صف‌کشی برجامیان

ظریف سه‌شنبه روز پرکاری را از سر گذراند. وزیر امور خارجه کشورمان در کمتر از یک هفته در سه‌ نقطه متفاوت جهان مذاکرات و گفت‌وگوهای برجامی خود را در پی خروج آمریکا از برجام پیش‌ گرفت. برنامه فشرده‌ای که با پرواز شنبه‌شب به پکن شروع شد. مقصد بعدی روسیه بود و دوشنبه‌شب هم راهی بروکسل شد. او بعد از گفت‌وگو با همتایان چینی و روسی خود به مقر اتحادیه اروپا رفت تا با همتایان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی و همچنین مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار کند. محمدجواد ظریف شب ورودش به بروکسل را به هماهنگی با تیم مذاکره‌کننده ایران اختصاص داد. گفتنی است که عباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکرات هسته‌ای که ظریف را در چین همراهی می‌کرد، به روسیه نرفت و مستقیما راهی بلژیک شد تا رایزنی‌های مقدماتی را آغاز کند. دوشنبه‌شب هیئت ایرانی در هتل محل اقامت جلسات داخلی داشتند که در آن نتایج مذاکرات کارشناسی هیئت ایرانی با سه کشور اروپایی بررسی شد. اولین دیدار رسمی ظریف در بروکسل، صبح سه‌شنبه با فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انجام شد. ظریف در ادامه با وزرای خارجه بلژیک و لوکزامبورگ به ترتیب دیدار و گفت‌وگوی تلفنی داشت. اما برنامه اصلی سه‌شنبه – و شاید کل سلسله سفرهای برجامی او – شام کاری با سه همتای آلمانی، فرانسوی و انگلیسی و همچنین موگرینی بود. موگرینی پس از دیدار صبح با ظریف و پیش از شام کاری وزرای خارجه، با سه وزیر اروپایی دیدار کرد.

ارزیابی ظریف و موگرینی از دیدار صبح؛ سازنده
به گزارش «ایسنا» وزیر خارجه کشورمان بعد از دیدار با موگرینی در جمع خبرنگاران گفت: «ما برای گفت‌وگوها (با وزیران خارجه سه کشور) آماده‌ایم و در مسیر درست برای حرکت رو به جلو هستیم تا اطمینان حاصل کنیم منافع همه اعضای باقی‌مانده برجام به ویژه ایران تأمین و تضمین شود». ظریف افزود: «در این دیدار بر ضرورت اجرای کامل برجام توسط همه طرف‌های باقی‌مانده و بهره‌مندی ایران از منافع برجام و اینکه این بهره‌مندی‌ها تضمین شود تأکید شد». او ادامه داد: «درباره نحوه اقدام و چگونگی رسیدن به آن تضمین‌ها نیز کار را شروع کردیم. مذاکرات کارشناسی ادامه دارد. همین‌طور در یکی، دو هفته آینده به صورت مشترک در سطح سیاسی و کارشناسی ادامه می‌دهیم؛ در زمینه روش‌هایی که می‌شود منافع ایران و سایر طرف‌ها را تضمین کرد، صحبت می‌کنیم. ما باید اطمینان حاصل کنیم یک طرف با خروج غیرقانونی‌اش نمی‌تواند نفع ببرد از این مسئله و سایر اعضا نیز می‌توانند از حضور و باقی‌ماندن‌شان نیز نفع ببرند». مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز درباره دیدار صبح خود با ظریف گفت: «وزرای خارجه آلمان، فرانسه و انگلستان را در بروکسل دور هم جمع کردم تا اولین تبادل‌نظر را در سطح وزرا، بعد از اطلاعیه ترامپ درباره اقداماتی که می‌توانیم در سطح اروپا [به‌عنوان کل] و سطح ملی [به‌عنوان جزء] برای محافظت از سرمایه‌گذاری خودمان و [همچنین] ضمانت اجرائی‌شدن کامل برجام داشته باشیم. بعد از تبادل نظر با کشورهای اروپایی با ظریف دیدار خواهیم کرد که به ما در بروکسل ملحق شده است. دوست دارم از او به خاطر حضورش تشکر کنم، بعد از اینکه او دیدارهایی در مسکو و پکن داشت – با توجه به اینکه آنها نیز از طرفین برجام هستند – با او چگونگی مدیریت‌کردن اقدامات بعدی را در راستای حفاظت از برجام، بررسی خواهیم کرد. به باور من مجموعه دیدارهای مهمی خواهیم داشت. ظریف را امروز صبح شخصا دیده‌ام. ملاقات سازنده‌ای داشتیم. فکر کنم می‌توانید انتظار یک ملاقات کارآمد را داشته باشید. در حال کارکردن روی محتوای اقداماتی هستیم که می‌توانیم آنها را اجرائی کنیم. آنچه مشخص است، این‌ است که اتحادیه اروپا مصمم به حفظ برجام است که برای امنیت ما و امنیت منطقه ضروری است». موگرینی بعد از دیدار صبح با ظریف، عصر دیروز با وزرای خارجه سه کشور اروپایی دیدار کرد تا برای شام ‌کاری آخر شب با ظریف مذاکرات لازم صورت گیرد.

سیف تحریم شد
اما در حالی که مذاکرات در بروکسل ادامه داشت، واشنگتن در آخرین اقدام خود تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال کرد. به‌گزارش «ایسنا» در بیانیه‌ای که روی وب‌سایت وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفت این وزارتخانه تحریم‌های جدیدی را علیه «ولی‌الله سیف»، رئیس کل بانک مرکزی ایران اعمال کرده است. در بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا آمده است: «دفتر کنترل دارایی‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا (OFAC) ولی‌الله سیف رئیس بانک مرکزی ایران و معاون بخش بین‌الملل او را با ادعای حمایت مالی از حزب‌الله لبنان از طریق سپاه پاسداران مورد تحریم قرار داد». «استیو منوچین» وزیر خزانه‌داری آمریکا نیز در فرافکنی‌های خود گفت: «آمریکا به ایران اجازه سوء‌استفاده از سیستم مالی بین‌المللی را نمی‌دهد». این بیانیه در ادامه این ادعاها می‌افزاید «ولی‌الله سیف رئیس بانک مرکزی ایران به دلیل همکاری، حمایت مالی و فنی سپاه قدس و دیگر بخش‌های آن مورد تحریم‌های OFAC قرار گرفته است». پس از خروج آمریکا از برجام وزارت خزانه‌داری آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد که تحریم‌های هسته‌ای ایران که پس از امضای برجام لغو شده بود، در دوره‌های ۹۰ و ۱۸۰ روزه بازگردانده می‌شوند.

آمریکا چه خطی را دنبال می‌کند
این پرسشی است که تحلیلگران متعددی را در سراسر جهان به تکاپو انداخته است. منطقا ایالات متحده به «خروج» صرف، کفایت نخواهد کرد. نشانه‌ها نیز بر این امر دلالت دارند. مایک پمپئو، وزیر جدید خارجه آمریکا چند روز پیش در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز ابراز امیدواری کرده بود که ایالات متحده بتواند در روزها و هفته‌های پیش‌رو با متحدان غربی خود به توافقی دست یابد که نه‌تنها جهان را از برنامه هسته‌ای ایران، بلکه از آنچه او «رفتار بد» خوانده، مصون نگه دارد. او در ادامه از همکاری نزدیک با شرکای اروپایی برای دستیابی به این توافق خبر داد. «توافق بزرگ‌تر» خطی است که ترامپ از ابتدا لابه‌لای موضع‌گیری‌های تند خود علیه برجام، مطرح می‌کرد. گروهی هم راهبرد آمریکا در مواجهه با ایران را «تغییر رژیم» می‌دانند. همین گمانه باعث شد روز گذشته وزیر خارجه انگلیس در پارلمان مورد سؤال قرار گیرد که «آیا مشاور امنیت ملی آمریکا خواستار تغییر رژیم در ایران است؟»، به گزارش «فارس» جانسون در پاسخ گفت «این هدفی نیست که باید دنبال آن بود، چراکه تغییر رژیم در ایران لزوما تغییری برای بهترشدن نیست». همچنین جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ که به مواضع ضد ایرانی معروف است، یکشنبه گفته بود سیاست واشنگتن تغییر حکومت در ایران نیست. وزیر خارجه انگلیس همچنین مدعی شد «قابل‌تصور است که در مقطعی در آینده نزدیک به تغییر رژیم دست یابیم، اما من نمی‌توانم با اطمینان بگویم که تغییر بهتر است». او تصریح کرد، انگلیس و اروپا همچنان توافق هسته‌ای با ایران را برای امنیت مشترک خود، حیاتی می‌دانند و کاملا به حمایت از آن متعهد هستند. وزیر امور خارجه انگلیس در ادامه گفت «من همچنین از آمریکا می‌خواهم از هر اقدامی که می‌تواند طرفین باقی‌مانده در توافق را از برآوردن تعهداتشان در توافق باز دارد – شامل برداشتن تحریم‌ها از طریق تجارت مشروع- اجتناب کند».

چرخش مسکو
درحالی‌که وزرای خارجه روسیه و ایران در مسکو مذاکرات مثبت و سودمندی در راستای نجات برجام داشتند، سرگی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، اظهاراتی مطرح کرده که به نظر می‌رسد حاکی از چرخشی ملایم در مواضع مسکو است. به گزارش «ایسنا» ریابکوف گفته «حفظ توافق هسته‌ای بدون اینکه ایران امتیازی بدهد، امکان‌پذیر نخواهد بود». او در حالی این ادعا را مطرح کرده که وزیر خارجه روسیه بر حفظ برجام و همراهی با ایران تأکید کرده است. محمدجواد ظریف در حال ترک مسکو بود که امانوئل مکرون با ولادیمیر پوتین تماس تلفنی گرفت. گفته شده برجام یکی از موضوعات اصلی تماس تلفنی دو رئیس‌جمهوری بوده است. در روزهای گذشته، دیگر رهبران اروپایی نیز با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، تماس گرفته‌اند. سخنان روز گذشته ریابکوف که با وجود تأکید بر حفظ برجام بر دادن امتیازهایی از جانب ایران اشاره کرده بود، طرح پیشنهادی چهارمرحله‌ای مکرون را به یاد می‌آورد که به نظر می‌رسد هنوز روی میز اروپاست. امانوئل مکرون در سفر به واشنگتن زمانی‌که هنوز به نجات برجام امیدوار بود، از طرحی چهارمرحله‌ای سخن گفت که عبارت بود از حفظ برجام، مادام‌العمر‌شدن تعهدات برجامی برای دست‌نیافتن به توان هسته‌ای و مذاکره درباره مسئله موشکی و مسائل منطقه‌ای. مکرون بعد از بازگشت از واشنگتن در تماس با حسن روحانی از این طرح سخن گفت و رئیس‌جمهوری ایران آن‌ را رد کرد، اما به نظر می‌رسد این طرح هنوز در دستور کار اروپایی‌ها و یکی از پیشنهادهای آنها در بروکسل است. به گزارش «ایسنا» به نقل از خبرگزاری تاس، سرگی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، در یک کنفرانس تأکید کرد رایزنی درباره آینده برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بدون حضور آمریکا هم ممکن خواهد بود. ریابکوف ادعا کرد: «هرچند حفظ توافق هسته‌ای با ایران بدون اینکه تهران امتیازی بدهد غیرممکن است». او همچنین با غیرمسئولانه‌خواندن تصمیم آمریکا برای خروج از توافق هسته‌ای، تصریح کرد: «خروج واشنگتن از این توافق خطر تشدید درگیری‌های نظامی در خاورمیانه را افزایش می‌دهد. ما نمی‌خواهیم شاهد این باشیم که این اقدام آمریکا زمینه‌ای برای افزایش درگیری‌های نظامی در خاورمیانه باشد، هرچند خطر این اتفاق کاملا مشهود است. براساس ارزیابی‌های ما، خطر وقوع این اتفاق پس از تصمیم اخیر آمریکا در حال افزایش است». ریابکوف همچنین خاطرنشان کرد: «دلایل اصلی آمریکا برای خروج از برجام هیچ ارتباطی با خود این توافق ندارد و مربوط به رویکرد واشنگتن در سیاست‌هایش در قبال تهران در خاورمیانه است… مهم‌ترین مسئله این است که عناصر خواست سیاست ایران در منطقه و برنامه موشکی‌اش، خشم آمریکایی‌ها و متحدانش را برمی‌انگیزد». او در پایان گفت: «روسیه طبق مسئولیت‌های خود در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک به کار برای طراحی مجدد تأسیسات غنی‌سازی فردو ادامه خواهد داد. مسکو به تعهداتش ذیل برجام به همان اندازه که دیگر طرف‌ها به توافق پایبند می‌مانند، عمل خواهد کرد». این چرخش ناگهانی از سوی روسیه در حالی اتخاذ شده که خبرها حاکی از این است که وزرای خارجه سه کشور اروپایی که دیشب در بروکسل با ظریف دیدار کردند، شب قبل با مایک پمپئو همتای آمریکایی خود تماس تلفنی داشته‌اند. آمریکا هنوز امیدوار است با کمک اروپا، ایران را تسلیم کرده و پای میز مذاکره بیاورد.

باج اقتصادی به چین
در میانه اخبار پرهیاهوی برجامی،‌ خبری مبنی بر کنارگذاشته‌شدن ممنوعیت هفت‌ساله فعالیت شرکت مخابراتی چینی «زد.تی‌.ای» در آمریکا منتشر شده است. گفته می‌شود این اقدام در راستای جلب همکاری چین در اعمال تحریم‌ها علیه ایران و کره‌ شمالی است. پیش‌تر آمریکا شرکت «زد‌.تی‌.ای» را به علت همکاری با ایران و کره ‌شمالی تحریم کرده بود. برداشتن ممنوعیت هفت‌ساله این شرکت مخابراتی چینی هم‌زمان خواهد بود با بند غروب برجام که تا هفت سال دیگر به پایان می‌رسد. در سال ۲۰۲۵ تمام تعهدات هسته‌ای ایران ذیل برجام لغو می‌شود، البته درصورتی‌که این توافق پابرجا بماند.

جانسون: 
از آمریکا می‌‌خواهم مانع طرف‌های دیگر نشود
دیروز سه‌شنبه، سایت وزارت خارجه انگلستان به نقل از بوریس جانسون، وزیر امور خارجه این کشور، نوشت: «انگلستان و متحدان اروپایی این کشور دیدگاه خود را مبنی بر اینکه توافق هسته‌ای برای امنیت این کشورها حیاتی بوده، حفظ کرده و به این توافق پایبند خواند ماند. با فرانسه و آلمان برای دستیابی به بهترین راه پیش‌رو همکاری می‌کنیم. گزینه‌های موجود را برای پشتیبانی از تداوم معافیت ایران از تحریم بررسی و تضمین می‌کنیم و به تعهدات خود در قبال برجام عمل می‌کنیم و هم‌زمان از ایران می‌خواهیم به محدودیت‌های اعمال‌شده بر برنامه هسته‌ای خود پایبند بماند. دیدار ما با ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در بروکسل فرصتی است تا بررسی کنیم چگونه می‌توانیم ضمن پایبندی آنها به تعهدات خود، به پشتیبانی از معافیت‌های تحریمی ایران ادامه دهیم». جانسون اضافه کرد: «من از آمریکا نیز می‌خواهم از هر اقدامی که مانع پایبندی طرف‌های دیگر توافق هسته‌ای به تعهدات خود، ازجمله تحقق معافیت‌های تحریمی از طریق تجارت مشروع می‌شود، خودداری کند». «آنگلا مرکل»،  صدراعظم آلمان، امروز نیز روز گذشته گفت برجام کاستی‌هایی دارد، اما باید برای حفظ آن کوشش کرد. به گزارش ایلنا، به نقل از آسوشیتد‌پرس، مرکل در سخنرانی خود برای کنگره حزب کارگر در برلین، گفت: خارج‌شدن آمریکا از توافق هسته‌ای ایران، تغییری اساسی در روابط آلمان-آمریکا و اروپا-آمریکا ایجاد کرده است. او اضافه کرد: «بریتانیا، فرانسه و آلمان درباره این مسئله که توافق هسته‌ای ایران کاستی‌هایی دارد، اما باید برای حفظ آن تلاش کرد، اتفاق‌نظر دارند».

ایران دنبال ضمانت
آخر شب ۱۸ اردیبهشت بود که ترامپ خروج خود را از برجام اعلام کرد. روز قبل از این تصمیم، روحانی در سفر به استان خراسان گفته بود برجام بدون آمریکا نیز ممکن است، البته به‌شرط تأمین منافع. این موضعی بود که رئیس‌جمهوری یکی، دو ساعت بعد از خروج آمریکا از برجام تکرار کرد. مقام معظم رهبری نیز که چهارشنبه، ۱۹ اردیبهشت، به مناسبت هفته گرامیداشت مقام معلم در دانشگاه فرهنگیان حاضر شده بودند، گفتند: «بدون اخذ تضمین‌های کافی از سه کشور اروپایی، تداوم برجام با آنها منطقی نیست». با این منطق است که تیم مذاکره‌کننده دوباره به روزهای پرکار خود برگشته. محمد‌جواد ظریف در دیدار با همتای روسی خود گفته بود: «برجام بر اساس موازنه منافع طرف‌های ایرانی، اروپایی و آمریکا استوار شده است و در شرایط جدید باید دید چگونه می‌توان منافع مردم ایران را تأمین کرد». در روزهای گذشته تماس‌های تلفنی متعددی بین رؤسای جمهور کشورهای عضو برجام (حتی آمریکا که حالا عضو سابق محسوب می‌شود) ردوبدل شده است که نشان از تکاپوی اعضای دیگر نیز دارد.
[شرق – چهارشنبه ۱۶ می]