انسان و آینده

تغییر به مهم‌ترین وجه زندگی بشری تبدیل شده است

بشر آینده چگونه زندگی خواهد کرد و دامنه تغییر و تحولات در فن آوری پیشرفته چه تاثیری بر نحوه زندگی انسان خواهد داشت؟

دیروز در مطب دکتر به انتظار نشسته بودم. پزشک خانوادگی ما پرونده یک بیمار را در جستجوی نتیجه آزمایش های پزشکی زیر و رو می‌کرد. خبرهایی را به خاطر آوردم که چندی پیش خوانده بودم.

بر اساس یک فن آوری تازه، می‌توان بسیاری از آزمایش های پزشکی نظیر نوار قلبی، سونوگرافی و… را در منزل و توسط حسگرهای مختلفی انجام داد که به تلفن موبایل وصل می‌شود و از طریق آن به مراکز پزشکی تخصصی انتقال می‌یابد^[*]. اف دی ا آمریکا این فن آوری را به ثبت رسانده است. بر اساس یک خبر علمی دیگر، چیپس های بسیار کوچک الکترونیک در زیر پوست بدن ما می‌توانند تمام سوابق و هویت پزشکی ما را در خود نگهداشته و کنترل کنند[†] و قرار است بکارگیری این فن آوری وارد مراحل اجرایی شود. قرار است داروهای نسل آینده برای هر فرد با مشخصات ژنتیکی خاص خودش طراحی و تولید شود و بانک های سلول‌های بنیادی ای تاسیس می‌شود که برای ساختن و جایگزین کردن ارگان های ازکار افتاده بدنمان بکار گرفته خواهند شد. این‌ها قصه پردازی هایی فانتزی در مورد آینده های بسیار دور نیست. ده‌ها و ده‌ها مورد مشابه خبر از برنامه های در حال اجرایی می‌دهند که طی یکی دو دهه آینده وارد زندگی ما می‌شود. رقابت‌ها برای ثبت این فن آوری ها و در دست گرفتن بازار آینده این نوع خدمات بسیار داغ است.

پیش خود فکر می‌کردم آیا ممکن است بر سر این مطب کاملا سنتی پزشک خانوادگی ما و سیستم بهداشت همگانی پشتیبان آن همانی بیاید که بر سر خیاطی محله مان در گذشته های دور آمد. اگر چنین شود، وضعیت پزشکی ما در چنان آینده ای چیست و چنین تمرکزی از فن آوری و اطلاعات، چه تغییراتی را در نظام بهداشتی و حق برخورداری ما از بهداشت و سلامت بوجود خواهد آورد؟

همه می‌دانیم تاریخ پیدایش و تکامل انسان امروزی حدود چهل هزار سال و تاریخ تمدن بشری را چیزی نزدیک به ده هزار سال تخمین زده می‌شود. نگاهی به این تاریخ نشان می‌دهد زندگی بشر بر زمین به شکل خطی رشد و توسعه نیافته، بلکه این توسعه ای است که هر دم سرعت گرفته و نقاط عطف مهمی در آن قابل تشخیص است. برای نمونه می‌توان به اهلی کردن گیاهان و حیوانات و پیدایش عصر کشاورزی در ده هزار سال پیش و بکارگیری نیروی بخار و انقلاب صنعتی در اواسط قرن هجدهم و یا پیدایش زبان، خط و چاپ در دوران های مختلف تاریخی و در نهایت پیدایش کامپیوتر و اینترنت و به طبع آن عصر دیجیتال اشاره کرد. در یک کلام، تکامل ابزار در مراحل مختلفی به تحولات اجتماعی منجر شده و رابطه بین نیروهای تولیدی و روابط اجتماعی از ویژگی های مهم تاریخ تمدن بشری بوده است. و این ماجرا همچنان ادامه دارد. بدین معنی که بکارگیری علم و فن آوری با جهش های بسیار بزرگی که شکل انقلابی به خود گرفته (انقلاب علمی فنی) زندگی ما و خود کره خاکی را دچار دگرگونی های غیر قابل تصور با سرعت و شتابی کاملا بی سابقه می‌کند.

چندی پیش ویدیوی سمیناری به‌نام «آینده انسان بودن» را تماشا می‌کردم که بسیار بحث های جذابی داشت[‡]. اولین سخنران دیوید ایگلمن از دست یافتن به فن آوری هایی سخن می‌گوید که توانایی های حسی انسان و درک محیطی او را به شکل جهشی افزایش خواهند داد. او که نمونه ای از این نوع دستگاه را به خود وصل کرده بود، نشان می‌دهد چگونه می‌توان از طریق شنیدن صدا، تصاویری را دید و یا از طریق لمس کدهایی مورس مانند و انتقال آن به ذهن، متن‌ها، صدا و موسیقی و یا تصاویری را دریافت و درک کرد. (چیزی شبیه خط بریل برای نابینایان.) او همچنین به امکان گسترش حس های بشری همانند دیگر موجودات زنده اشاره داشت. یعنی اینکه بزودی می‌توانیم در صورتی که بخواهیم، با نصب حس گر هایی بر پیشانی در تاریکی مانند حیوانات شبگرد ببینیم و فضای بویایی ای مانند سگ یا حرارتی مانند مار یا الکترومغناطیسی مانند کبوتر را تجربه کنیم. او در این سخنرانی از انتقال مستقیم پیام های تویتری به ذهن سخن می‌گوید و قابلیت های مغز برای گسترش دریافت اطلاعاتی بسیار متنوع از محیط پیرامونی را شرح می‌دهد. مجلات تخصصی کامپیوتری و سخنرانی های علمی در مجامع مختلف پر از خبر اختراع انواع واسط های الکترونیک برای اتصال مغز انسان به کامپیوتر و شبکه در دهه آینده است[§].

این بدین معنی است که فرزندان ما به زودی در دنیای دیگری زندگی می‌کنند که تصور آن برای ما مشکل است. تصور دنیایی را بکنید که در آن ذهن فرزندان ما به زودی با واسطه شرکت های انحصاری بزرگ صاحب فن آوری بسیار پیشرفته به هم شبکه می‌شود. دنیایی که در آن، تجربه متفاوتی چه به لحاظ حسی (با بکارگیری حسگرهای متفاوت) در ارتباط با دنیای واقعی بیرونی و چه از نظر انتقال اطلاعات به ذهن بدون واسطه کامپیوترها در حال شکل گیری ست. اگر به تصویری که ارائه می‌شود، این واقعیت را نیز بیفزاییم که گوشی های هوشمند موجود (باید بزودی گفت عقب افتاده) همین حالا هم ارتباط جوانان را تا حد زیادی با دنیای ما قطع کرده‌اند، می‌توان نتیجه گرفت دوران کهن سالی خود را در میان بچه غول هایی خواهیم گذراند که اگر نجنبیم ممکن است با ما اساسا بیگانه باشند.

در صفحه فیس بوک یکی از دوستان خبری را دیدم که از امکان افزایش سرعت باز هم بیشتر اینترنت تا هزاران برابر سرعت موجود در آینده نزدیک سخن می‌گفت. سخن از سرعت هایی است که با آن یک فیلم سینمایی قابل پخش بر پرده بزرگ در کمتر از یک ثانیه انتقال می‌یابد.[**] در ماه گذشته امکان بکار گیری یک سیستم شبکه ای برای انتقال شیء [††] توسط کواتروتورها[‡‡] (چرخبال هایی با چهار بال) توسط شرکت آمازون اعلام شد. در حالی که شک و تردید هایی در مورد اجرایی بودن این سیستم مطرح می‌شود، آندره رپتوپولوس سخنرانی جالبی در مورد یک شبکه جهانی انتقال شیء در تد دات کام دارد که براستی شنیدنی است[§§]. این به معنی فشردگی بیشتر زمان و مکان در آینده نزدیک و تغییرات غیر قابل تصور در شهرها و اشکال سازماندهی کار و ارتباطات انسانی است.

اینترنت صنعتی فن آوری دیگری است که می‌رود تا ماشین‌ها و خطوط تولیدی مختلف را به یکدیگر شبکه کند[***]. این فن آوری می‌تواند زمینه ساز یک ابر تمرکز در کنترل خطوط تولیدی در سراسر جهان بشود و نسلی از صنایع را بوجود آورد که سیستم کنترلی‌اش در نقطه دیگری از دنیا قرار دارد و با خطوط تولیدی دیگری در نقاط مختلف جهان مرتبط است.

می‌شود به گزارش این خبرها ادامه داد و در بهت و حیرت فرو رفت، اما برای بحثی که در صدد مطرح کردن آنم همین حد هم شاید کافی است.

ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که این فن آوری های دگرگون ساز قبل از آنکه هیچ ارگانی بتواند تاثیرات آتی آن را بر زندگی بشری ارزیابی کند، وارد فضای کسب‌وکار و بازار می‌شوند. فعلاً نیروی محرکه جادوگرانه‌ای به‌نام «سود» هدایتگر همه این نوآوری‌هاست. سئوال اینجاست که آیا ما سازمان های حمایت از مصرف‌کننده‌ای داریم که توانایی پیش بینی و کنترل دمکراتیک این پدیده‌های نوین را داشته باشد؟ آیا نحوه سازماندهی سازمان های مردم‌نهاد و تشکل های صنفی نیروهای کار ما با سرعت به‌روز می‌شود تا توانایی دفاع از منافع اعضای خود و لایه‌های اجتماعی همسو با آن را از دست ندهد؟

می‌خواهم باز هم قدمی به جلو بردارم و پرسش دیگری را مطرح کنم: آیا عقب افتادن سیستم پارلمانی و قضایی به‌جامانده از تاریخ را از سیر رویدادها را درک کرده‌ایم؟ آیا چنین تمرکز قدرتی در دست شرکت‌ها هرگونه دخالت در سرنوشت را از مردم نمی‌گیرد و دمکراسی ای که دستاورد سال‌ها مبارزه در کشورهای پیشرفته صنعتی بوده است در آینده نزدیک از مضمون تهی نمی‌شود؟ آیا سیستم قضایی موجود برای چنین تحولاتی آمادگی دارد؟ توصیه می‌کنم خبر شکایت های متعدد از گوگل به خاطر شکستن غیرقانونی قفل شبکه‌ها و در دست گرفتن کنترل همه ارتباطات محلی در جریان نقشه‌برداری از شهرها را مطالعه کنید (همین جمله را در موتورهای جستجو بگذارید) تا توانایی سیستم قضایی موجود در جهان پیشرفته را دریابید و ببینید چگونه برگزاری سال‌ها جلسه محاکمه به چند جریمه مالی ختم می‌شود و ما با شرکت‌هایی روبرو هستیم که نه تنها بیش از آن بزرگ‌اند که سقوط کنند[†††] ، بلکه بیش از آن بزرگ‌اند که کنترل یا بازداری یا پاسخگو شوند.

تغییر جهان یک شعار نیست. یک واقعیت است. می‌توان به مدافعان وضع موجود یادآور شد سال‌هاست تغییر در ابعادی حیرت‌انگیز به واقعیت غیرقابل کتمان زندگی بشری تبدیل شده است. بحث بر سر تغییر یا دفاع از وضع موجود دیگر تا حد زیادی بی‌معنا شده و امروز بحث بر سر دامنه، شتاب  و سمت و سوی این تغییر و تحولات است. انقلاب علمی فنی بر بستر سیستم بازار آزاد حاکم بر جهان باز هم شتاب بیشتری می‌گیرد و در جریان فرایندهای آشوبی غیرقابل پیش‌بینی به حد جهش های انفجاری نزدیک می‌شود.

آیا در چنین حالتی، ساختارهای موجود سیاسی چه در آن بالا و چه در پایین کارایی خود را از دست نمی‌دهند و ما در آستانه بحرانی بزرگ قرار نخواهیم گرفت که یک تحول اجتماعی برای هدایت مسئولانه سرنوشت بشر و کره خاکی‌اش را به یک ضرورت انکارناپذیر تبدیل می‌کند؟ آیا براستی برای این‌چنین آینده‌ای آماده‌ایم و سمت و سوی مبارزات اجتماعی خود را می‌شناسیم یا با تکرار گزاره‌های به عادت بدل شده در باد گذشته‌هایی نشسته‌ایم که هنوز بر چهره‌مان می‌وزد؟