تاثیر یک قتل بر معادلات و مناسبات سیاسی
تحولات شتابنده یی که در منطقه خاورمیانه می گذرد این بار به خلاف حوادث چند سال گذشته یک موقعیت متفاوت را موجب شده است که می تواند در معادلات ملی، منطقه یی و بین المللی تغییرات پیش بینی نشده یی را موجب شود. داستان قتل “جمال خاشقچی” در کنسولگری عربستان سعودی در شهر استانبول که از ابتدا تبدیل به یک سریال جنایی با معماهای “شرلوک هولمزی” گردید بسیار فراتر هرگونه پیش بینی سیاستمداران، تحلیلگران و رسانه ها، امروز تبدیل به کلیدواژه تغییر در بسیاری از مناسبات و معادلات در حوزه های مختلف شده است. از آنجا که تا به امروز سیاست و رسانه در حوزه قدرت و جریان اصلی همواره در خدمت قدرتمندان بوده است شاید کمتر کسی گمان می‌کرد که این ماجرا بتواند برای دو هفته تیتر اول مطبوعات، خبرگزاری‌ها و حتی رقابت‌های سیاسی در حوزه‌های ملی، منطقه‌یی و بین‌المللی قرار بگیرد. قبل از اینکه به تحلیل تاثیر این ماجرا بر مناسبات و معادلات سیاسی و حتی ژئوپلتیک پرداخته شود ابتدا لازم است به چرایی ماندگاری و قدرت تاثیرگذاری این قتل در شرایطی که روزانه نمونه های مشابه یی از آن در جای جای جهان اتفاق افتاده و خیلی جلب توجه نمی کند، توجه شود. توطئه قتل جمال خاشقچی در واقع ماجرای یک سناریوی سیاسی – جناعی است که در وضعیت بدترین هدف ممکن، بدترین شیوه اجرای ممکن، بدترین جای ممکن، بدترین محاسبه سود و زیان ممکن و بدترین نوع پاسخگویی ممکن از طرف تصمیم گیران و عامرین قتل انجام گرفته است. قتل یک منتقد سیاسی و روزنامه نگار به عنوان یک هدف تعیینی تحت هیچ شرایطی قابل توجیه نبوده و به لحاظ حقوقی در زمره جنایات سازمان یافته قرار دارد. نحوه اجرای این قتل در یک مکان دیپلماتیک که تحت کنترل درونی و بیرونی قرار دارد و همه فعل و انفعالات حول آن به دقت و به صورت امنیتی مونیتورینگ می شود به چنین شیوه فجیعی در حالی که برای حذف خاشقچی ده ها امکان کم هزینه تر هم وجود داشت ناشی از توهم غرور و عدم کوچکترین عقلانیت اجرایی می باشد. کشتن یک منتقد و روزنامه نگار آن هم در نمایندگی سیاسی عربستان در کشور ترکیه که در رقابت سیاسی، ایدئولوژیک و ژئوپلتیک با آنان قرار دارد، نشاندهنده حماقت محض و اشتباه محاسبه برای انتخاب مکان اجرای جنایت بوده است. تصمیم گیران برای این اقدام در شرایطی که عربستان زیر فشار پرونده های بسیاری از جمله جنگ یمن، موضوع حصر خانگی “سعد حریری” نخست وزیر لبنان، تشدید منازعه با قطر و رقابت ژئوپلتیک با ایران قرار دارند گویای این است که هزینه های سود و زیان این ماجرا را درست محاسبه نکرده بودند. رهبران ریاض در حالی که دولت ترکیه به شیوه درز اطلاعات قطره چکانی با کمک اهرم رسانه هر روز یک برگ جدید را رو می کردند حدود دو هفته با انکار و سکوت، خود را در شرایطی قرار دادند که بعد به دنبال طرح سناریوهای کم هزینه و سطحی برآیند که دیگر امکان پذیر نبود و طوری ماجرای قتل را پذیرفتند که توجیهات آنان کاملا دروغ بودن خود را نشان می داد و هر بار هم که در صدد اصلاح و توضیح بیشتر برآمدند سوالات و توهمات بیشتری را موجب شدند.
تاثیر بر حوزه ملی: از زمانی که “سلمان بن عبدالعزیز” به خلاف رویه معمول خاندان سعودی، پسر خود “محمد بن سلمان” را به عنوان ولیعهد برگزید و وی نیز با یک شیوه اقتدارگرایانه دست به حذف مخالفان خود زد، سرزمین حجاز دستخوش تغییرات اساسی گردید. ولیعهد جوان نیز برای اینکه اقتدار خود را نشان دهد از یک طرف دست به اصلاحات از بالا در امور اجتماعی زد و از طرف دیگر با قبضه کامل قدرت در عرصه داخلی صدای هر مخالفی را در گلو خفه و در حوزه خارجی نیز یک سیاست ماجراجویانه و شبه امپریالیستی را دنبال کرد. استقبال اولیه هژمون های بین المللی برای گشاده دستی وی و عقد قراردادهای نجومی تسلیحاتی و اقتصادی، جهان غرب را به تحسین و شفتگی وادار کرد. تا قبل از سناریوی قتل خاشقچی حمایت از بن سلمان در حدی بود که جنایات آشکار وی در یمن، گروگان گیری نخست وزیر لبنان، تهدید قطر و رقابت با ایران، حتی یک صف طولانی را از متحدین منطقه یی و جهانی در پشت سر او جمع کرد. اما امروز به دلیل یک اشتباه مهلک و امکان زیر ضرب قرار دادن وی توسط رقبای داخلی و خارجی، رسانه های بین المللی و نهادهای حقوق بشری، تصویری شیطانی در حافظه افکارعمومی جهان از پسر سلمان ترسیم کرده است که دیگر قابل بازسازی نخواهد بود. با توجه به شرایط کنونی هم اکنون بدون تردید در خاندان سعودی فشار برای برکناری ولیعهد در حال افزایش است و حامیان خارجی وی نیز برای اعتبار خود و حفظ وضع موجود رغبتی به او نشان نمی دهند. این وضعیت، موقعیت و مشروعیت بن سلمان برای جانشینی پدر را به شدت مخدوش کرده است و در روزهای آینده حداقل باید انتظار لغو و حذف بسیاری از مسئولیت های وی را داشت. 
تاثیر در حوزه منطقه یی: قتل خاشقچی در استانبول یک موهبت آسمانی برای “رجب طیب اردوغان” بود که در دو سال اخیر به شدت در تقابل با تلاش برای هژمونی عربستان در منطقه و شخص بن سلمان بود. وقتی گریبان محمد به دست رجب افتاد با توجه به مستندات پرونده که به هر دلیلی (از جمله شنود کنسولگری) به دست دستگاه امنیتی ترکیه افتاده بود، هوش و زیرکی اردوغان این بار با استفاده از تمامی ابزارهای در دست “شاه” شطرنج سیاسی منطقه یی را مات کرد. شیوه قطره چکانی درز دادن اطلاعات جنایت و استفاده حرفه یی از قدرت رسانه داخلی که در همراهی با رسانه بین المللی انجام می گرفت گام به گام رقیب را به گوشه رینگ کشاند. اینکه ترکیه و اردوغان هنوز تمام اطلاعات پرونده را فاش نمی کنند بیش از هر چیز معطوف به نحوه بازی است که می خواهند هم چنان تیتر یک رسانه جهانی و عرصه سیاست بین المللی را در اختیار داشته باشند. تماس های ملک سلمان و ولیعهد سعودی با اردوغان و اظهارات ملتمسانه آنان بیش از پیش حاکم ترکیه را به ادامه بازی ترغیب کرده است. در چنین شرایطی جایگاه منطقه یی عربستان آن چنان مخدوش شده است که دیگر بعید می نماید که قادر به بازسازی آن و امکان تحقق هژمونی منطقه یی توسط سعودی قابل دسترس باشد.
تاثیر در حوزه بین المللی: از بد روزگار برای شاهزاده سعودی همه قطعات پازل در شرایط کنونی علیه وی است و در آستانه انتخابات کنگره آمریکا که ترامپ و حزب جمهوریخواه نیاز به جلب آرای رای دهندگان دارند، موجب گردیده تا تنها متحد قابل اتکاء را امروز به یک منتقد تبدیل کند. رهبران سعودی حتی فکر هم نمی کردند که فشار سیاسی و رسانه یی در چنین وضعیتی قدرت برتری بر حاتم بخشی های دلارهای نفتی داشته باشد. رهبران آمریکایی و اروپایی امروز بیشترین تلاش خود را صرف این می کنند که اهمیت قراردادهای نجومی خود با سعودی را برای افکارعمومی جوامع خویش توجیه کنند، ضمن اینکه برای رسیدن به این هدف حداقل نیاز به یک قربانی خواهند داشت. به نظر می رسد که این قربانی شخص ولیعهد ماجراجو باشد اما در کنار آن ریاض هم دیگر نمی تواند جایگاه خود را حفظ کند.
۳/۸/۹۷
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
اردشیر زارعی قنواتی نویسنده و روزنامه‌نگار؛ روشنفکر و فعال سیاسی، تحلیل‌گر سرشناس ایرانی در حوزه‌ی مسایل سیاسی و بین‌الملل است. از او مقالات فراوانی در نشریات ایران از جمله شرق و اعتماد و سایتهای معتبر خارج از کشور منتشر شده‌است.
