمینا رضا، مضرات دخانیات از آنتوان چخوف، آخرین نوار کراپ از ساموئل بکت، خرس از انتوان چخوف، ارتباط از ابراهیم مکی، اژدهاک از بهرام بیضایی و تعدادی از آثار قلمی خودش اشاره کرد.
کیان ثابتی، هم اکنون در حال تحصیل در رشته تئاتر، تحقیق و مطالعه در زمینه‌ی شیوه‌های جدید اجرای تئاتر و رقص و اجرای پرفورمنس آرت است.
صحنه‌ای از تمرین نمایشنامه آتن – مسکو | عکاس: هدیه فخاریان
«من اجرای سال ۸۷ این نمایش (آتن مسکو) به کارگردانی کتایون فیض مرندی را که الهام پاوه‌نژاد، الهام کردا و رویا میرعلمی در آن بازی می‌کردند، دیده بودم و از همان زمان متن را بسیار دوست داشتم. یکی از دلایلی که علاقه‌مند به اجرای این نمایشنامه بودم پرداختن به مساله مهاجرت است که در میان ایرانیان نیز بسیار باب شده است. در واقع پرداختن به این مساله که آیا افرادی که مهاجرت می‌کنند برخلاف تصاویر و عکس‌هایی که از خودشان منتشر می‌کنند واقعا خوشحال هستند یا خیر یکی از دغدغه‌های من برای اجرای این نمایشنامه بود…» این‌ها سخنان امیر حسین روح نیا، کارگردان نمایش آتن مسکو است که در مهر ماه سال جاری – اکتبر گذشته – در تماشاخانه باران در تهران اجراء شد. کتایون فیض مرندی از اساتید ممتاز دانشگاه هنر واحد نمایش (۱)، چندی است که ساکن شهر ونکوور شده و بنا دارد تا نمایش “آتن مسکو” را که چندین سال قبل در ایران اجراء کرده است، دوباره – اما این دفعه – با بازیگران فارسی زبان ونکوور به نمایش گذارد. کتایون فیض مرندی، دغدغه اصلی اش را طرح مسائل زنان در جامعه بیان می‌کند و تئاتر را بهترین شیوه برای طرح این مشکلات می‌داند. او می‌گوید بعد از اتمام تحصیلات دانشگاهی(۲) و کار در پروژه‌های مختلف تئاتر، سینما و تلویزیون تصمیم گرفته که با تشکیل گروه تئاتر “آلما”، خودش به کارگردانی آثاری با محوریت و تمرکز بر موضوع زنان و نقش آنان در جامعه بپردازد. در این رهگذر آثار بسیاری از جمله؛ دفترچه یادداشت، پیچ تند، ورود آقایان ممنوع و بدون خداحافظی را در تهران اجرا می‌کند.
کارگردان نمایش دلیل اجرای نمایشنامه “آتن مسکو” در ونکوور را این‌گونه عنوان می‌کند: «این نمایش در سال ۲۰۰۸ توسط گروه آلما به کارگردانیِ من در تهران با سه تن از هنرمندان تئاتر، خانم‌ها؛ الهام پاوه نژاد، رویا میرعلمی و الهام کُردا اجرا شد. نمایش به طرح مشکلات ناشی از مهاجرت زنان به کشورهایی با فرهنگ و زبان متفاوت از کشور اول، می‌پردازد مشکلاتی به شکل عام شامل همه، چه زنان و چه مردان می‌شود… من در دوران اقامتم در ونکوور، پس از برخورد با زنان مهاجر، متوجه شدم نمایش آتن مسکو اصلا برای اینجا نوشته شده و بازگو کننده شرایط بسیاری از مهاجرین زن – نه صرفا ایرانی- است کشورهایی که فرهنگ، زبان، روابط اجتماعی و خانوادگی شان بسیار متفاوت‌تر از وطن اول مهاجرین است.» به همین دلیل، وی بسیار امیدوار است با توجه به اینکه این نمایش به طرح یک موضوع عام در زمینه مهاجرت پرداخته و به زبان فارسی اجرا می‌شود، مورد توجه سایر فارسی زبانان مثل افغان‌ها و تاجیک‌ها هم قرار گیرد.
صحنه‌ای از تمرین نمایشنامه آتن – مسکو | عکاس: هدیه فخاریان
نمایشنامه «آتن مسکو»:
این نمایشنامه، اثر نویسنده یونانی تبار به ادوکیموز سولاکیدیس ترجمه سکینه عرب‌نژاد است. داستان مهاجرت سه خواهر به نام‌های اولگا، ایرنا و ماشا از روسیه به آتن معاصر است. مسائلی که این سه خواهر– یا سه زن مهاجر- در مهاجرت با آن دست به گریبان هستند، موضوع اصلی نمایش است مشکلاتی که آثار منفی‌اش، در روابط خانوادگی هم انعکاس دارد. آنها روسیه، سرزمین مادری شان را به امید رسیدن به آمال‌ها و آرزوهای دست نیافته‌شان، ترک و به یونان شهر آتن (پایتخت هنر و فلسفه کهن) مهاجرت می‌کنند. اما در این سرزمین جدید، مواجه با فرهنگ و زبان و حتی روابط انسانی جدیدی می‌شوند. اینجا همان نقطه ایست که داستان غربت و تنهایی انسان مهاجر آغاز می‌شود. نمایش «آتن مسکو» داستان تلاش این سه خواهر برای تطبیق خود با جامعه ایست که به آن تعلق ندارند و …
نمایشنامه «آتن مسکو» را بسیاری بازخوانی یکی از شاهکارهای نمایشی آنتون چخوف به نام «سه خواهر» می‌دانند اما به گمان نگارنده، این نمایشنامه بازخوانی آن اثر نیست بلکه دنباله‌ی اثر جاودان چخوف است. (۳) ایرنا، اولگا و ماشا، سه کاراکتر نمایشنامه سه خواهر با همان شخصیت‌پردازی و صفات و خصوصیات اما امروزی شده از روسیه به اروپای معاصر، به آتن پایتخت یونان مهاجرت می‌کنند تا در سرزمین جدید، ناکامی‌ها و کمبودهای زندگی گذشته را با شروع زندگی جدید، جبران کنند. دیدن این نمایشنامه، برای دوست‌داران ادبیات جهان و به خصوص روسیه و چخوف نامدارش لذت زیادی به همراه خواهد داشت اکثر شخصیتهای اصلی نمایشنامه «سه خواهر» در این نمایش هم حضور دارند البته نه به شکل فیزیکی، بعضی کاراکترها نیز ما به ازای کاراکترهای نمایشنامه‌ی چخوف هستند بدین معنا که فلان کاراکتر نمایشنامه سه خواهر در این نمایشنامه با همان کارکرد نمایشی ولی با نام دیگری حضور دارد. اما برای آن دسته هم که با نمایشنامه «سه خواهر» آشنا نیستند، دیدن این اثر و زندگی سه زن مهاجر بر صحنه تئاتر بجز وجه سرگرمی، یادآوری همهی آن خاطراتی است که از مهاجرت دوست داشته یا نداشته ام، یادآور نوستالژی پنهان همهی ماست که بعضی از آن، فرار و بعضی با آن زندگی میکنیم.
نمایشنامه «آتن مسکو» به کارگردانی کتایون فیض مرندی، یک طنز اجتماعی است. طنزی که در طول نمایش بارها خنده را به لبان تماشاچی‌اش خواهد آورد بدون آنکه آلوده‌ی لودگی شود. طنزِ نمایش، چخوفی است؛ به دفعات در طول نمایش به حرکات و دیالوگ‌های کاراکترها خواهیم خندید چه که آنچه نظاره‌گرش بر صحنه هستیم نه یک نمایش ساده بلکه آیینه ایست اززندگی خودمان و در واقع، به خود می‌خندیم نه بر آنان…نکته قابل توجه دیگر، داستان داشتن این نمایشنامه است بدین معنا که نمایشنامه درگیر ضد داستان یا بی داستانی نمی‌شود هر عمل عکس العملی به دنبال دارد و مانند بسیاری از نمایشنامه‌ها، عمل‌های نمایشی (اکت) مانند یک سیکل بدون پاسخ در یک پرده نمایشنامه، دورهم نمی‌چرخند. ایجاد حس تعلیق و دنبال کردن حوادث پشتِ سرهم، یکی از امتیازات این اثر است. خواننده یا تماشاچی منتظر است تا ببیند صفحه یا صحنه بعد چه اتفاقی خواهد افتاد هر چند اتفاقات و گره‌های این نمایشنامه مانند کارهای معمایی و پلیسی نیست ولی با نمایشنامهای تخت مواجه نیستم بلکه نمایش با هر صحنه‌ای که به جلو می‌رود بخشی از راز زندگی این سه خواهر را آشکار می‌کند زندگی‌ای که در صحنه های نخستین نمایش، زندگی معمولی (نرمال) دیده می‌شود -مشابه زندگی همهی ما- اما کم کم با پیش رفتن نمایش، رازهای پنهانش در قاب صحنه نمایان می‌شود -این هم شاید مشابه بسیاری از زندگی ها-. به نظر نگارنده، نمایشنامه «آتن مسکو» یک نمونه مناسب برای علاقه مندان درام نویسی است. یک نمایشنامه کلاسیک و موفق ابتدا بر بستر یک زندگی به ظاهر آرام و منظم آغاز می‌شود ولی با ورود یک فرد جدید (یا اتفاق جدید) این نظم و آرامش بهم می خورد و درگیری و گره‌های نمایش تا رسیدن به اوج ادامه می‌یابد. شخصیتهای نمایش در طول اجراء از طریق دیالوگ، رفتار و ارتباطشان با سایر کاراکترها برای تماشاچی شناخته می شوند. این روشی است که در بسیاری از آثار جذاب سینمایی و نمایشی به کار گرفته شده است. نمایش نامه «آتن مسکو»، با ورود ناگهانی خواهر کوچکتر به آتن شروع می‌شود و ما شاهد بیست وچهارساعت از زندگی آنها هستیم. بیست و چهار ساعتی پر از گره‌های داستانی که در طی آن، بازشدن هر گره ای همراه است با آغاز گره دیگر، شخصیت‌ها برای ما آشناتر می‌شوند؛ با آنها همذات پنداری (۴) میکنیم و هر کس علاقه‌مند به یکی از شخصیتهای نمایش خواهد شد. این فرم، دقیق و درست ترین شکل یک درام است که در آتن مسکو، ما شاهدش خواهیم بود.
کارگردان نمایش تصمیم دارد نمایش را در تاریخ ۲۱ ژانویه در دو سیانس ۶:۳۰ و ۹ در سالن بلک باکس کی میک سنتر اجراء کند سالن بلک باکس عبارتست از سالن‌هایی مکعب شکل که دیوارهای آن با رنگ یا پرده های سیاه پوشانده شده و همهی وسایل صحنه از نور و صدا تا جایگاه تماشاچیان قابل حرکت و پرتابل هستند. بلک باکس به کارگردان و طراح صحنه این امکان را می‌دهد تا صحنه را به هر شکلی درآورد و حتی در زمان اجرای نمایش، هر وسیله‌ای حتی صندلی تماشاچیان را هم تغییر دهد. در این نوع سالن، نمایش -بر خلاف سالن‌های ویترینی یا قاب عکسی- هم طراز یا هم سطح با جایگاه تماشاچیان اجرا می‌شود حتی ممکن است تماشاچیان بالاتر از صحنه نمایش قرار گیرند. یکی از خصوصیات این نوع سالن‌ها، نزدیکی تماشاچیان و بازیگران به یکدیگر است. کتایون فیض مرندی می‌گوید: «نمایش‌های گروه آلما، همیشه در سالن‌های بلک باکس اجراء شده‌اند چون تئاترهای ما چه در ایران و چه در اینجا، کارهای اجتماعی است و به نظر من این نزدیکی تماشاگران با بازیگران (نقش‌ها) و آنچه بر صحنه اتفاق می‌افتد، بیشترین تأثیر را بر تماشاگر می‌گذارد و آنها را به تفکر وامی‌دارد هر چند بازیگری در این سالن‌ها شاید به دلیل همین نزدیکی سخت‌تر از سالن های کلاسیک است.» وی صحبتش را این گونه ادامه می دهد که سُها سناجو، بهتاب بهستا و شیدا ابراهیمی سه بازیگر این نمایش هستند که به گروه آلما ملحق شده‌اند و هر سه تن با هنر بازیگری آشنایی کامل دارند. مطمئنا با استعداد و توانایی‌هایی که دارند همراه با تمرین‌های مداوم که در طی ماه‌ها داشته‌ایم، در روز اجراء، بهترین را از ایشان، خواهیم دید. (در اینجا نگارنده لازم است این توضیح را اضافه کند که سها سناجو و بهتاب بهستا از بازیگران جوان شهر ونکوور هستند که برای آن دسته از علاقه‌مندان تئاتر فارسی زبان در این شهر، چهره‌هایی آشنا دارند. سناجو همچنین سابقه بازی در چند نمایش در تهران را در پرونده‌اش دارد. اما شیدا ابراهیمی، دیگر بازیگر این نمایش به تازگی از ایران به کانادا مهاجرت کرده و «آتن مسکو» اولین کار نمایشی او در مهاجرت است. ابراهیمی، عضو پیوسته خانه تئاتر ایران، دانش آموخته دانشگاه هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی گرایش بازیگری تئاتر و هنرجوی آموزشگاه بازیگری و کارگردانی سمندریان است که در کارنامه‌اش بازی در نمایش‌هایی نظیر دایره گچی قفقازی به کارگردانی استاد حمید سمندریان، تاج محل به کارگردانی امیر دژاکام، شبی با آغامحمد خان قاجار به کارگردانی داریوش رعیت و ببخشید ساعت شما چنده؟ کارگردانی امیر أمجد دیده می‌شود. او سابقه کار در چند سریال تلویزیونی از جمله آژانس دوستی و کارآگاه لطفی را در پرونده خود دارد.)
نگارنده پس از حضور چند ساعته در تمرین و گفتگویی که با کارگردان و مجریان نمایش داشت، می تواند اظهار کند تئاتر «آتن مسکو» به کارگردانی کتایون فیض مرندی و بازی هنرمندان تئاتر فارسی زبان ونکوور، کاری است کاملا مطابق با اصول حرفه‌ای تئاتر بدون استفاده از هیچ عنصر غیرتئاتر، تئاتری که با اتکاء بر پیشینه آکادمیک کارگردانش و تجربه کار حرفه‌ای او بر صحنه تئاتر ایران در تلاش است تا فاصله محیط تئاتر جامعه مهاجر ایرانیان ونکوور را با جامعه تئاتر ونکوور کم کند. و به نظر نگارنده، این نمایش هر چند قدم کوچکی است ولی این قدم را برداشته است. اما در پایان، «آتن مسکو» نمایشی است برای همه اونهایی که تهران خیابون انقلاب چهار راه ولیعصر پارک دانشجو و تئاتر شهرش رو دوست دارند، و بعدش، برای همهی اونهایی که دوست دارند صف‌های پشت گیشه‌های سالن اصلی تئاترشهر جمع‌های ۴ یا ۵ نفره دانشجویان و بازیگران در محوطه تئاترشهر و رد شدن گاه به گاه یک چهره سینماییو و بالاخره، برای همه اونهایی که دوست دارند بروند تو و ببینند یک نمایش در چهارسو یا سایه‌اش…
پی‌نوشت‌ها:
* مطلب فوق، پس از حضور نگارنده در تمرین گروه نمایش “آتن مسکو” و تماشای این تئاتر در تمرین نوشته شده است.
۱) کتایون فیض مرندی، در سال های ۷۹، ۸۹ و ۹۱ به عنوان استاد برگزیده واحد نمایش انتخاب شده است.
۲) کتایون فیض مرندی دارای مدارک کارشناسی طراحی صحنه از دانشگاه تهران ۱۳۷۱ و کارشناسی ارشد بازیگری- کارگردانی از دانشگاه آزاد تهران ۱۳۷۵ است.
۳) در سال های اخیر، بازخوانی آثار مختلف آنتون چخوف توسط نویسندگان ایرانی انجام شده که یکی از زیباترین آنها، نمایشنامه «سه خواهر و دیگران» اثر حمید امجد است. این نمایشنامه تلفیقی است از نمایشنامهای چخوفی با تئاتر سنتی ایران… خواندن این اثر ارزشمند در ادبیات نمایشی ایران را به علاقه مندان ادبیات و هنرهای نمایشی پیشنهاد می‌شود.
۴) همذات پنداری بدین معناست که یکی -یا بیشتر- از شخصیتهای یک نمایش را در ناخودآگاه، مطابق یا نزدیک به شخصیت خودمان بدانیم و مجذوبش شویم.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
کیان ثابتی؛ روزنامه نگار، ادیتور و فعال در عرصه هنر تئاتر است.
ثابتی هنرجوی آموزشگاه بازیگری و کارگردانی سمندریان و همچنین هنرآموز دو کارگاه خصوصی فیلم‌نامه‌نویسی و شناخت فیلم استاد بهرام بیضایی بوده است. او با نمایش‌های یخبندان و صعود مقاومت پذیر آرتور اویی به عنوان بازیگر بر صحنه تالار وحدت و سالن اصلی تئاتر شهر ظاهر شده ولی به دلیل ممنوعیت و تمایل به تئاتر تجربی، به اجرای نمایش‌هایی در محیط‌های غیرتئاتری مانند منازل، انبارها و گالری‌ها پرداخت. از جمله نمایش‌هایی که او به عنوان کارگردان یا بازیگر حضور داشته می‌توان به؛ تک گویی از هارولد پینتر، استاد از اوژن یونسکو، هنر از یاسمینا رضا، مضرات دخانیات از آنتوان چخوف، آخرین نوار کراپ از ساموئل بکت، خرس از انتوان چخوف، ارتباط از ابراهیم مکی، اژدهاک از بهرام بیضایی و تعدادی از آثار قلمی خودش اشاره کرد.
کیان ثابتی، هم اکنون در حال تحصیل در رشته تئاتر، تحقیق و مطالعه در زمینه‌ی شیوه‌های جدید اجرای تئاتر و رقص و اجرای پرفورمنس آرت است.
