معرفی کتابِ «شعر حافظ برای همه» به کوشش حبیب شفایی
معرفی کتاب:
به علاقه‌مندان غزل‌های حافظ و فرهنگ ملّی ایران
شعر حافظ همه بیت‌الغزلِ معرفت است
آفرین بر نَفَسِ دلکش و لطفِ سخنش
ویراستار: حبیب ناظری
نشر پان‌به، ۱۳۹۳، تورنتو
(پخش و فروش توسط کتاب‌فروشی پان‌به، ونکوور)
خیلی از ما بارها و بارها غزل‌های حافظ را خوانده‌ایم یا برای‌مان خوانده‌اند و چه‌بسا به‌به و چه‌چه هم کرده‌ایم (چون به هر حال شعر حافظ بسیار زیبا و لطیف و خوش‌آهنگ است) و گفته‌ایم که چه غزل زیبایی بود و مثلاً چقدر با نیّت‌مان جور درمی‌آمد و غیره… ولی ته دل‌مان اصلاً نفهمیدم که موضوع چی بود و استاد غزل حافظ، چه گفت! چه‌بسا روی‌مان هم نشده است که بپرسیم معنای فلان کلمه یا بیت یا مصراع چه بود و شاعر در این غزل یا بیت‌ها به چه چیزی اشاره کرده است. و متأسفانه گاهی هم شده است که به خاطر متوجه نشدن معنای شعر، به عذر اینکه شعر حافظ سخت است، از ادامۀ خواندن شعر و غزل حافظ منصرف شده‌ایم، اگرچه همیشه نسخه‌ای از حافظ را در قفسهٔ کتاب‌هایمان نگه داشته‌ایم.
علّت این است که بیشتر کتاب‌ها یا «دیوان»های حافظ بدون هیچ توضیح و تشریحی منتشر شده‌اند و خیلی وقت‌ها هم زینت کتاب، زیبایی خط شعر، و نقاشی‌ها انگار مهم‌تر از خود شعر و معنای آن بوده است. شمار اندکی «حافظ» در بازار است که برای کمک به فهم مطلب، واژه‌ها یا مفهوم‌های نامأنوس در آنها معنی شده یا توضیح مختصری در آنها داده شده باشد. بعضی از کتاب‌های حافظ هم هستند که شعر را از دید «مفسّر»، تفسیر کرده‌اند. البته اظهار نظر ایرادی ندارد، ولی اینکه آیا شخص شمس‌الدین محمد حافظ هم منظورش همان است که این «مفسّران» نوشته‌اند، هیچ قطعیتی ندارد.
از این لحاظ، کتاب «شعر حافظ برای همه» که امسال توسط نشر پان‌به (ونکوور) چاپ و نشر شد، با دیگر کتاب‌های «حافظ» تفاوت دارد. به اعتقاد آقای حبیب شفایی، که این کتاب به کوشش او فراهم آورده شده است، انگیزهٔ اصلی در تدوین و انتشار این کتاب، فراهم آوردن کتابی بوده است که همگان بتوانند آن را بخوانند و بفهمند و از آن لذت ببرند، بهویژه جوانان علاقه‌مند به غزل‌های زیبای حافظ که همیشه به صورت‌های گوناگون با زندگی ما ایرانیان عجین بوده است.
در این کتاب تدابیری به کار برده شده است که خواندن غزل‌های حافظ و درک معنی و مفهوم واژه‌ها و ترکیب‌ها و بیت‌ها و غزل‌ها برای عامّهٔ کسانی که دست‌کم تحصیل دبیرستانی دارند، مقدور باشد و آنها بتوانند این غزل‌های زیبا را که به زبان شیرین فارسی سروده شده، دست‌کم درست بخوانند، و با دانستن معنای واژه‌های کمتر آشنا، کل شعر را درک کنند و از خواندن آن لذت ببرند.
تفاوت این کتاب با دیگر نمونه‌های «دیوان حافظ» و امثال آن این است که برای درک بهتر شعرها، توضیح‌هایی مختصر و مفید برای عبارت‌ها و کلمه‌ها و گاه مصراع‌ها داده شده است؛ از جمله سعی شده است که معنای کلمه‌ها یا مفهوم برخی از اشاره‌ها یا زمینه‌های تاریخی شعرها و مضمون آنها روشن شود. برعکس، و اکیداً، از هرگونه تعبیر و تفسیر غزل‌ها خودداری شده است.
آقای حبیب شفایی در مدت حدود بیست سال گذشته، بر اساس علاقهٔ شخصی خودش به حافظ و هم‌وطنان ایرانی و بهویژه جوانان وطن، با صبر و حوصله و دقت روی این توضیح‌ها کار کرده است. ده‌ها کتاب را مطالعه کرده است تا اوّل خودش بتواند مفهوم شعرها را بهتر دریابد تا در صورت لزوم، بتواند آنها را بهتر توضیح دهد.
در پیش‌گفتار کتاب دربارهٔ شیوه و هدف تهیهٔ این کتاب توضیح‌های بیشتر داده شده است. با خواندن این کتاب خیلی از مفاهیم شعرهای زیبای حافظ را می‌توانید بهتر درک کنید. پس از فهمیدن شعر، حالا دیگر تفسیر آن به عهدهٔ خودتان است! شما اگر غزل‌های حافظ را به‌دقت و با حضور ذهن بخوانید، و با توجه به معنای واژه‌ها و اشاره‌های تاریخی و تشبیه‌ها، غزل را متوجه شوید، پیام شاعر دستگیرتان می‌شود و نیازی به تعبیر و تفسیر دیگران نخواهید داشت. البته شاید هم لازم بشود که غزلی را چند بار بخوانید، تا به جزئیات آن واقف شوید، ولی مطمئن باشید که پشیمان نخواهید شد. باور کنید که وقتی معناها را متوجه می‌شوید، خواندن غزل‌های حافظ برایتان بسیار لذت‌بخش خواهد بود. و کتاب «شعر حافظ برای همه» در این راه یاور شما خواهد بود. نه توضیح‌های مفصّل فلسفی و عرفانی دارد، و نه تفسیرهای سلیقه‌یی. فقط کلمه‌های ناآشنا را برایتان ترجمه کرده است تا شعر را بهتر متوجه شوید؛ مثل یک کتاب درسی! منظور از این قبیل توضیح‌ها، به‌هیچ‌وجه ترجمه کردن مصراع یا بیت نبوده است. به عهدهٔ خواننده است که با توجه به معنای واژه‌ها و توضیح‌هایی که دربارهٔ عبارت‌ها داده شده است، خود مفهوم مصراع‌ها و ابیات را دریابَد.
به‌علاوه، برای واژه‌ها زیر و زبَر و ضَمّه (-ُ) و سُکون (-ْ) گذاشته شده است و اینجا و آنجا از نقطه و ویرگول و علامت تعجب (!) و دو نقطه (:) استفاده شده است تا خواندنِ شعر راحت‌تر شود. به علّت همهٔ اینهاست که اسم کتاب «شعر حافظ برای همه» گذاشته شده است.
در کتاب «شعر حافظ برای همه» بیشتر از ۴۰۰ غزل از روی نسخه‌های موجود «حافظ» ضبط شده است. آقای حبیب شفایی، بر اساس تحقیق‌های چندین و چند ساله‌شان، غزل‌ها را به بخش‌های «جوانی»، «میان‌سالی» و «پیری» تقسیم‌بندی کرده‌اند. گفتنی است که «دیوان» حافظ هرگز در زمان خودش جمع‌آوری نشد، و آنچه پس از مرگ او توسط دوستان و نزدیکانش گردآوری و نسخه‌برداری شد، هیچ ترتیب زمانی مشخصی ندارد. بیشتر کتاب‌های حافظ امروزی هم به ترتیب حروف الفبای قافیه تنظیم شده‌اند. ولی آقای شفایی اصرار داشته است که با توجه مضمون شعرها، آنها را به دوره‌های سنّی سه‌گانهٔ مذکور تقسیم کند. ایشان در مقدمهٔ کتاب می‌گوید: «شیوهٔ کار ما در این تقسیم‌بندی، توجه به مضمون غزل‌ها بوده است که بر اساس آنها به این نتیجه رسیده‌ایم که غزلی که حاوی مضمون‌هایی مثل مرگ و افسوس بر دورهٔ جوانی است، پس به احتمال قوی باید در سال‌های پیری سروده شده باشد. غزل‌هایی که می‌بایست در دورهٔ جوانی سرود شده باشند، پُرشورَند و اشاره به بهار و گل و بلبل و احساسِ عشق در آن دوره دارند. پس از معیّن کردن غزل‌های دورهٔ پیری و جوانی، فرض کرده‌ایم که خواجهٔ شیراز بقیه غزل‌ها را در فاصلهٔ میان سال‌های جوانی و پیری، یعنی در سال‌های میانهٔ عمر سروده است که غالباً حاوی اشارات فلسفی‌اند.»
کتاب «شعر حافظ برای همه» را می‌توانید در ونکوور از کتاب‌فروشی «پان‌به» تهیه کنید.
