سایفایکو یا هایکوی علمی تخیلی
نوشته: جان جی دانفی
برگردان: سینا سنجری
اشاره: جان جی دانفی شاعر، هایکونویس و نویسنده شعرها و داستان‌های کوتاه علمی تخیلی‌ست. وی در سال ۱۹۵۳ در آلتون ایالت ایلی‌نویز به دنیا آمد و هنوز هم ضمن اداره یک کتاب فروشی در ساختمانی قدیمی در این شهر زندگی می‌کند.
او از نیمه دهه هشتاد به نوشتن هایکو و سن ریو روی آورد. آثار او در مجلات ادبی گوناگون به چاپ رسیده‌است و کتاب‌هایی نیز منتشر ساخته‌است. در کنار هایکو و هایبون انگلیسی به شیوه کلاسیک، وی یکی از مطرح‌ترین نام ها در شعر کوتاه علمی تخیلی‌ست. دانفی در گسترش سایفایکو تا کنون آثار زیادی فراهم آورده است. در این مقاله کوتاه وی به تشریح سایفایکو می‌پردازد. تمام نمونه‌های سایفایکو از آن خود جان دانفی‌ست.
هایکو به زبان انگلیسی را در نظر بگیرید که یکی از چالش برانگیزترین فرم‌های شعر است، زیرا توان ما را در شکل دادن تصویری ژرف و شاعرانه و دارای تعابیر گوناگون آن هم فقط در چند هجا به چالش می‌کشد. حال تصور کنید که همین هایکوی چالش برانگیز با داستان‌های علمی و تخیلی آمیخته شده باشد، جایی که علم و تخیل در آنجا به دیدار هم می‌روند تا آینده بشریت و همچنین جهانی که در آن ساکن هستیم را به تصویر کشند.
به دنیای سایفایکو خوش آمدید!
جان جی دانفی
قبل از اینکه بحث خود را درباره این ژانر شعر نسبتاً جدید و جذاب شروع کنیم، اجازه دهید موضوع هایکو انگلیسی زبان را مرور کنیم. برخلاف آنچه به اکثریت شما در مدرسه و دانشگاه آموزش داده می‌شود، هایکو با بریدن خودسرانه یک جمله کامل به سه پاره دارای ۵ و ۷ و ۵ هجا ساخته نمی‌شود. برای یادگیری نحوه تشخیص هایکو واقعی از شبه هایکو، یادداشت های دیگر مرا بخوانید از جمله “یک هایکو چیست و چه چیزی نیست؟
همزمان با دانستن اصول هایکو نویسی، کسی که می‌خواهد سایفایکو بنویسد می‌بایست دانش‌های روز را هم فرا بگیرد. او باید از پیشرفت‌های روزآمد در فیزیک، شیمی، ستاره‌شناسی و کامپیوتر آگاه باشد. شاعری که سایفایکو می‌نویسد با آفریده‌هایش چه بسا دریچه‌هایی نو به دانش بشری و آینده علوم بگشاید. شاید همین شعرهای کوتاه سه خطی امکانات مهندسی تازه ای را تصویر کند که زندگی بشر آینده را غنی تر می‌سازد. شماری از ما شاید یک روز از تجربه پیشرفت‌های شگفت‌انگیز وحشت کنیم:
نخستین دورفرستی من
مهندس می خندد وقتی از نو شکل می گیرم
دعاگویان
در حالی که مطمئناً فناوری فردا وسایلی را که امروزه در اختیار ماست، تحت‌الشعاع قرار خواهد داد، اما به نظر می‌رسد که طبیعت بشر در طی قرن‌ها ثابت بماند. شیوه‌های نادرست و تقلب‌آمیز در بعضی کسب و کارها همچنان یک مشکل خواهد بود:
کشتی فضایی دست دوم
فروشنده کیلومتر شمار را بر می‌گرداند
هشتصد میلیون مایل
بسیاری از شاعرانی که سایفایکو می‌سرایند ذهن خود را به تخیل احتمال حیات خارج از محدوده زمین و چگونگی تفاوت تمدن موجودات فضایی با تمدن زمینی می‌سپارند:
زبان بیگانه
بی کلمه‌ای
برای جنگ
فناوری آینده ممکن است گاهی اوقات ما را به چالش بکشد:
کیش و ماتی دیگر
خشم آلود به آن سوی شطرنج خیره می‌شوم
قهقهه آندروید
آندروید ها در واقع ممکن است برای درک شادیِ نوعی انسان از کسب پیروزی در مبارزه برنامه ریزی شوند. اگر مهندسین ما خردمند باشند، اندرویدی‌ها نیز قادر خواهند بود طیف گسترده‌ای از احساسات انسانی، از جمله اندوه را تجربه کنند.
دفن کودک
می گرید در کنار پدر و مادر
پرستار بچه آندرویدی
شاید در هم آمیختگی فرهنگ‌های این تمدن‌ها با تمدن زمینی ما موفقیت آمیز باشد. ما برخی از راه ها و شیوه‌های زیستی آنها را در پیش بگیریم، در حالی که آنها بعضی از رسوم ما را با آغوش باز بپذیرند:
آب غسل تعمید
روی پیشانی نوزاد بیگانه
جلّز و ولز
شخصیت آقای اسپاک در Star Trek یک مادر انسانی و یک پدر ولکان داشت. اگر فرازمینی‌ها و انسان‌ها واقعاً توانایی تولید فرزندان را داشته باشند، سوال این است که آیا چنین کودکانی با پذیرش دیگران یا تعصب و طرد آنان روبرو می شوند:
کافی نت مدرسه
تنهایی کودک نیمه بیگانه
هنگام نهار
احتمالا به شماری از افراد فرازمینی ویزا داده می‌شود و آنها امکان سکونت در زمین را بدست می‌آورند، ممکن است سرانجام به فرهنگ زمینی جذب شوند و در برخی از آداب و رسوم و جشنواره‌های ما شرکت کنند:
کارناوال سه شنبه چرب و چیلی
بیگانه مست عریان می کند
هر بیست و شش پستانش
برخی از بیگانگان ممکن است تمدن ما را به خودشان ترجیح دهند تا آنجا که بتوانند تابعیت یکی از کشورهای کره زمین را بدست آورند. اجداد پر افتخار آمریکایی امروز، قرن‌ها پیش از ایرلند آمده‌اند، بنابراین می‌توان فرض کرد که ساکنین آینده آمریکا شهروندانی را از سیارات دیگر در برگیرند:
سوگند شهروندی
مهاجر بیگانه دست می گذارد
بر هر دو قلبش
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
سینا سنجری؛ شاعر و منتقد ادبی در سال ۱۳۴۹ در تهران به دنیا آمد. از سنجری تا کنون شش کتاب شعر در قالب های مختلف از غزل و رباعی گرفته تا سپید و آزاد از سال ۱۳۷۸ تا امروز به چاپ رسیده است. او همچنین کتابی در توصیف و شرح شعر سهراب سپهری نوشته است. وی در سال ۲۰۱۱ به کانادا مهاجرت کرد و اینک ساکن ونکوور است. سنجری به تازگی کتاب شعر کوچکی نیز به انگلیسی در شهر ویکتوریا به نام Quantic Somnia به چاپ رسانده است.
او خود را محدود به قالب مشخصی نمی داند و با وجودی که بیشتر غزل سرا شناخته می شود و پیرامون این قالب شعری مقالاتی نوشته است ولی در قالب های دیگر هم طبع و بخت خویش را آزموده است. تازه ترین کتاب پارسی او وست وود نام دارد که با عنوان فرعی یادداشت های روزانه یک نویسنده ناشناس تلاش تازه ی او در راه بردن به شیوه دیگری از بیان و زبان شعری ست.
آثار چاپ شده:
باغ اساطیر – کتاب غزل
عقربه های برنزی- غزل و رباعی و سپید
گل های تاریکی – کتاب غزل
اکالیپتوس تنها- سپید و سایفایکو
وقت های زمان- کتاب رباعی
وست وود – شعر آزاد
گزینه ادبیات معاصر – غزل و رباعی و مثنوی
مکاشفه هشت – به تماشای شعر سهراب سپهری
Quantic Somina: A Collection of SciFaiku
