عزت نفس چیست؟
خانم آزاده رضازاده؛ کارشناس ارشد روانشناسی و مشاوره از دانشگاه علوم تحقیقات تهران، همکاری مستمر و ادامه‌دار خود را با هفته‌نامه شهروند بی‌سی آغاز می‌کند.
آزاده رضازاده
آزاده رضازاده تجربه‌ی مشاور خانواده و کودک در بخش پیش‌گیری اداره بهزیستی، مدرس دانشگاه، ارائه‌دهنده‌ی خدمات مشاوره‌ای (مشاوره فردی، مشاوره پیش از ازدواج و پس‌ازآن، مشاوره تحصیلی و شغلی) در مرکز مشاوره دانشگاه در ایران را در کارنامه خود دارد.
رضازاده در حال حاضر خدمات مشاوره‌ای در استان بریتیش کلمبیا را ارائه می‌دهد و با مرکز مشاوره روان پویا (نورت ونکوور)، همکاری می‌کند.
انسان در تمام طول زندگی به گونه‌های مختلف مورد ارزیابی و قضاوت قرار می‌گیرد. این قضاوت‌ها و ارزیابی‌ها بر اساس ویژگی‌ها و صفات شخصی ما هستند. که هم توسط خودمان و هم دیگران انجام می‌گردد. برای انسان هیچ حکم و ارزشی مهم‌تر از داوری در مورد نفس خویش نیست و عامل مهمی در رشد روانی او محسوب می‌شود. این ارزشیابی‌ها به شیوه‌های قضاوت آگاهانه یا صریح شفاهی و کتبی و یا برشمردن صفات و توصیف آن نیست بلکه بیشتر به‌صورت احساس ظاهر می‌گردد.
عزت نفس یک ارزیابی است. ارزیابی از خصوصیات خود، که منجر به احساس ما نسبت به خود و خصوصیات ما می‌گردد. عزت نفس یعنی دیدن خود به‌عنوان یک فرد توانا، باکفایت، دوست‌داشتنی، منحصربه‌فرد و باارزش. توانا به این معنا که میدانم که کارهایی را می‌توانم انجام دهم. باکفایت یعنی من کارهایم را به‌اندازه کافی خوب انجام می‌دهم. منحصربه‌فرد بودن یعنی من فردی هستم با توانایی‌ها و خصوصیات خاص خودم و هیچ‌کس در دنیا مثل و مانند من نیست و ارزشمند بودن یعنی اینکه من مفید هستم و ارزش دارم. درنتیجه احساس احترام و ارزش به خود پیامد اصلی عزت نفس است. این ارزیابی خود و یا به عبارتی نگاه به خود بر اساس اطلاعات تشکیل‌دهنده خود پنداره[i] و اعتمادبه‌نفس و در کل احساسات ما در مورد تمام ابعاد وجودی ما ناشی می‌گردد.
در عزت نفس و فرآیند احترام و ارزش به خود، خود پنداره و اعتماد بنفس هردو به یک اندازه نقش دارند. در طول رشد فردی و به‌مرورزمان، با افزایش تعاملات و ارتباطات با دیگران و توانایی‌های ذهنی خودپنداره و اعتمادبه‌نفس ما شکل‌گرفته و بر اساس آن عزت نفس ما به‌صورت احساس خوشایندی یا ناخوشایندی از خود تکمیل می‌گردد. این احساس می‌تواند به‌صورت خوب یا بد، دوست‌داشتنی یا دوست‌نداشتنی، احترام یا عدم احترام به خود باشد. یک نکته مهم در تعریف عزت نفس تمایز بین اعتمادبه‌نفس و عزت نفس است. در اعتمادبه‌نفس تأکید و توجه بر توان انجام موفقیت‌آمیز کار به خصوصی است. به این معنی که من میدانم یکسری از کارهایم را می‌توانم انجام دهم. بر اساس این توان و اعتماد به توانایی خود، احساس کفایت و کارایی (عزت نفس) خودمان را تجربه می‌کنیم.
عزت نفس در زندگی ما چه نقشی دارد؟
عزت نفس مرکز و هسته شخصیت هر فرد است که بر تمام جنبه‌های زندگی اعم از تحصیلات، شغل و حتی ارتباطات اجتماعی او اثر می‌گذارد. درواقع عزت نفس پایه و اساس ادراک ما از زندگی است. هیچ‌کدام از ما نسبت به داوری در مورد خود بی‌تفاوت نیستیم و نیازمند نظر مثبت و مناسبی در مورد خویش هستیم. همین امر باعث می‌شود که گاهی حقیقت را نادیده گرفته و قضاوت‌ها را تحریف کرده و احساسات نامناسب را سرکوب کنیم تا از مواجهه با هرگونه قضاوت منفی در مورد خود در امان باشیم. باوجوداین اثرات منفی عزت نفس پایین‌بر بهداشت روان ما امری محسوس و قابل‌مشاهده است.
عزت نفس در ایجاد دید مثبت نسبت به خود و برقراری ارتباط مناسب با دیگران تأثیر بسزایی دارد. برای مثال در یک ارتباط صحیح فرد به‌راحتی خواسته‌ها و نیازهای خود را مطرح می‌کند و به‌راحتی عقاید و نظرات خود را با دیگران در میان می‌گذارد. در صورت لزوم از اطرافیان خود کمک می‌گیرد و در پذیرش عقاید و نظرات دیگران و کمک به آن‌ها ابایی ندارد.
عزت نفس به‌عنوان یک منبع انرژی‌زا جهت مقابله با تمام مسائل و مشکلات زندگی است. ما به کمک و اتکا به عزت نفس خود با مشکلات، شکست‌ها، ترس‌های خود مبارزه می‌کنیم. افرادی که دائماً اظهار می‌کنند که نمی‌توانند کاری را انجام دهند یا فکر می‌کنند که در هیچ کاری خوب نیستند، خود را فردی شکست‌خورده و ناموفق می‌بینند. احساس ناتوانی و بی‌کفایتی در آن‌ها باعث می‌شود تا خود را برای هر اتفاقی سرزنش و تحقیر کنند. با دید چنین افرادی در مواجه با چالش‌های طبیعی زندگی مانند، یک امتحان دشوار، اختلاف با همسر یا مشکلات اقتصادی، انتخاب شغل و…دچار عجز و ناتوانی هستند.
توانایی شناسایی و تعیین اهداف زندگی و رسیدن به آن از، قبول مسئولیت، خود شکوفایی و خلاقیت، تفکر منطقی، ابراز وجود و تحمل ناکامی از دیگر نشانه‌های عزت نفس است.
همچنین تحقیقات متعدد در ایجاد رابطه بین عزت نفس پایین و اضطراب تأکید کرده‌اند. افرادی که دارای عزت نفس پایین می‌باشند بیشتر به بیماری‌های روانی ازجمله افسردگی مبتلا می‌شوند. همچنین پژوهش‌ها نشان داده‌اند که عزت نفس پایین با مصرف سیگار، مواد مخدر، بزهکاری، افکار مربوط به خودکشی، رفتارهای آسیب‌زا، ضعف عملکرد تحصیلی، شغلی رابطه معناداری وجود دارد.
نشانه‌های عزت نفس:
فرد باعزت نفس ویژگی‌های فیزیکی و ظاهری خود را می‌پذیرد و برای خود و احساساتش ارزش قائل است. مثلاً فردی که باوجود هرگونه محرومیت فیزیکی برای خود احترام و ارزش قائل است و خود را دوست دارد و می‌تواند خود را به نحو مؤثری با محیط سازگار نماید.
توانایی‌ها، زیبایی‌ها و استعدادهای خاص خود را می‌شناسد و از داشتن آن‌ها احساس رضایت می‌کند و به نحو احسن مورداستفاده قرار می‌دهد. درعین‌حال به‌طور واقع‌بینانه محدودیت‌ها کاستی‌ها و ناتوانایی‌های خود را می‌بیند و نه‌تنها از آن‌ها شرمنده نمی‌شود بلکه آن‌ها را به‌عنوان قسمتی از خود می‌پذیرد.
به دیگران و احساساتشان توجه کرده و با آن‌ها همدلی کرده و احترام می‌گذارد.
[i] Self-concept: مجموعه‌ای از افکار و عواطف است که سبب آگاهی فرد از موجودیت خود می‌گردد
