سلاح شیمیایی: شش نکته درباره سارین و ذخایر سوریه
نشریه کریستین ساینس مانیتور
اتهامات به حکومت سوریه مبنی بر حمله شیمیایی به پناهگاه‌های شورشیان در خارج از دمشق بار دیگر توجهات را به ماده اعصاب سارین جلب کرد، ماده ممنوعه‌ای که کارکنان درمانی حاضر در صحنه معتقدند در این حمله به کار گرفته شده است و مقامات امنیتی ایالات متحده می‌گویند که نیروهای حکومتی سوریه آن را دست‌کم در دو مورد دیگر نیز در طول جنگ داخلی به کار برده‌اند.
در حقیقت،پیش از این نیز شک و تردید نسبت به استفاده از سارین در سوریه وجود داشت که باعث شد باراک اوباما در ماه آوریل به این نتیجه برسد که حکومت بشار اسد در طول یک سال و نیم جنگ با شورشیانی که در صدد سرنگونی او هستند تقریبا به طور قطعی از «خط قرمز» عبور کرده است.
شاید مشهورترین استفاده از سارین در سال‌های اخیر،حمله به متروی توکیو در سال ۱۹۹۵ باشد، حمله‌ای که در ژاپن به عنوان حادثه سارین مترو معروف است و در جریان آن اعضای یک گروه دینی ارتجاعی و تروریست داخلی دست‌کم ۱۳ نفر را به قتل رساندند و حدود هزار نفر دیگر را نیز مسموم کردند.
اما ماجرای سارین با همه تبعاتی که دارد بار دیگر تازه شده است. آمار کشته‌شدگان این حمله که در اطراف دمشق رخ داده است، حکایت از آن دارد که با مرگبارترین حادثه نوع خود از زمان حمله شیمیایی صدام حسین به دهکده کردنشین حلبچه در عراق سال ۱۹۸۸ سر و کار داریم. این بار متهم بشار اسد است.
۱- سارین چیست؟
سارین یک ماده مربوط به اعصاب است که نخستین بار محققان آلمانی در اواخر دهه ۱۹۳۰ آن را تولید کردند. این ماده که تا ۵۰۰ برابر سمی‌تر از سینایید است، مایع بی‌رنگ و بی‌بویی است که موجب تشنج در عضلات، از دست دادن بینایی، خفگی می‌شود به طوری که در موارد خیلی شدید و حاد می‌تواند در صورت تماس با هر فردی او را در طول یک دقیقه به قتل برساند.
سارین به عنوان «اسلحه کشتار جمعی» طبقه‌بندی شده و سازمان ملل متحد نیز به واسطه «معاهده اسلحه‌های شیمیایی» از سال ۱۹۹۳ استفاده از آن را ممنوع ساخته است. سوریه یکی از ۶ کشوری است که این معاهده را امضا نکرده است.
۲-سارین چگونه به کار گرفته می‌شود؟
سارین می‌تواند به حالت مایع باشد، چنان‌چه در رخداد توکیو این‌گونه بود، اما در عین حال می‌تواند در موشک و خمپاره هم کار گذاشته شود. سارین همچنین در کلاهک موشک می‌تواند با ماده‌های شیمیایی دیگری ترکیب شود که آن را به گاز اعصاب تبدیل می‌کند. نارنجک‌هایی که از سارین مملو هستند می‌تواند از سلاح‌های ضد موشک یا سلاح‌هایی که موقع استفاده روی شانه قرار می‌گیرند، شلیک شود.
۳-درباره ذخایر سارین که آقای اسد در اختیار دارد، چه می‌دانیم؟
این اعتقاد وجود دارد که حکومت اسد در سوریه، نخستین بار دهه ۱۹۷۰، زمانی که حافظ اسد، پدر بشار اسد در قدرت بود، به ذخیره کردن گاز خردل روی آورد، و در دهه ۱۹۸۰ بود که پایگاه‌های تولید مواد شیمیایی ضدحشرات را برای تولید سارین به کار گرفت.
حکومت اسد اکنون چندین تن از این ماده ضداعصاب را در چیزی جدود ۵۰ مکان مختلف ذخیره کرده است، اما مراجع خارجی، نظیر اسرائیل که از همه بیشتر نگران انتقال سلاح‌های شیمیایی به متحدان غیردولتی اسد، مانند حزب‌الله هستند، تا اینجای کار معتقدند که حکومت سوریه کنترل خود بر ذخایر سلاح شیمیایی آن از جمله سارین، گاز خردل و شاید هم گاز سمی وی‌ایکس را حفظ کرده است. درباره گاز وی‌ایکس می‌توان گفت که سازمان سیا اعتقاد دارد حکومت سوریه در جهت تولید انبوه آن تلاش کرده است.
۴-چه زمانی سارین به عنوان اسلحه شیمیایی به کار گرفته شده است؟
یک دهه پیش از حادثه استفاده از سارین در متروی توکیو، صدام حسین، رهبر عراق، این ماده شیمیایی را علیه نیروهای ایرانی در جریان جنگ ایران و عراق به کار برد و در یک مورد نیز سال ۱۹۸۸ با مجموعه‌ای از اسلحه‌های شیمیایی خود جمعیت کردهای شهر حلبچه در شمال عراق را درهم کوبید که این واقعه نزدیک به پنج هزار کشته بر جای گذاشت.
همچنین شورشیان عراقی در سال ۲۰۰۴ گلوله‌هایی حاوی سارین را به کاروان نیروهای نظامی ایالات متحده شلیک کردند. دو سرباز آمریکایی در معرض سارین قرار گرفتند، اما گلوله‌های منفجرشده تنها مقادیر اندکی از سارین را آزاد کردند، شاید به این خاطر که اسلحه‌ها کهنه بودند یا خیلی ساده به این خاطر که مواد شیمیایی در داخل گلوله‌ها آن‌چنان که باید درست جاسازی نشده بود.
۵- چرا ایالات متحده و دیگران مشکلات بسیاری برای اثبات این مسئله داشته‌اند که اسد از سارین استقاده کرده است؟
اپوزیسیون سوریه گفت که در جریان حملات ماه مارس حدود ۳۰ نفر کشته شدند و بسیاری از عکس‌ها و مستندات نیز گویای آن بود که حادثه‌دیدگان در معرض ماده‌ای قرار گرفته‌اند که می‌توانست سارین باشد، مانند تصاویر دانش‌آموزانی که دهانشان کف کرده و صورتشان منقبض شده بود. در حملات ماه اوت که به مراتب نیز مرگ‌بارتر بود – برخی منابع اپوزیسیون تعداد کشته‌شدگان را تا هزار و ۳۰۰ نفر برآورد می‌کنند – باز تصاویری که از حادثه‌دیدگان منتشر شد، حاوی علائمی بود که نشان می‌داد آنها احتمالا در معرض سارین قرار گرفته‌اند.
شواهدی که حکایت از به کار گرفته شدن سارین در سوریه دارد، شامل عکس، ویدیو، نمونه‌های خاک و نمونه‌های خون است که این آخری به گفته کارشناسان نظامی، محکم‌ترین مستندات شناخته می‌شود. اما چنان‌چه یکی از مقامات ایالات متحده می‌گوید – این مقام آمریکایی تمایلی به انتشار نام خود ندارد – این نمونه‌های خون را نیروهای اپوزیسیون سوریه فراهم آورده‌اند که آن هم از حملات قبلی بوده است و همین واقعیت، میزان اطمینان نهادهای اطلاعاتی آمریکا به آن را کاهش می‌دهد چرا که امکان دارد این نمونه‌ها به شکل هدفمند آلوده شده باشند.
به همین خاطر ایالات متحده و کشورهای دیگر، مانند بریتانیا و فرانسه، فشار سختی به سوریه وارد می‌آوردند که به گروه بازرسان سلاح شیمیایی سازمان ملل متحد اجازه ورود به منطقه حادثه دیده را بدهد. این گروه تنها چند روز قبل از حملات اخیر و در پی چندین ماه مناقشه شدید دیپلماتیک توانسته بود وارد سوریه شود.
اسد در ابتدا از ورود گروه بازرسان سازمان ملل متحد به سوریه برای تحقیق درباره حمله روز ۱۹ مارس حمایت می‌کرد، اما وقتی که بان گی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد خواستار تحقیق بازرسان درباره همه حوادثی شد که ظن استفاده از سلاح شیمیایی در آن وجود دارد، او از پذیرش این مسئله سر باز زد.
روسیه نیز که در کنار اسد ایستاده است، گفت این خطر وجود دارد که یک تحقیق گسترده‌تر به تکرار ماجرای تحقیق سازمان ملل متحد درباره «اسلحه‌های کشتار جمعی» صدام حسین بینجامد، اسلحه‌هایی که بعدها مشخص شد وجود ندارند، اما در هر حال زمینه تهاجم ایالات متحده به عراق را فراهم آورد.
۶-مگر اسد نگفته بود که او هیچ گاه اسلحه‌های شیمیایی را علیه مردم خود به‌کار نمی‌گیرد؟
سپتامبر سال گذشته جهاد مقدیسی، سخنگوی وزارت امور خارجه سوریه، اعلام کرد که حکومت سوریه تنها در صورت «تجاوز خارجی» از اسلحه‌های شیمیایی استفاده می‌کند (آقای مقدیسی چند وقت پس از این اظهارات از کشور فرار کرد). این اظهارات از آن جهت قابل توجه بود که به منزله اولین اعتراف حکومت سوریه در رابطه با مالکیت خود بر ذخایر سلاح شیمیایی محسوب می‌شد، اما از سوی دیگر این اطمینان را ایجاد می‌کرد که خود بشار اسد هم به یک «خط قرمز» در رابطه با استفاده از ذخایر سارین و گاز خردل علیه سوریه‌ای‌ها قائل است.
با این حال برخی کسانی که نسبت به نیات حکومت سوریه مشکوک هستند می‌گویند بهتر است این را در نظر داشته باشیم بشار اسد، کسی که هیچ تردیدی در پرتاب موشک‌های اسکاد به محله‌های سوریه و بمباران این محلات با هلیکوپتر و بمب‌افکن نداشته است، شورشیانی را که با او می‌جنگند به عنوان «تروریست» معرفی می‌کند و حتی در برخی مواقع می‌گوید آنها تروریست‌هایی هستند که از خارج سوریه برای جنگ آمده‌اند.
در رابطه با حملات ماه اوت نیز مقامات سوریه از الگوی تثبیت‌شده حکومت پیروی می‌کنند، یعنی تکرار این سخن که «غیرمنطقی» است اگر حکومت سوریه حومه دمشق را مورد حمله شیمیایی قرار دهد، چنان‌چه در همه جهان نیز این بحث مطرح است.
آنها همچنین توصیف حکومت سوریه درباره مخالفان را به کار می‌برند، این که مخالفان همان «تروریست‌ها» هستند.
جورج لوپز، کارشناس پیشین سازمان ملل متحد در زمینه تحریم‌ها که اکنون در دانشگاه نتردام ایالت ایندیانا آمریکا تدریس می‌کند، می‌گوید که نه تنها بشار اسد اصرار دارد که این قیام از «تروریست‌های خارجی» نشات می‌گیرد، بلکه ایالات متحده و دیگر کارشناسان نیز اکنون موافق این گفته هستند که افراط‌گرایان خارجی به‌طور فزاینده‌ای درگیر این نبرد شده‌اند.
به گفته او، اگر مجموعه این عوامل را کنار هم بگذاریم آن وقت خواهیم دید که استفاده بشار اسد از سلاح شیمیایی «بهانه و توجیه» پیدا می‌کند، اگرچه منطق او «بیمارگونه» است.
پرفسور لوپز در شمار کسانی بود که پس از حملات ماه مارس گفتند احتمالا این حمله شیمیایی در ابعاد کوچک را ترتیب داده است که زمینه را برای انجام یک حمله بزرگ‌تر بسنجد. او همچنین هشدار داده بود که «باید خیلی خیلی نگران بود». حملات ماه اوت شاید همان چیزی باشد که او قبلا درباره آن هشدار داده بود.
- درباره نویسنده:
- تازه‌ترین‌ها:
In touch with the Iranian cultural diaspora.
Shahrgon is an online magazine for Canada’s Iranian cultural diaspora and Persian-speaking languages.
Shahrgon started working in Vancouver, Canada, in 1992 with the publication “Namai Iran” and then in the evolution of “Ayandeh” and “Shahrvand-E Vancouver,” it transformed into Shahrgon.
Shahrgon; The magazine of the Iranian cultural diaspora;
شهرگان مجله‌ی دیاسپورای ایران فرهنگی در ونکوور کانادا از سال ۱۹۹۲ با نشریه‌‌ی «نمای ایران» آغاز به‌کار کرده و سپس در فرگشتی از «آینده» و «شهروند ونکوور» به شهرگان فراروئید
